“Bəlkə də kinonu qəbul edəcək şüur bir qədər azalıb”

«Təxəllüsü Mixaylo» filminin festival həyatı daha maraqlı olub. Artıq 5-ci beynəlxalq kino-festivaldır ki, iştirak edir. Buna qədər iştirak etdiyi bütün festivallarda mükafat alıb»

Noyabrın 1-dən 5-ə kimi Sankt-Peterburqda «Bilik Günü» Elmi Kütləvi Festivalı keçiriləcək. Hər il ənənəvi olaraq Sankt-Peterburqda keçirilən festivalın müsabiqə proqramına bu il «Salnamə» kinostudiyasının istehsalı olan «Təxəllüsü Mixaylo» filmi də daxil edilib. Festivalın münsiflər heyətində həmçinin «Salnamə» kinostudiyasının direktoru Böyükağa Məmmədov da təmsil olunacaq. Yol üstə olan filmin rejissoru Tahir Əliyevlə söhbətimizə də qarşıdakı festivaldan başladıq:

Filmin kulminasiya nöqtəsi

- Necə oldu ki, festivala dəvət aldınız?

- Filmin direktorluğu keçən il bu filmi Minsk şəhərində keçirilən beynəlxalq kinofestivalda görüb. Bizə məlumat verildi ki, bu filmi müsabiqənin proqramına salmaq istəyirlər. Biz də razılaşdıq. Ümumən filmin festival həyatı festivallardan keçir. Biz festivalları gəzdikcə o biri festivalın nümayəndəlikləri bunu görür, zəmanət verirlər və filmi festivallardan götürürlər. İlk dəfədir bu festivala qatılırıq. «Təxəllüsü Mixaylo» filminin festival həyatı daha maraqlı olub. Artıq 5-ci beynəlxalq kino-festivaldır ki, iştirak edir. Buna qədər iştirak etdiyi bütün festivallarda mükafat alıb. Ümid edirik ki, bu festivaldan da diplomla qayıdacağıq.

- “Səhra gülü” filminin festival həyatı da belə uğurlu alıb?

- «Səhra gülü» ilə də çox festivallara qatılmışıq. İndi qarşıda iki beynəlxalq festival var ki, Valakalamsk və Yekaterinburq şəhərlərində keçiriləcək. Bu filml artıq müsabiqə proqramına salınıb. «Salnamə» kinostudiyası ilə «Nauçfilm»in birgə istehsalı olan «Qafqaz qartalının uçuşu» filmi həmin beynəlxalq festivala qatılacaq.

- Bir rejissor kimi festivalların sizə qazandırdığı nədir?

- Festivallar filmin kulminasiya nöqtəsidir. Filmin yaşam tərzi var: çəkiliş dövrü, ekran dövrü, tamaşaçı dövrü və kulminasiya nöqtəsi. Alpinist üçün Everest zivəsindən yuxarı, kosmonavt üçün kosmosu fəth etməkdən uca zirvə yoxdursa rejissor üçün də festival zirvə nöqtəsidir. Söhbət ondan getmir ki, orada hansısa bir mükafatı alasan və yaxud almayasan. Əsas odur ki, festivalda iştirak edəsən. Mükafatı almaq isə artıq zirvəni fəth etməkdir.

- Bəzi rejissorlar deyirlər ki, «Mən filmi festival üçün çəkmirəm». Sizcə onların bu sözündə həqiqət var?

- Belə bir fikrə inanmıram. Filmi çəkirsən və o, hər hansı bir festivalın normativlərinə, mövzusuna uyğun gələ bilər. Açığını deyim ki, «Təxəllüsü Mixaylo» filmini festival üçün çəkməmişdik. Bu filmi dövlət sifarişi əsasında çəkdik. Sadəcə bu filmdə elə göstəricilər var ki, festivalın proqramına, normativlərinə uyğun gəlib və festivala vəsiqə qazanır. Ona görə də heç kəs «Mən filmi festival üçün yox, tamaşaçı üçün çəkirəm» deyə bilməz. Filmin yaşam tərzi bəzən heç rejissordan da asılı olmur. Film çəkilir və sonra istəsən də, istəməsən də öz həyatını yaşayır. Təbii ki, filmin piyarı ilə də xüsusi olaraq məşğul olmaq lazımdır.

- Ümumiyyətlə, Azərbaycanda çəkilən hər hansı film festival məkanına gecə düşür?

- Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Kinematoqrafiya şöbəsində bu işlə məşğul olan xüsusi mütəxəssislər var. Mütəmadi olaraq onlar təkcə dövlət sifarişi ilə çəkilən filmləri deyil, müstəqil prodüser mərkəzlərində çəkilən filmləri də festivala göndərirlər. Buna baxmayaraq rejissorlar özləri də öz filmləri ilə bu mənada məşğul olmalıdırlar. Çünki o, filmin müəlliflərindən biridir. O da ola bilər ki, film festivaldan mükafatsız qayıtsın. Ancaq bu o demək deyil ki, o pis filmdir. 50-ci illərin axırlarında Akira Kurasavanın «7 Samuray» filmi “Oskar”ı əldə edə bilmədi. Ancaq həmin il «Oskar» alan filmi heç kəs tanımır. «7 Samuray» filmini isə bütün dünya tanıyır. Bu baxımdan festival kinonun yaşam tərzidir.

“Oskar” ümidi

- Sizcə «Oskar» qazanmaq rejissorların son, yoxsa ən böyük arzularıdır?

- Az-çox festivallarda iştirak edən rejissor kimi deyə bilərəm ki, rejissor istənilən festivalda mükafat alırsa elə ona «Oskar», «Qızıl palma», «Qızıl şir» kimi də baxır. Festivalın özünəməxsus hissiyyatı var. İstənilən halda həmin səhnədə və o marş sədalarının altında hər hansı prizi və diplomu ələ alanda o özünü dünyanın ən xoşbəxti hiss edir. «Oskar»ı almağa plan kimi yox, ümid kimi baxmaq olar. Dünyanın çox məşhur rejissorları işlərini planla qurublar ki, «Oskar» alsınlar. Təbii ki, burada təcrübədən və işdən də çox şey asılıdır.

- Fikirlər səslənir ki, dünya kinosunda da əvvəlki entuzyazm qalmayıb.

- Mən belə deməzdim. Dünya dağılsa da, kino öz fəaliyyətini davam etdirəcək. Sadəcə televiziyanın həddən artıq inkişafı bütün ölkələrdə kinonu bir balaca sıxışdırır. Kino get-gedə bahalaşmağa doğru gedir. Aktyor da, rejissor da, plyonka da bahalaşır. Kino incəsənətdə yeganə istehsalat sahəsidir. Ona görə də kino get-gedə iqtisadiyyata bağlanır. Bu baxımdan bəzi ölkələr üçün kino çəkmək bir qədər çətinləşib. Kino daha da fundamentallaşıb, ağırlaşıb. Bəlkə də kinonu qəbul edəcək şüur bir qədər azalıb. Bir çox ölkələri gəzən insan kimi deyə bilərəm ki, Azərbaycanda kino istehsalı artıq bir çox ölkələrlə ayaqlaşır. Dövlət hesabına ildə 8-9 film çəkilir. Bu filmlərin keyfiyyəti hansı səviyyədədir – bu artıq başqa mövzudur.

- Elə mən də keyfiyyət məsələsinə toxunmaq istəyirdim. Son illər çəkilən filmlər haqqında fikriniz necədir?

- Bizim yaxşı filmlərimiz olub. İndi cavan rejissorlarımız filmlər çəkir. Mən onlara böyük ümid bəsləyirəm. İlqar Nəcəf, Əlisa Cabbarov, Samir Kərimov, Fariz Əhmədov, Yusif Quliyevin çəkdiklərinə baxanda görürsən ki, artıq üfüqdə hər şey qaydasına düşüb. Eləcə də yaşlı rejissorlardan Eldar Quliyev, Rüstəm İbrahimbəyovun filmlərini də misal göstərmək olar ki, artıq get-gedə kəmiyyət keyfiyyətə dönəcək. Buna tam əmin ola bilərsiniz.

Özünəməxsus etiket

- Bəs dünya kinosu içərisində «Azərbaycan kinosu» anlayışına nə vaxtsa rast gəlmək olacaqmı?

