Əgər rəqabət olsaydı...

Televiziyalar eyni filmlər bəzən paralel göstərirlər. Bu isə filmləri gözdən salır. Ekspertlər təzə çəkilən filmlərin ekrana yol tapmamasının səbəbini telekanalların öz funksiyalarını yerinə yetirə bilməməsində görürlər

Ramazan bayramı ilə əlaqədar tətildə olduğumuz günlərdə telekanallarda yayımlanan verilişlərin məzmunsuzluğu ilə bir daha üzləşdik. Bayağı, duzsuz verilişlərdən əlavə, xüsusən eyni filmlərin ayrı-ayrı kanallarda nümayişi və təkrar-təkrar göstərilməsi tamaşaçıları az qala bezdirdi. Təsadüfən televizorun qarşısında oturanda "Qayınana", "Bəyin oğurlanması" və "Məşədi İbad" filmlərinə 2-3 dəfə baxmalı oldum. Azərbaycan Televiziyası isə az qala milli kino arxivini ortaya çıxarmışdı. Ekranda sovet dövrünün milli filmləri - “Qaynana”, “Arşın mal alan”, “Əhməd haradadır?” “Məşədi İbad” və s. filmlər dalbadal nümayiş olunurdu. Yadımdadır, əvvəllər televizorda sovet dövrünün milli filmləri göstəriləndə hamımız ekran başına yığışar və maraqla izləyərdik. Film başa çatanda da təəssüf hissi ilə "görən bu filmi bir də nə vaxt göstərərlər" - deyə həsrətlə gözləyərdik. Amma efiri mütəmadi izləsək də həmin filmlərə bəlkə də bir ildən sonra baxa bilərdik. O vaxt telekanal da yeganə olduğundan filmləri tamaşaçını bezdirənə və filmi gözdən salana qədər nümayiş etdirmirdilər. Proqramı elə tərtib edərdilər ki, tamaşaçılar hər dəfə filmlərə ilk dəfə görürmüş kimi baxa bilsin.

Sovet dövrünün həmin məşhur filmlərini bu gün də sayı çoxalan telekanallarımızda nümayiş etdirirlər. Özü də tez-tez. Daha həmin filmləri həsrətlə gözləməyə ehtiyac da yoxdur. Təqvimin tarixi günlərində isə telekanallar sanki yarışa girirlər - bəzən eyni filmə bir gündə iki dəfə və ya həftə ərzində ayrı-ayrı televiziya kanallarında baxmaq olur.

Məhz bu üzdən tamaşaçılarda artıq elə bir rəy formalaşıb ki, Azərbaycan kinosu elə təkcə "Arşın mal alan", "Qayınana", "Bəyin oğurlanması", "Əhməd haradadır?", "O olmasın, bu olsun", "Arşın mal alan", "Görüş", "Ulduz", "Papaq" və s. filmlərdən ibarətdir. Böyük kinematoqrafiya tarixi olan bir ölkənin kinosunu yalnız bu filmlərlə məhdudlaşdırmaq isə ən azı qəbahətdir. Ən azı gənc rejissorların hər il çəkdikləri və festivallardan uğurla dönən filmlər haqqında da düşünmək lazımdır. Çünki həmin filmlər yalnız rəflər üçün çəkilmir...

Hanı təzə filmlər?

Tamaşaçılar ümumiyyətlə, ölkəmizdə yeni filmlərin çəkilməsindən xəbərsizdir. Əgər jurnalist kimi yeni çəkilən filmlər haqqında məlumatlı olmasaq, biz də elə bilərik ki, bu ölkədə daha film çəkilmir. Bilirik ki, gənc rejissorlar hər il yeni filmlər çəkirlər. Ümumiyyətlə, ölkədə hər il 4-5 film çəkilir. Dövlət kinematoqrafiyaya yönəlik siyasətində korrektələr edərək özəl prodüser mərkəzlərinə vəsait ayırır. Ancaq həmin mərkəzlərdə istehsal olunan filmləri heç kəs görmür. Tamaşaçı xəbərsizdir ki, həmin filmlərin yalnız kino ictimaiyyəti və media işçiləri üçün bir dəfə təqdimatı keçiriləndən sonra yığışdırılıb rəflərə qoyulur. Tamaşaçı xəbərsizdir ki, telekanallar həmin filmlərin təqdimatına yer ayırmaqda maraqlı deyillər.

Nəticədə onlar da gecə-gündüz efirdə "əttökən" dublyajda zorakı filmlərə, "sabun köpüyü" adlandırılan seriallara və milli kinomuzun ənənəvi filmlərinə təkrar-təkrar baxmaq məcburiyyətində qalırlar. Dindirəndə də "daha kino çəkilmir ki", "nə yaxşı əvvəllər 3-5 film çəkilib", "yaxşı ki baş qatmağa bu seriallar var" kimi fikirlərlə kifayətlənirlər.

