Separatçıların QHT-ləri nə işlə məşğuldur?

ABŞ-ın ayırdığı yardımlar düşmənçilik siyasətinin aşılanmasına yönəldilir

"Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın ayrılmaz və tərkib hissəsidir. Bu ərazi hazırda separatçı rejim tərəfindən idarə olunur. Dağlıq Qarabağ ətrafındakı Azərbaycan əraziləri isə ermənilərin işğalı altındadır". Bu fikirlər ABŞ-ın Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (MKİ) rəsmi saytında yer alıb. Həmin saytda Dağlıq Qarabağın mərkəzi şəhəri erməni versiyasında olduğu təki "Stepanakert" yox, əsl adı ilə - Xankəndi kimi göstərilib.

MKİ qarabağlı ermənilərin separatçı olduğunu rəsmən etiraf etsə də, ABŞ Konqresi bu qondarma rejimə yardım etmək haqda qərar çıxardı.

ABŞ-ın Azərbaycandakı səfirliyinin olaylarla bağlı mövqeyi belə oldu: "ABŞ "Dağlıq Qarabağ hökuməti"ni tanımır. Bu bizim siyasətimizdir və o, dəyişməz qalır. Konqresin qərarına gəldikdə isə Birləşmiş Ştatlar hökumətlərə yox, insanlara yardım ayırır. Dağlıq Qarabağ üçün nəzərdə tutulmuş məbləğ də sırf humanitar yardım olaraq ərazilərin minalardan təmizlənməsi üçün nəzərdə tutulub. Həmin layihələri isə qeyri-hökumət təşkilatları həyata keçirir".

Konqresin qərarı bəlli, Azərbaycandan səslənən etirazlar susmaq bilmir. Bu arada ABŞ səfirliyinin açıqlaması vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Onsuz da həmin vəsaitin hara xərclənəcəyini hamı bilir. Separatçı rejim peşkəş edilən pulu nəyə xərcləyər? Silah, hərbi texnika alınmasına, narkotik ticarətinə, hərbi xuntanı saxlamağa. Buna görə də bütün dünyada separatizm, terrorizm və narkoticarətlə mübarizə aparan Birləşmiş Ştatların Dağlıq Qarabağdakı belə elementləri maliyyələşdirməsi hiddət doğurur. Belə çıxır ki, amerikalı konqresmenlər kimə pul ayırdıqlarını bilmirlər. Əslində, belə deyil. ABŞ bu addımı erməni lobbisinin təsiri altında atır. Separatçı rejimin mahiyyətindən bizim sıravi vətəndaşımız da məlumatlıdır. Bəs niyə bu addım atılıb? ABŞ-ın ayırdığı pulların hara xərcləndiyini ayırd etmək üçün araşdırma aparmağa ehtiyac duyduq. Əlimizdə çox ciddi faktlar, mülahizələr var.

Əvvəlcə bu addım niyə narazılıq yaradır sualına aydınlıq gətirək.

Əvvəla, Vaşinqton hər il Qarabağa rəsmi şəkildə dövlət yardımı edən yeganə ölkədir. Bu, ABŞ-ın Cənubi Qafqazda yürütdüyü siyasətə daban-dabana zidd addımdır. Ərazi bütövlüyünü tanıdığı Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Qarabağa müstəqil dövlət kimi yardım etmək heç bir norma və standartlara sığmır. Buna separatizmi dəstəkləməkdən başqa ad tapmaq mümkün deyil.

İkincisi, rəsmi Bakı terrorizmin yayılmasının qarşısını almaq üçün beynəlxalq əməkdaşlığın genişlənməsi təklifini irəli sürüb. Lakin beynəlxalq terrorizmdən zərər çəkən ölkə olan və buna görə də dünyanın ən müxtəlif yerlərində terrorçulara qarşı əməliyyatlar aparan Birləşmiş Ştatlar terrorizmi dəstəkləyən Dağlıq Qarabağdakı separatçı rejimə arxa durur. Unutmayaq ki, beynəlxalq hüquqda "erməni terrorizmi" ifadəsi ilk dəfə ABŞ Dövlət Departamentinin 1982-ci ilin avqust ayındakı bülletenində işlənib.

