Atom enerjisi erası

Azərbaycan indidən hazırlıqlara başlasa, nüvə enerjisinə ən tezi 2030-2035-ci ildə malik ola bilər

Atom enerjisinin tarixi adamı 100 il əvvələ – XX əsrin parlaq beyinlər və qaynar kəşflərlə dolu romantik elm aləminə aparır. İşlərinin fanatı olan fizik alimlər bu barədə həyəcansız danışa bilmirlər. Atom enerjisinin əsasını təşkil edən radioaktivlik, yəni maddələrin öz-özündən şüalanması 1895-ci ildə kəşf olunub. Məsələni dərindən araşdıranda məlum olur ki, şüalanma bəzi maddələrin parçalanmasının nəticəsidir – özü də bu vaxt külli miqdarda enerji ayrılır. Adi hallarda nüvənin hissələrinin bir-birinə bağlayan Atom və ya nüvə enerjisinin nə qədər böyük olduğunu Eynşteynin məşhur düsturu göstərir - (E=mc2). Bu düstura görə, 1 qram maddədə olan nüvə enerjisi saatda 180 kilometr sürətlə gedən 2 tonluq avtomobilin enerjisindən 36 milyon dəfə böyükdür.

Dünyanın elm mərkəzlərinin bu enerjini ələ keçirmək üçün necə yarışa girdiyini demək artıqdır. 40-cı illərin əvvəllərində zəncirvari reaksiyaların idarə olunması üçün rektorların qurulmasına başlandı.

Atomdan hərbi məqsədlə istifadə məsələsi o kəşf olunan kimi ortaya çıxdı. Hələ 1910-cu ildə bəzi alimlər təklif etdi ki, 1-ci dünya müharibəsində bundan istifadə olunsun. Amma o vaxt bunu etmək mümkün olmadı. Sonra məlum oldu ki, nüvə silahı hazırlamaq üçün urana plutonium da qatılmalıdır. Nəhayət 1945-ci ildə Amerika Yaponiyaya atom bombası atdı və dünyada nüvə silahlanması başlandı. Bu proses bu günədək davam edir. Nüvə silahına malik olan sonuncu ölkələr Pakistan və Hindistan oldu.

1954-cü ildə isə SSRİ-də Dünyanın ilk atom elektrik stansiyası işə düşdü. Sonra belə stansiyalar Amerika və Avropada da tikilməsi ilə dünyada atom enerjisi erasına start verildi. Atom enerjisi öz gücünə görə, adi enerji növlərindən qat-qat üstündür.

AMEA-nın Radiasiya Problemləri İnstitutunun direktoru Adil Qəribov: «Məsələn, biz 1000 meqavatlıq elektrik enerjisi stansiyası tikmək istəyirik. Bunu biz üzvü yanacaqla da ala bilərik, atomdan da. Neftlə işləyəndə 1 mi meqavattı əldə etmək üçün 1 milyon ton neft yandırmalıyıq. Amma o biri variantda 10-13 ton uran yandırmalıyıq. 1 milyon ton neft yandırılanda atmosferə azı 3 milyon ton tullantı atılacaq. 10-13 ton uranda isə atmosferə heç nə atılmır».

Atom reaktoru ilə işləyən sualtı qayıqlar isə cəmi 100 kiloqram yanacaq götürməklə yer kürəsini 10 dəfələrlə dövr edə bilirlər və s. Məsələnin iqtisadi tərəfi də var. 1 milyon ton neftin qiyməti yarım milyard dollardır. 10-12 ton uran isə cəmi 3-4 milyon dollara başa gəlir. Müqayisə üçün deyək ki, Azərbaycanı enerji ilə təmin etmək üçün ildə 50-60 ton uran kifayətdir. Adil Qəribov deyir ki, əgər Azərbaycanın bütün enerji sistemi tamamilə AES-ə keçsə, bizə ildə 50-60 ton uran lazımdır. Bu da iki «kamaz» maşınının yüküdür.

Nəticədə atom stansiyalarında alınan enerjinin qiyməti adi yolla alınandan təqribən 2 dəfə ucuzdur – 1 kilovat saatı 2-3 sent. Doğrudur, belə stansiyalar böyük pul tələb edir. Məsələn, min meqavatlıq atom elektrik stansiyası 4-5 milyard dollara başa gəlirsə, istilik stansiyası 2 dəfə ucuzdur. Amma enerjinin ucuzluğu sayəsində bu fərq 2 ilə aradan qalxır.

Belə üstünlüklər diqqətdən kənarda qalmır - Argentina, Braziliya, Türkiyə, İndoneziya, Misir və s. - atomdan enerji almaq istəyənlərin coğrafiyası genişlənir. İndi dünyada 435 atom elektrik stansiyası var. 2030-cu ildə onların sayının 2 dəfə artması gözlənilir. Artıq 70 ölkə atom stansiyası tikəcəyi barədə MAQATE-ni xəbərdar edib və onların sayı artmaqdadır.

Atom enerjisinin əsas problemi təhlükəsizliklə bağlıdır. Çernobıl hələ yaddaşlardan silinməyib. Amma mütəxəssislərin sözlərinə görə, indiyədək İstilik stansiyalarında həm qəzaların, həm də insan itkilərinin sayı atom stansiyalarından dəfələrlə artıqdır. Yəni lazımi tələblərə əməl olunsa, atom enerjisindən təhlükəsiz istifadə etmək olar. Cənubi Koreyadakı kimi.

Enerji qıtlığı ilə üzləşən ölkələrdən fərqli olaraq böyük neft və qaz ehtiyatları olan Azərbaycanda atom enerjisindən istifadə məsələsi hələlik müzakirə olunmur. Məsələn, hesablamalara görə, qaz ehtiyatlarımız 100 ilə, Neft isə 50-60 ilə bəs edəcək. Amma alimlərin fikrincə, gələcəyi nəzərə almaqla artıq indidən nüvə enerjisi haqda fikirləşmək lazımdır. AMEA-nın Radiasiya Problemləri İnstitutunun direktoru hesab edir ki, nüvə texnologiyası Azərbaycana gəlməlidir və yaxın vaxtlarda bu müzakirə olunmalıdır.

Təcrübə göstərir ki, atomun tətbiqi üçün orta hesabla 20 il vaxt tələb olunur. Yəni Azərbaycan hələ indidən hazırlıqlara başlasa, nüvə enerijisinə ən tezi 2030-2035-ci ildə malik olacaq. Ən əsası cəmi 60-70 illik ehtiyatı qalan neft və qazdan fərqli olaraq dünyadakı uran ehtiyatları bundan sonra azı 500-600 ilə kifayət edəcək. Dünyanın uran ehtiyatlarının böyük hissəsi 60 faizi Avstraliya, Qazaxıstan və Kanadada cəmləşib. Qazaxıstan dünyada uran hasilatına görə liderdir. Urana tələbatın artması nəticəsində XX əsrdə neft və qaz uğrunda gedən mübarizə indi uran uğrunda qızışıb.

Kaspi. -2010. – 27 may. – S.9.