Futbol adamı

Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu. Bu gün ən möhtəşəm idman tədbirlərinin keçirildiyi milli stadion bu əfsanəvi hakimin adını daşıyır. Görkəmli hakimin adının əbədi ünvan tapdığı stadionun rəsmi açılışı 1951-ci ildə keçirilib. Alman hərbi əsirləri tərəfindən tikilən stadion yuxarıdan "S" hərfini xatırladır. Stadionun arxitekturası o zaman xalqların rəhbəri sayılan Stalinin şərəfinə qurulub.

90-cı illərdə - dünya şöhrətli hakim Tofiq Bəhramov dünyasını dəyişəndən sonra stadion onun adını daşımağa başlayıb.

Tofiq Bəhramov futbol karyerasına 1940-cı ildə yerli uşaq klubu "Spartak"da başlayıb. Daha sonra isə fəaliyyətini" neftçi" komandasında davam etdirib. O, futbolçu kimi təkcə Azərbaycan çempionatında iştirak edib. Müasirlərinin dediyinə görə, Bəhramov əsas oyunçu olmasa da, komandanın kapitanı olub və hakimlərlə daha çox mübahisə etməsinə görə digər oyunçulardan fərqlənib. Ancaq onun oyunçu kimi fəaliyyəti uzun sürmür. Ayağından aldığı zədə və keçirdiyi əməliyyat gələcək hakimin oyunçu kimi karyerasını yarımçıq qoyur.

1951-ci ildə hakimliyə başlayan Bəhramov bu sahədə adını nəinki Azərbaycan, hətta dünya futbolunun səhifələrinə yazdıra bilir. O, SSRİ-dən beynəlxalq çempionatları idarə edən ilk hakim kimi fərqlənir. İki oyunda baş hakim, 6 oyunda isə yan xətt hakimi kimi çıxış edir. Dünya çempionatının final oyununa düşmək üçün Bəhramova cəmi iki beynəlxalq oyunu idarə etmək kifayət edib. İndiki zamanda isə bu, qətiyyən mümkün deyil.

Çox az adam bilir ki, Tofiq Bəhramov 1970-ci il dünya çempionatında da hakimlik edib. Ən əsası isə əfsanəvi yarış sayılan Braziliya-Uruqvay yarımfinal yarışını idarə edib.

T.Bəhramov Nikolay Latışevdən sonra dünya çempionatına hakimlik edən ikinci, Avropa kubokunun final oyununu idarə edən birinci sovet hakimi olub.

Onun yüksək məharəti qitələrarası kubok oyununda da özünü göstərib. 1972-ci ildə T.Bəhramov Argentinanın "İndependente" komandası ilə Hollandiyanın "Ayaks" komandasının oyununu idarə edib.

44 il bundan qabaq Böyük Britaniyada dünya futbolu tarixinin ən qalmaqallı oyunlarından biri keçirilib. İngiltərə və Almaniya yığmaları arasında baş tutan final oyunu əfsanəvi hakim Tofiq Bəhramovu bütün dünyaya tanıdıb. Məşhur azərbaycanlı hakim 1966-cı ildə dünya çempionatında İngiltərə və Almaniya komandaları arasında keçirilən final oyunu yan xərt hakimi kimi idarə edib. Sonralar bütün dünya bu tarixi oyunda verilən qərarın doğru olduğunu, topun həqiqətən də almanların qapısından keçdiyini təsdiqləyəcəkdi. Onu yerlilərə rəğbətdə, almanlara nifrətdə günahlandırdılar. Oyunun sonrakı video-təkrarına baxanda topun qapının kənarına düşdüyünü iddia edirdilər. Ancaq həmin epizodu kəsiblər. Bu müəmma o vaxtdan mütəxəssisləri və idman həvəskarlarını düşündürür. Məlum olub ki, heç bir qoldan söhbət gedə bilməzdi. Almanlar üzərində 3:2 hesablı qələbə britaniyalıları tarixində ilk və hələlik son dəfə dünya çempionu etdi.

Oyundan sonra alman komandasının hücumçusu Uve Zifeler Tofiq Bəhramova yaxınlaşaraq "Mən sizdən üzr istəyirəm, oyun zamanı qərarınızı eşidib sizə qarşı kobudluq etdim. Biz oyuna təkrar baxdıq qol düz hesab edilib"- deyə bildirir.

Bununla belə, mübahisələr bitib tükənmir. 40 ildən çoxdur ki, həmin oyunun sirri açılmır.

Ancaq ingilislər Tofiq Bəhramovun unikal qərarını heç bir zaman unutmayacaqlar. O vaxtdan ingilislər Tofiq Bəhramova dua edir, almanlar isə onu nifrətlə xatırlayırlar.

Yeddi il bundan qabaq Bakıya, Azərbaycan-İngiltərə oyununu izləməyə gələn qonaq azarkeşlər bunu bir daha sübut etdilər.

Bu oyuna qədər dünya çempionatlarında simvolik "Qızıl fit" yalnız baş hakimlərə təqdim olunurdusa, 1966-cı ildəki final oyununda bütün hakimlər, o cümlədən yan xətt hakimləri də Qızıl fit mükafatı alır. Tofiq Bəhramov dünyada ilk dəfə, yan hakim kimi bu mükafata layiq görülür. Hətta bu oyundan sonra Tofiq Bəhramova Böyük Britaniya kraliçasının özü "Qızıl ilahə"nin kiçik modelini şəxsən təqdim edir.

2004-cü ildə vəfat edən ingilis yazıçısı Artur Hopkraft Azərbaycan arbitrinə özünün ən məşhur "Futbol adamı" kitabı nı həsr edib. Əgər azərbaycanlılar üçün Tofiq Bəhramov o zamandan bəri dünya çempionatının final oyununu idarə edən hakim hesab olunursa, ingilislər üçün Metto Basbi, Alfom Remzi, Bobbi Mur, Bobbi Çarlton kimi futbol simvolları ilə bir sırada durur.

2004-cü ilin 14 oktyabrında dünya futbolunun ulduzları T.Bəhramovun xatirəsinə həsr olunmuş seçmə oyunlarda Azərbaycan və İngiltərə yığmasının oyununu izləmək üçün Bakıya gəldilər. Həmin gün əfsanəvi hakimin şərəfinə ucaldılan abidənin açılış mərasimi də keçirildi. Dünyada hakimlər içərisində ilk dəfə məhz onun adına abidə ucaldılıb.

Tofiq Bəhramov 2006-cı il dünya çempionatına həsr olunan cizgi filminin qəhrəmanı da olub.

Əfsanəvi hakim 1993-cü ildə dünyasını dəyişib. Ancaq o, tarixdə silinməz iz buraxıb.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.- 2010.-12 oktyabr.- S.15.