"Yazılan əsərlərin auditoriyaya çatdırılması problemi var"

Cəmil Həsənli: "Dissertasiyaların səviyyəsi birmənalı şəkildə aşağı düşüb"

Azərbaycanda kitaba marağın azalması ciddi bir problemə çevrilib. İnsanların kitab oxumaqdan imtina etməsi bir sıra obyektiv səbəblərlə əlaqələndirilir. Bəziləri bunu yeni texnologiyaların inkişafı, bəziləri isə kitab satışı üçün lazımi şəraitin olmaması ilə izah edirlər. Millət vəkili, professor Cəmil Həsənli Azərbaycanda kitaba marağın azalmasının əsaslı səbəblərlə bağlı olduğunu düşünür. Onun fikrincə, dövlət təcili olaraq bu problemin həlli üçün addımlar atmalıdır.

- Cəmil müəllim, Azərbaycan tarix elminin, bu sahə ilə bağlı elmi işlərin bugünkü durumu sizi qane edirmi? Çünki dəfələrlə elmin bu sahəsi ilə bağlı cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri tərəfindən müxtəlif iradlar, etirazlar səslənib...

- Əvvəla qeyd edim ki, bizdə elmi işlərin səviyyəsi aşağı düşüb. Bizim elmi işlərin böyük bir hissəsi daxili auditoriyaya hesablanıb. İkincisi, ortada güclü, obyektiv beynəlxalq tənqidə dözümlülük məsələsi var. İndi deyə bilmərəm ki, bizim elmi işlərin böyük bir hissəsi bu dözümlülüyə hazırdır. Dissertasiyaların səviyyəsi birmənalı şəkildə aşağı düşüb. Elmi araşdırmaların səviyyəsi təəssüf ki, çox aşağıdır. Amma bununla yanaşı, ədalət naminə demək lazımdır ki, bu dövr ərzində çox güclü əsərlər də yaranıb və bu güclü əsərləri də qiymətləndirmək lazımdır...

- Söhbət konkret olaraq hansı əsərlərdən gedir?

- Mən indi istəmirəm konkret ad çəkim - kimsə razı qalsın, kimsə narazı. Elmi ictimaiyyət də, rəhbərlik də çox yaxşı bilir ki, hansı əsərlər yaxşı, hansı əsərlər pisdir. Bu gün böyük bəla ondan ibarət deyil ki, yaxşı əsər yazılır, ya yazılmır. Böyük bəla ondan ibarətdir ki, yazılan əsərlərin auditoriyaya çatdırılması problemi var. Bu, ciddi problemdir...

- Siz daxili auditoriyanı nəzərdə tutursunuz, yoxsa?

- Mən ümumilikdə hamısını nəzərdə tuturam. Birincisi, xaricə çıxmaq üçün dövlətin əli mütləq bu işin arxasında olmalıdır. İstər o əl görünsün, istər görünməsin. Bu, məsələnin birinci tərəfi. Məsələnin ikinci tərəfinə - daxili auditoriyaya gəlincə, bu gün hətta məhdud sayda dərc edilən kitablar belə ancaq Bakı şəhərində var. Azərbaycanın regionlarında bir dənə olsun belə təzə çıxan kitab və yaxud onun haqqında məlumat yoxdur. Yeri gəlmişkən, əvvəllər ölkədə geniş kitabxana şəbəkəsi, satış yerləri var idi. Bu yerlər müxtəlif adamlar tərəfindən alınanda bilinməli idi ki, vəziyyət gəlib bu yerə çatacaq. Mən həmişə deyirəm ki, kitaba münasibət psixoloji münasibətdir. Məsələn, cavan oğlan "Torqovı" ilə gedəndə və görəndə ki, Bakının kitab tarixi olan kitab passajı cır-cındır mağazasına çevrilib, ani olaraq o zaman beynində fikirləşir ki, bu kitab yaxşı şey olsaydı, onun dükanını bağlamazdılar. Bax, psixoloji münasibət dedikdə, bunu nəzərdə tuturam. Bir də ki, tez-tez deyirlər, indi dövlət bu işin altına girməməlidir, biznes strukturları bu işi aparmalıdır. Axı, kitab kartof, soğan, nə bilim yağ-ət deyil, burdan alırsan, burdan satırsan və təzədən alırsan... Kitab hələ ki, bu gün Azərbaycanda çox ciddi gəlir gətirən sahə deyil. Amma onun gətirdiyi o az gəlir ki var, o, bu millətin mövcudluğuna və gələcəyinə xidmət edir. Kitabı kartof-soğan alveri ilə eyni biznes qrafasına daxil etmək olmaz. Kitab millətin mövcudluq formasıdır. Ona görə də dövlətin əli bu işin arxasında olmalıdır.

- Sizcə dövlət bu işə necə yardım etməlidir?

