Hələ də kiril qrafikasından qurtula bilmirik!

Artıq 20 ilə yaxındır ki, latın qrafikalı əlifbadan istifadə edirik. Buna baxmayaraq, hələ də kiril qrafikasından qurtula bilməmişik

Azərbaycan dilində yazı 1929-cu ilə kimi ərəb qrafikası ilə aparılıb. 1929-1939-cu illərdə latın qrafikalı əlifba üzrə, 1939-1991-ci illərdə kiril qrafikası üzrə, 1991-ci ildən başlayaraq yenidən latın qrafikası üzrə aparılmışdır. Artıq 20 ilə yaxındır ki, latın qrafikalı əlifbadan istifadə edirik. Buna baxmayaraq, hələ də kiril qrafikasından qurtula bilməmişik.

Bunu əsaslandırmaq üçün Bakının mərkəzi küçələrində yerləşən bəzi yaşayış binalarının divarlarına diqqətlə baxmaq lazımdır. Orada, vaxtilə hansısa məşhurun həmin binada yaşamasını, yaxud binanın əvvəllər hansı bina kimi fəaliyyət göstərməsini bildirən daş lövhə və baralayeflərə rast gələcəksiniz. Qeyd edək ki, mərkəzi küçələrdə rast gəldiyimiz bu tipli daş plakatlardan yalnız bir neçəsi latın qrafikasında yazılıb. Onların üzərində kiril qrafikası ilə yazılan yazıların əksəriyyəti hələ də qalmaqdadır.

Əlifba dəyişikliyinin tarixlərinə nəzər salsaq görərik ki, bu problem əsasən, yaşlı və qismən də orta yaşlı təbəqələrə öz təsirini göstərir. Gənclərsə gözlərini açıb latın qrafikasını görüblər. Latın qrafikasından əziyyət çəkənlərlə bağlı bir haşiyə çıxaq: “Gənc əsgərləri hərbi xidmətə yola salmaq üçün valideynlər və qohumlar N saylı hərbi hissənin qarşısına toplaşmıdılar. Mən də əmim oğlunu yola salmaq üçün orada idim. Əsgərləri görüşə çağırmaqdan ötrü siyahı tutulmuşdu. Lakin, siyahıya yazanların heç biri latın qrafikasını bilmirdi. Siyahını tutan dayı elə hey “azərbaycanca” yaza bilən axtarırdı. Orta yaşlı valideynlərin savabını qazanan da deyəsən, mən oldum. Bu hadisə keçən həftə baş vermişdir”.

Hesab edək ki, yaşlı və orta yaşlı adamlara yenidən əlifba öyrətmək qeyri-mümkündür. Gənclər onları birtəhər vəziyyətdən çıxarır. Ancaq, divarlara həkk olunan yazıları pozub latın qrafikası ilə əvəzləmək, hər halda mümkün olan şeydir.

Filologiya elmləri namizədi, BDU-nun müəllimi Firuzə Ağayeva əlifba dəyişikliklərini tarixi şəraitlə əlaqələndirdi: “Türk xalqlarında yazı mövcud olandan bəri onların əlifbaları tarixi şəraitə əsasən müəyyən dəyişikliklərə uğrayıb. Bu şərait türk xalqlarıyla yanaşı Azərbaycan əlifbasında da özünü göstərib. Hazırkı yaşlı nəsil ancaq kiril əlifbasında təhsil alıb. Bu gün latın-kiril məsələsində gənclərlə yaşlılar arasında harmoniya pozulur. Fikrimcə, nəsil dəyişdikcə bu problemlər də düzələcək”. Firuzə xanım qrafikasını hələ də dəyişməyən daş lövhə və baralyeflərə də öz münasibətini bildirdi: “ Kiril qrafikasında divarlara yapışdırılan baralyefləri, yaxud həkk olunan yazıları silib latınla əvəzləmək məncə elə də çətin məsələ deyil. Sadəcə, bir az diqqətlilik lazımdır. Gənc nəslimizin latın qrafikasına tam şəkildə uyğunlaşması üçün bunlar aradan qaldırılmalıdır”.

Elgün Mənsimov

Kaspi.- 2010.- 15 oktyabr.- S. 8.