Üçüncüsü, bu ilin may ayında prezident Obama 2010-cu maliyyə ilində xarici hərbi maliyyə yardımı çərçivəsində Azərbaycana 4 milyon, Ermənistana 3 milyon dollar, beynəlxalq hərbi təhsil və təlim proqramı çərçivəsində Azərbaycana 900 min, Ermənistana 450 min dollar, eyni zamanda Ermənistana 30 milyon dollar yardım ayrılmasını təklif etmişdi. Bu təklifdə Dağlıq Qarabağa yardım nəzərdə tutulmamışdı. Amma ABŞ qanunvericilərinin 2010-cu il büdcəsinə dair indiki qərarı bu təklifləri nəzərə almır, Dağlıq Qarabağa yardım ayrılır, hərbi paritet saxlanılır və Ermənistana yardım 41 milyon dollara qaldırılır. Bu, işğalçı ilə işğala məruz qalan arasında bərabərlik işarəsinin qoyulmasıdır.

ABŞ Konqresindəki xüsusi maraq qruplarının təsiri altında qəbul edilmiş bu qərar ABŞ vergi ödəyicilərinin pulunun Ermənistanın Azərbaycan ərazisində yaratdığı tanınmamış qanunsuz quruma sərf edilməsidir. Yəni ağır iqtisadi böhran şəraitində və işsizliyin artdığı bir vaxtda ABŞ qanunvericilərinin kütləvi etnik təmizləmə aparan və evinə qayıda bilməyən 800 mindən çox azərbaycanlı məcburi köçkünün iztirablarını artıran bir rejimi mükafatlandırması anormal addımdır.

ABŞ-ın "səxavəti"

Əslində, ABŞ-ın Ermənistana maliyyə yardımının ötən ilə nisbətən 39% azaldılması Barak Obamanın seçkiqabağı ermənilərə verdiyi vədlərə uyğun gəlmir. Bununla belə, ermənilər təşəkkürlərini əskik etmirlər. Amerika Erməni Milli Komitəsinin icraçı direktoru Hipardyan layihənin reallaşmasında əməyi keçmiş "erməni dostları"na xanım Louya, Adam Şifə, Mark Kirkə, Stiv Rotmana, Ces Ceksona, Stiv İsraelə, Frenk Lobiondoya təşəkkürünü bildirib. Çünki ilk dəfədir ki, Qarabağa bu həə maliyyə dəstəyi verilir. O da bəllidir ki, hərbi xuntanın nəzarəti altında olan ərazidə formalaşdırılmış əldəqayırma qurumun illik xərclərinin (illik 60 milyon dollardır) yarısını Ermənistan, bir qismini erməni diasporu, bir hissəsini isə ABŞ maliyyəsi formalaşdırır. Hətta işğalçı dövləti açıq-aşkar dəstəkləyən Rusiya da bu qədər səxavətli deyil, belə açıq şəkildə Dağlıq Qarabağa heç bir yardım göstərmir.

1998-ci ildə ABŞ Konqresinin qəbul etdiyi qərara əsasən, o vaxtdan bəri hər il bu qondarma respublikaya iqtisadi və humanitar yardım edilir. ABŞ tərəfindən hər il edilən yardım 1998-2000-ci ildə 20-25 milyon dollar arası dəyişib. Onun 3-5 milyon dolları birbaşa, digər hissəsi isə humanitar qaydada həyata keçirilib.

2001-2006-cı illərə gəlincə, 5 ildə Amerikanın separatçı bölgəyə ayırdığı birbaşa yardımın həcmi cəmi ilə 3 milyon dollar təşkil edib. 2007-2008-ci illərdə isə yardımın həcmi 5 milyon dollara qədər artıb. 2009-cu ildə isə 8 milyon dollar təşkil edib. Son iki ildə ABŞ hökuməti yardımı Dağlıq Qarabağda minaların təmizlənməsi üçün Britaniyanın "Halo Trust" təşkilatına ayırmağa üstünlük verib. Bu təşkilatın fəaliyyəti haqda ətraflı məlumat verəcəyik.

Belə bəlli olur ki, gələn il üçün nəzərdə tutulan bu yardım guya Dağlıq Qarabağda sosial problemlərin həllinə, su kəmərlərinin çəkilməsinə, tibb obyektlərinin inşasına və digər məqsədlərə sərf olunacaq. O da əlavə olunur ki, ayrılan vəsaitdən Qarabağda fəaliyyət göstərən vətəndaş cəmiyyəti institutlarının inkişafına da yardım ayrılır. Əslində belədirmi? Və yaxud maliyyə yardımı ayrılan təşkilatların fəaliyyəti nədən ibarətdir? Buna cavab tapmaq üçün əvvəlcə Qarabağda fəaliyyət göstərən "əldəqayırma" təşkilatların mahiyyətini öyrənməli, onların "fəaliyyəti" ilə maraqlanmalıyıq.