Qeyd edək ki, efir təbliğatdan əlavə, tamaşaçının bədii və estetik zövqünü formalaşdıran bir vasitədir. Kino isə müasir dövrümüzün ən populyar və ən maraqlı incəsənət növüdür. Telekanallarda müxtəlif janrlarda çəkilən əcnəbi filmlərin göstərilməsi, milli kinomuzun keçmişi ilə yanaşı çağdaş dövrünə də yer ayrılmalıdır. Amma televiziya kanallarının rəhbərləri buna barmaqarası münasibət göstərirlər.

Qeyri normal bazar

Tanınmış kinoşünas Aydın Kazımzadə bu cür hərcmərcliyi telekanallar arasında qarşılıqlı əməkdaşlığın olmaması ilə əlaqələndirir: "Hər bir televiziya müstəqil olduğu üçün öz fəaliyyətini də müstəqil qurur. Onların arasında qarşılıqlı əməkdaşlıq yoxdur. Olsaydı, filmləri bölüşdürərdilər. Hamısı birinci olmaq istəyir. Proqram siyasəti düzgün həyata keçirilmir. Əgər bayramdırsa, mütləq "Məşədi İbad" və ya "Arşın mal alan", Xocalı soyqırımı günüdürsə "Fəryad" filmləri göstərilməlidir. Nə qədər ah-uf göstərərlər? Telekanalların çoxu filmlərimizdən xəbərsizdir".

A.Kazımzadə bildirir ki, tərtib etdiyi kataloqda 2000-ə qədər filmin adı var. Həmin filmlərin çoxu ekrana çıxmayıb: "Bu sahə ilə məşğul olan adamlar işi sevməlidir. Sevgi olmayanda da belə pərakəndəlik yaranır. Axı ənənəvi göstərilən filmlərdən başqa ekran əsərlərimiz də var".

Xalq artisti Rasim Balayev Azərbaycan filmlərinin efirdə təkrar-təkrar yayılmasından narazılığını gizlətmir: "Bizim efirə əlimiz çatmır, ancaq hər hansı bir film çəkiləndə onun təqdimatını Kinoittifaqda keçiririk. Sonra da "Azərbaycan" kinoteatrının rəhbərliyindən xahiş edirik ki, filmin premyerasını keçirsin. Efirə müraciət etsək də, onlar bizi eşitməzlər. Bu vəziyyəti tənzimləyən bir qurum olmalıdır. Proqramı tərtib edəndə gərək filmlər ayrı-ayrı kanallarda toqquşmasın. Amma eyni filmlər bəzən paralel göstərilir. Bir də həddən artıq tez-tez yayımlanır. Bu isə filmləri gözdən salır. Əvvəllər bir televiziya olduğu üçün filmlər də az-az göstərilirdi və biz də hansısa bir filmi həsrətlə gözləyirdik. Amma indi belə deyil".

R.Balayev dublyajın səviyyəsinin də çox aşağı olduğunu bildirdi: "Filmlər çox pis tərcümə olunur. Əvvəllər gözəl səslər vardı, indi o səslər yoxdur. Şahmar Ələkbərov, Həsən Əbluc, Səməndər Rzayev vardı. Bir sözü tərcümə edəndə onun sinonimini tapmaq üçün baş sındırırdılar. İndi tərcümələr bir günə və primitiv səviyyədə edilir".

Kinorejissorlar Gildiyasının rəhbəri Hüseyn Mehdiyev televiziya kanallarının kino siyasətindən ümumiyyətlə, razı olmadığını dilə gətirib: "Azərbaycan Televiziyası və ANS kanallarını çıxmaq şərti ilə digər kanalların heç bir kino siyasəti yoxdur. Bu kanalların isə kinoproqram siyasəti nisbətən hiss olunur. Hər halda orijinal, təkrar olmayan filmləri göstərməyə çalışırlar. O biri televiziya kanallarının bəziləri isə xüsusən bayram günlərində efiri doldurmaq xətrinə eyni filmləri təkrar göstərirlər. Bəzi kanalların rəhbərliyi də bilir ki, 1-2 film var ki, tamaşaçılar onları xoşlayır. Ona görə də efirdə tez-tez həmin filmləri nümayiş etdirirlər. Normal bazarda bir filmin hüququ eksklüziv olaraq bir televiziya kanalına verilir. Məsələn, şərti olaraq hər hansı Azərbaycan filminin müstəsna hüququ bir kanala verilir və onu bir il müddətinə heç bir kanal göstərə bilməz. Ancaq bizdə kino nümayişi siyasəti əcaib formada həyata keçirilir. Televiziya kanalları müstəsna hüququ almağı özlərinə rəva bilmirlər. Bilirlər ki, bu filmi alsalar, qiyməti qat-qat yüksək olacaq. Bu da televiziya kanalları arasında rəqabətin olmaması ilə bağlıdır. Əgər rəqabət olsaydı, yaxşı filmlərin hüququnu alar və özləri göstərməyə çalışardılar. Burada xüsusi bir bacarıq lazım deyil. İstənilən kanal bu hüququ əldə edə bilər. Amma bizdə efir rəhbərləri qeyri-normal bazar yaradıblar".