- Dünya kinosu anlamı bir qədər absurd məsələdir. Məsələn, İtaliya, Rusiya kinosu özləri üçün bir dünyadır. Amerika kinosunda bəlkə heç dünya kinosunu, və yaxud İtaliyada bəlkə Hindistan kinosunu qəbul eləmirlər. Azərbaycan kinosu da vaxtilə öz dünyasını yaradıb. Arada bir az eniş olsa da bu dünya var. Biz özümüzü məcbur edək ki, «Moskva göz yaşlarına inanmır» filmini çəkəcəyik? Bu, mümkün deyil. Çünki bu mövzu Azərbaycan ictimaiyyətində yoxdur. Bizim cəmiyyətdə də elə münasibətlər yoxdur. İstəsək də, istəməsək də bu, bizim üçün yamaq olacaq. Azərbaycanın özünəməxsus etiketi, psixologiyası var. Sadəcə olaraq onları uğurla çəkib tamaşaçıya göstərmək lazımdır.

- Bəs nə üçün təzə çəkilən filmləri ictimaiyyət görmür?

- Bizdə kinoteatr problemi var. Digər tərəfdən kinoteatr olsa belə tamaşaçı ora gedəcəkmi? Tamaşaçını xüsusi bir kino ideologiyası ilə cəlb eləmək lazımdır. Biz bir qədər kinodan qaçmışıq. Türklərin çox gözəl bir reklamı var: tamaşaçı dolu kinoteatrın reklamında yazır ki, «Bunların həpsinin evində televizyon var, ancaq kinoteatra gəlirlər». Tamaşaçıların özündə də problem var. Azərbaycan televiziyalarında mütəmadi olaraq yeni filmlərimiz göstərilir, ancaq buna baxmırlar. Təkcə filmin keyfiyyətinin olmaması yalan söhbətdir. Sadəcə Azərbaycan tamaşaçısı ona baxa bilmir. Bəlkə də illüziyası bir az zəifləyib və Azərbaycan filmlərini hiss edə bilmir.

- Bəlkə tamaşaçını o qədər qınamayaq?

- Filmi tamaşaçının öhdəsinə buraxmaq fikri ilə də razılaşmıram. Mənim üçün ən müqəddəs film «Babək»dir. Həmişə demişəm ki, yüz il bundan sonra da tamaşaçı bu filmlə fəxr etməlidir. Ancaq bəziləri deyir “pis”, bəziləri deyir “yaxşı”dır. Qoy belə bir misal gətirim: kino kişi, televiziya isə qadındır. Nə qədər çirkin qadın olsa da, bütün kişilərin qadınlardan xoşu gəlir. Ona görə də televiziyadan hamının xoşu gəlir. Pis də, yaxşı da bir şey göstərsə, yenə də hamının ondan xoşu gələcək.

Kino hissdir - “Salnamə” studiyasında nələr çəkirsiniz?

- «Salnamə» kinostudiyası artıq tam və qısametrajlı bədii və sənədli filmlər istehsalına başlayıb. Son bir ildə iki bədii film, 10-a yaxın sənədli film istehsal olunub. Yeganə kinostudiyadır ki, ildə 4-5 beynəlxalq layihəyə qoşulur. Biz bunların artıq 3-4-ü gerçəkləşdirmişik. Bu mənada «Salnamə» kinofabrik formasında işləyir.

- Bəs siz özünüz nə zaman tammetrajlı film çəkməyi düşünürsünüz?

- Sənədli filmlərlə bağlı mənim arzularım var. Mənim üçün bədii film çəkmək planka deyil. Hazırda «Salnamə» studiyasında böyük bir sənədli film üzərində hazırlıq prosesi gedir. Bu mənim üçün bədii film qədər çətin, həm də sevinclidir. Mən bədii filmlə sənədli filmi ayırmaq fikrində deyiləm. Yetərincə yaxşı sənədli film rejissorları var ki, bədii film rejissorlarından da qat-qat üstündür. Mən hələ ki, sənədli filmlərdə söz demək istəyirəm. Bununla belə bədii film ssenarisi üzərində də işləyirəm. Qismət olsa, onu da çəkəcəyik.

- Kino çəkmək sizin üçün həyat tərzi, yoxsa işdir?

- Mən həmişə demişəm: kino çəkmək hissdir. Hissi olmayan insan film çəkə bilməz. Bir də ictimai baxışı normal olmayan rejissorun filmi yaxşı alınmaz. Rejussura peşə deyil, məhz sənətdir. Yaxşı film çəkmək üçünsə sənətkar olmaq lazımdır. Mən həyatımdan razıyam, nə yaxşı ki, bu sənəti seçmişəm. Həyatda çox imtiyazları mənə kino verib.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.- 2010.- 22 oktyabr.- S. 12.