Beləliklə,

Qarabağda QHT hoqqaları

Elə bir ermənipərəst internet səhifəsi, erməni saytı yoxdur ki, orada qondarma qurumun piarı olmasın. Qarabağ ermənilərinin "Böyük yalan yuxuları" bitib tükənmək bilmir. Əslində, separatçı qurumun yalandan yaydığı məlumatlara inanmaq sadəlövhlükdür. Bu haqda ətraflı danışmaq istərdik.

Saytların əksəriyyətində beynəlxalq təşkilatlara müraciət edilərək qeyd olunur ki, guya bu bölgədə QHT-lərin, KİV-in, beynəlxalq təşkilatların sərbəst fəaliyyət göstərməsi üçün hər cür şərait yaradılıb. Heç kimə sirr deyil ki, bu cür addımlar, yalan məlumatlar, faktların saxtalaşdırılması, "əldəqayırma" quruma siyasi don geyindirməkdir. Hərbi xuntanın nəzarəti altında olan bölgədə demokratiyadan, azad KİV-dən, insan haqlarından danışmaq gülüncdür.

Diqqət yetirək: ermənilər deyirlər ki, "QHT-lərin və kommersiya qurumlarının qeydiyyatı üçün heç bir əngəl yoxdur". Bəli, separatçı rejimin maraqlarına cavab verən, onun çaldığı mahnılara oynayan təşkilatları qeydiyyata almaq əlbəttə ki, asandır. Amma nəticə nədir? Vəziyyət olduqca ağırdır. Təkcə ötən iki ildə bağlanan şirkət və QHT-lərin sayı 50-ni keçib. Onların açıqlamalarına görə, 107 təşkilat qeydiyyata alınıb. Amma hazırda 27 təşkilatın fəaliyyət göstərdiyini özləri etiraf edirlər. Bunlardan nisbətən aktivləri "Helsinki təşəbbüsü-92", "Stepanakert Press klubu", "Vətəndaş Təşəbbüsləri Mərkəzi", "Xalq Diplomatiyası İnstitutu" və s.-dir. Bəs niyə təşkilatların sayı sürətlə azalır?

Bəllidir ki, QHT-lərin aktiv fəaliyyəti III sektorun fərdləri seçdikləri sahə üzrə motivasiya olmalıdır. Vətəndaş cəmiyyəti atributları o vaxt fəal olurlar ki, vətəndaş vətəndaş olduğunu dərk etsin. Qondarma, heç bir dövlət tərəfindən tanınmayan, taleyi tükdən asılı olan rejimdə nə vətəndaş, hansı vətəndaş cəmiyyəti? İkincisi, getdikcə sayı sürətlə azalan əhali, olmayan iqtisadiyyat, Ermənistan və diaspor təşkilatlarından verilən yardımların kəskin azalması və hərbi xuntanın özbaşına idarəçiliyi şəraitində QHT və kommersiya vahidlərinin hansı inkişafından söhbət gedə bilər?

Məlumat üçün deyək ki, 2005-ci ildən etibarən separatçı rejim QHT-ləri inkişaf etdirmək, onları dayanıqlı etmək üçün maliyyə yardımı ayırmağı qərara alıb. Əvvəlcə Qukasyana və onun komandasına, indi isə Saakyana yaxın təşkilatlara maliyyə yardımı edilməsi böyük narazılığa səbəb olmuşdu. Təşkilat rəhbərləri korrupsiya, rüşvət faktlarının hədsiz çox olduğunu dilə gətirərək, etiraz etmişdilər. Bu təşkilatlar arasında separatçı rejimlə könüllü nikaha girmək istəməyənlər çoxluq təşkil edirdi. Bu cür xətt götürən təşkilatlar arasında Azərbaycan qanunlarına hörmətlə yanaşan, separatizmə son verməyə çağıran təşkilatlar da az deyil. Onların rəhbərlərinə qarşı ciddi təzyiqlər, təqiblər, repressiyalar həyata keçirilib.

Ötən il Qarabağda fəaliyyət göstərən QHT-lərlə bağlı yayılan hesabatda ermənilər özləri də etiraf edirdilər ki, separatçı qurumlarda avtoritar nəzarət möhkəmdir. Burada hər hansı tənqid cəmiyyətdə parçalanma kimi anlaşıla bilər deyə, bu cür çıxışlar, narazı mənbələr susdurulur ("Dağlıq Qarabağ QHT-lərinin bir illik fəaliyyəti haqda hesabat", 2008, Xankəndi).

"QHT-lərin ən böyük problemi maliyyə çatışmazlığıdır" (yenə orada-red.). İş o həddə çatıb ki, QHT-lərə kommersiya fəaliyyəti göstərməyə və mənfəət əldə etməyə də icazə verilib. Bu isə vətəndaş cəmiyyətinin əsas atributu olan QHT-nin öz siyasətindən, formatından kənara çıxmasıdır.