H.Mehdiyev təzə çəkilən filmlərin ekrana yol tapmamasının səbəbini telekanalların öz funksiyalarını yerinə yetirə bilməməsi kimi izah edib: "Bütün dünyada olduğu kimi televiziya kanalları kinoteatrlardan sonra audiovizual filmlərin bir bazarıdır. Bizim kanallar özlərini bazarın elementi kimi aparmırlar. Öz ambisiyaları ilə film çəkmək iddiasına düşürlər. Elə filmlər var ki, heç indiyə qədər ekrana çıxmayıb. Tamaşaçının onlardan xəbəri yoxdur. Televiziya kanalları həmin filmləri almaqla kinonun inkişafına da təkan verə bilərlər. İndi elə bir vəziyyət yaranıb ki, hətta bəzi istehsalçılar öz filmlərinin nümayişindən ötrü pul verirlər. Amma bu proses əksinə olmalıdır. Belə davam etsə, audiovizual mədəniyyətin inkişafına daha da maneçilik olacaq".

Efirdə dublyajın səviyyəsinə də toxunan H.Mehdiyev bu sahədə vəziyyətin daha bərbad olduğunu vurğulayıb: "Bəzi televiziya kanalları məsuliyyətsizlik və redaktorlarının səviyyəsizliyi üzündən dublyaj zamanı filmlərin tərcüməsinə kobud müdaxilələr edirlər. Bu müdaxilələr ləhcəni, fikri dəyişir. Ambisiyalı redaktorun bir dialoqdan xoşu gəlmirsə, onu istədiyi kimi edə bilir - bu, bizdə mümkündür. Ancaq bu, peşəkarlığın aşağı düşməsi ilə yanaşı, müəllif hüquqlarının kobudcasına pozulmasıdır. Dublyaj sənətdir, ancaq bizdə buna sənət səviyyəsində baxmırlar".

Rejissor Əlisa Cabbarov da efirin kino siyasətinin çox aşağı səviyyədə olmasından narazıdır: "Bəzən əyləncəli bir kanal məzmunu başa düşmədən elitar bir filmi təqdim edir. Ənənəvi 20-30 film var ki, bayramdan-bayrama nümayiş etdirilir. Azərbaycan kinosuna stereotip münasibət var ki, guya kinomuz ancaq "Babək", "Nəsimi", "Qatır Məmməd" və ya "Məşədi İbad"dan ibarətdir. Ancaq o qədər naməlum film olsa da, axtarılıb üzə çıxarılmır. Rasim Ocaqovun, Həsən Seyidbəylinin, Hüseyn Seyidzadənin elə filmləri var ki, tamaşaçılar onları indiyə qədər görməyib. Eləcə də sənədli filmlər var ki, efir üzü görməyib. Filmlər telekanallar üçün təqvimin müəyyən günlərində efiri doldurmaq üçün bir vasitədir. Xocalı faciəsi günündə, 20 Yanvarda və ya bayram günlərində eyni filmlər göstərilir. Ancaq kanallar bizim çəkdiyimiz filmləri almırlar. Prodüser mərkəzlərinin çəkdiyi filmlərlə bağlı bizdə hələ təcrübə yaranmayıb ki, filmi alıb nümayiş etdirsinlər”.

Bəzi telekanallar isə sovet dövründə çəkilən milli filmlərin nümayişini yeni filmlər üçün Professional Kinorejissorlar Gildiyası və «Azərbaycanfilm» kinostudiyası tərəfindən kifayət qədər böyük məbləğ - bir saat üçün 60-70 manat vəsaitin tələb olunması ilə əlaqələndirir və problemin çarəsini az sayda milli kino nümunələrinin nümayişində görürlər.

AzTV-nin İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəhbəri Xatirə Qasımova isə filmlərin nümayişi ilə bağlı Gildiya ilə telekanal arasında müqavilə olduğunu bildirdi. Köhnə filmlərin təkrar-təkrar nümayişinin isə milli kinematoqrafiya sahəsində “Məşəd İbad” kimi filmlərin daha çəkilməməsi ilə əlaqələndirdi: “Televiziya cəmiyyətin güzgüsüdür. Yaxşı filmlər çəkilsə təbii ki, Azərbaycan Televiziyasında da göstərilər. Hansı telekanal yaxşı məhsulu cəmiyyətə təqdim etmək istəməz?”

Tövsiyə

Milli Televiziya və Radio Yayımı Şurasının sədr köməkçisi Toğrul Məmmədovun məsələyə münasibəti isə bir qədər fərqli səsləndi: “Biz telekanalların peşə yaradıcılığına qarışa bilmərik. Ancaq tövsiyə edirik ki, təkrarçılığa yol verməsinlər”.

Göründüyü kimi, efirin kino siyasəti ilə bağlı kino mütəxəssislərinin fikirləri ilə telekanal və MTRŞ nümayəndəsinin mövqeyi fərqlidir. Ancaq bu mövqelərin heç biri tamaşaçının yaxşı filmlərə olan marağını və istəyini azaltmır. Yetər ki, proqram siyasəti düzgün tənzimlənsin və “tövsiyələr” tamaşaçıların xətrinə nəyisə dəyişmək iqtidarında olsun. Amma sizi bilmirəm, mən tövsiyələrlə nəyinsə dəyişəcəyinə inanmıram...

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.-2010.-15 sentyabr.- S.8.