- Hesab edirəm ki, ilk növbədə dövlətin bu məsələ ilə bağlı bir yayım şirkəti olmalıdır. Ola bilməz ki, bu gün Naxçıvanda, Lənkəranda, Gəncədə, Qubada, Şəkidə və b. yerlərdə beş nəfər kitab oxuyan qalmasın. İndi müəllif kitabını qoltuğunamı vurub bölgələrə aparmalıdır? Deyirlər kitabın qiyməti bahadır. Niyə bahadır? Çünki tiraj azdır. Vaxtilə bizim kitablarımız 40-50 min tirajla çıxardı... Nümunə olaraq deyim ki, mənim "Ağ ləkələrin qara kölgəsi" adlı kitabım vaxtilə 40 min tirajla çıxmışdı. İndi ondan 4 dənə də tapa bilməzsən. Özü də nəinki indi, elə çıxandan iki il sonra ondan 4 dənə də tapmaq mümkün olmazdı. Bu 40 minin də deyək ki, 5-6 mini getdi dövlət kitabxanalarına. Axı bunun 35 mini 35 min evə, 35 min ailəyə çatdı... Demək istəyirəm ki, kitabın qiyməti o vaxt aşağı olacaq ki, onun tirajı çox olsun. Eyni zamanda, ölkənin bütün regionlarında kənd, qəsəbə kitabxanaları mövcuddur, məktəblərdə məktəb kitabxanası var. İndi bu kitabxanaları kim kitabla təmin etməlidir? Bunların hərəsinə nəşr edilən az-çox normal kitablardan bir nüsxə çatmalıdır, ya yox?

- Ümumiyyətlə, Azərbaycan, Qarabağ həqiqətlərinin beynəlxalq aləmə çatdırılmasında tarix elminin, tarixçilərinin oynadığı rol, tutduğu mövqe qənaətbəxşdirmi?

- Bilirsiniz, bütövlükdə götürəndə nə qədər ki, işğal altında olan ərazilər qaytarılmayıb, nə Azərbaycan siyasətçilərinin, nə Azərbaycan tarixçilərinin və alimlərinin, nə də Azərbaycan ordusunun fəaliyyəti qənaətbəxş sayıla bilər. O zaman bu fəaliyyət qənaətbəxş olacaq ki, işğal altında olan torpaqlarımızı azad edəcəyik. Tarixçi bunu mənəvi cəhətdən azad etməlidir, dövlət rəhbərliyi bunu siyasi cəhətdən azad etməlidir, ordu bunu əməli cəhətdən həyata keçirməlidir... Bu məsələdə biz qənaətbəxş sözünü hələlik istifadə edə bilmərik. Məqamı düşmüşkən, bir məsələyə də münasibət bildirmək istəyirəm. Bəzən bizim insanlarda belə bir səhv təsəvvür yaranır ki, çox maraqlandığımız bir problemlə bağlı kitabı nə qədər yaxşı kağızda və qalın üzdə çap etdirsək, bir o qədər yaxşıdır. Bu, yanlış yanaşmadır. Kitabı götürüb şəkil kağızında çap edirlər... Axı adamlar başa düşmürlər ki, bu kitab oxumaq üçündür və heç kəs bağa gedəndə, bir səfərə yola düşəndə sənin 5 kiloqramlıq kitabını götürüb çantasına qoyub özüylə aparmayacaq. İndi Qərbdə hətta bizim bu gün A3 formatlı kağız ki var, ondan da imtina edirlər. Onlar sarı, yüngül kağızlara keçirlər ki, kitab çəki etibarilə ağır olmasın. Kitab məna etibarilə ağır olmalıdır. Bu bəs etmir, hələ ona üstəlik bir qutu düzəltdirirlər, kitabı onun içərisinə qoyurlar... Biz özümüz üçün aydınlaşdırmalıyıq ki, Qarabağ haqqında suvenir əşya hazırlayırıq, yoxsa o materialların ictimaiyyətə çatmasını arzulayırıq? Elə bilirəm ki, bu məsələ barədə ciddi düşünülməlidir. Heç yadımdan çıxmır, bir dəfə "Azərbaycan gündəliyi" əsərinin müəllifi Tomas Qolts yarızarafat-yarıgerçək dedi ki, sizin kitablar oxumaq üçün deyil, qarşında oturanın başına vurub onu öldürmək üçündür... Çünki həqiqətən də bu kitablar o qədər ağırdır ki, onları daşımaq mümkün deyil.

- Son olaraq, tez-tez belə fikirlər, təkliflər də səslənir ki, vaxtilə Azərbaycana məxsus olmuş və indiki Ermənistan adlanan dövlətin ərazisinə qatılmış, zorla birləşdirilmiş tarixi ərazilərimiz - Göyçə, Zəngəzurla bağlı məlum qərarlar Milli Məclis tərəfindən ləğv edilməlidir...

- Bilirsiniz, strateji baxımdan bizim qarşımızda duran ən ciddi vəzifə işğal altında olan torpaqlarımızın geri qaytarılmasıdır. Eyni zamanda, tarix kimi biz o məsələlərə də qayıtmalıyıq, yazmalıyıq, deməliyik. Amma millətimizin bütün elmi, siyasi, intellektual, mənəvi, hərbi potensialı işğal altında olan torpaqlarımızın azad edilməsinə yönəlməlidir.

Quliyev İ.

Kaspi. -2010. – 13 yanvar. –S.5.