Qarabağda fəaliyyət göstərən QHT rəhbərləri düşdükləri durumdan çox narazıdırlar. Hətta yerli mətbuata açıqlamlarında etiraf edirlər ki, Azərbaycanın apardığı informasiya siyasəti və beynəlxalq qurumların ehtiyatlı davranmasına görə Qarabağ QHT-ləri çökürlər. Heç bir beynəlxalq təşkilat qondarma qurumla əlaqə saxlamaq istəmir. Hətta humanitar təşkilatlar belə qaçqınlara yardım etməkdən imtina edirlər.

Belə təsəvvür yarana bilər ki, bu baxımdan acından ölən ermənilərə ABŞ-ın yardımına göz yummaq olar. Elə deyil. Məsələnin qaranlıq tərəfləri var. Biz demirik ki, ABŞ QHT-lərə yardım etməsin. Bu yalnız Azərbaycanın razılığı, bizim dövlətin xətti ilə edilə bilər. İkincisi, kimə yardım edildiyini müəyyən etmək lazımdır. Çünki ötən illərin acı təcrübəsi ortadadır. Yardım alan təşkilatlar verilən vəsaiti təyinatı üzrə xərcləməyiblər.

Misal üçün, "Açıq Cəmiyyət" Gənclər Təşkilatını qeyd etmək olar. Təşkilatın veb-səhifəsi anti-Azərbaycan, anti-Türkiyə çağırışları, ideyaları ilə doludur, uydurma faktlar, ağlasığmaz mənbələrə istinad, saxta vətənpərvərlik, düşmənçilik siyasətinin aşılanması, separatçı çıxışlar "göz oxşayır". Bu, qondarma qurumun gənclər siyasətidir. ABŞ-ın ötən il ayırdığı maliyyə yardımından yararlanan bu təşkilat fəaliyyətini bu cür qurub. Bizim dediyimiz, narazılığımız da bundadır. Beyni pozulmuş erməni gəncləri üçün vətəndaş cəmiyyəti, tolerantlıq, insan haqları prinsipləri yoxdur. Bu onlar üçün dərəcəsinə görə sonuncu yerlərdə dayanan məsələlərdir. Əsas erməni xəstəliyini yaymaq, yalançı, saxta ideyalarla beyinləri korlamaqdır ki, separatçı reyim bunu gözəl bacarıb və ən təəssüfedici hal odur ki, bu cür fikirləşənləri maliyyələşdirənlər tapılır.

Belələrindən biri 2004-cü ildə Xankəndində fəaliyyət göstərən, 4 Britaniya QHT-sini özündə cəmləşdirən "Konsorsuim Təşəbbüsü" adlı təşkilat olub. Bu təşkilat işini iki istiqamət üzrə qurub. Birinci istiqamət: Xankəndində Resurs Mərkəzi vasitəsilə kiçik qrantların elan olunması və bununla acından ölməkdə olan ermənilərə nədəsə yardımçı olmaq. İlk illərdə 7 təşkilat 9 layihədə birləşərək nəsə etməyə çalışıb. Lakin yenə maliyyə fırıldaqları, vəsaiti təyinatı üzrə xərcləməmək işləri korlayıb. Təşkilat fəaliyyətini dayandırıb. "Konsorsuim Təşəbbüsü"nün diqqət ayırdığı ikinci istiqamət isə mətbuatla iş olub. Bu məqsədlə 3 layihə həyata keçirilib. "Demo" qəzeti sıravi ermənilərin ağlasığmaz hekayələrini dərc edirdi. Bir ildən sonra effektsizliyi bəlli oldu.

Yuxarıda adını çəkdiyimiz hesabatda diqqətimizi "azərbaycanlı" hüquq müdafiəçi Eldar Zeynalovun Xənkəndinə səfəri və öz təcrübəsini erməni "həmkarları" ilə bölüşməsinin böyük sevinclə qeyd olunması cəlb etdi. (2003-cü il). Məsələ bundadır ki, Eldar Zeynalovun hüquq müdafiəçiliyi, Azərbaycan dövlətinə, onun dövlətin apardığı siyasətə münasibəti bəllidir. Amma ermənilərin bu addımı "Dağlıq Qarabağ" və Azərbaycan QHT-lərinin uğurlu əməkdaşlığı kimi qələmə verməsi özü Eldar Zeynalovun atdığı adımın absurdluğunu bir daha sübut edir və özünümüdafiə üçün heç bir şans qoymur.

Nəcəfov S.

Kaspi. -2010. – 7 yanvar. – S.4.