Heykəltəraş Arif Qaziyevin yaradıcılıq dünyası

Təsviri sənətin maraqlı növü sayılan heykəltəraşlıq insan həyatında geniş yayılmışdır. Belə ki, o həqiqətdə olan gözəlliyi əks etdirərək, öz növbəsində bizim yaddaşımızı, zövqümüzü və gözəllik haqda olan anlayışımızı formalaşdırır. İri şəhərlərin meydanlarında mühüm tarixi hadisələrin, siyasi xadimlərin, sərkərdələrin, mütəfəkkirlərin, yazıçıların, xalqın rəğbətini və hörmətini qazanmış şəxsiyyətlərin şərəfinə möhtəşəm heykəltəraşlıq abidələri yüksəlir. Azərbaycanın professional heykəltəraşlığı XX əsrin əvvəlində formalaşaraq inkişaf etmişdir.

Azərbaycan heykəltəraşlıq məktəbinə 1960-cı ildə gələn heykəltəraşlıq biri Arif Qaziyevdir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi, rəssam Şamil Qaziyevin ailəsində dünyaya gələn Arifin sənəti seçməsi təsadüfü olmamışdır. Daima sənət əsərləri ilə rastlaşan, tez-tez sənət və sənətkar barədə maraqlı söhbətlər eşidən Arif get-gedə bu sənətə böyük maraq göstərərək heykəltəraş olmağı qərara almışdır. Arif Qaziyev əvvəlcə Bakı Pionerlər sarayı nəzdində fəaliyyət göstərən təsviri sənət dərnəyində məşğul olur. Burda məşğul olan zaman plastilindən düzəltdiyi heykəllər dərnək rəhbərinin diqqətini cəlb etmişdir. Elə ona görədə Arif Qaziyevə M.F.Axundovun və Qoqolun əsərləri əsasında illüstrativ heykəlciklər işləməyi məsləhət görmüşlər. M.F.Axundovun və Qoqolun yubileyləri münasibəti ilə təşkil olunmuş uşaq sərgisində Arifin düzəltdiyi heykəlciklər diplom və mükafatlara layiq görülmüşdür.

Bu sevincli mükafatdan sonra Arif Qaziyev mütləq heykəltəraş olmağı qərara alaraq, 1953-ci ildə orta məktəbdə təhsilini başa vurub, sənədlərini Ə.Əzimzadə adına Bakı Rəssamlıq məktəbinin heykəltəraşlıq şöbəsinə verir, qəbul imtahanlarını müvəffəqiyyətnən verərək burada çalışan tişə ustası P.Sabsaydan heykəltəraşlıq sənətinin sirlərini öyrənməyə başlayır.

Birinci kursdan başlayaraq öz əmək sevərliyi, işgüzarlığı ilə müəllimlərinin diqqətini cəlb etdi. Hələ tələbə ikən yaratdığı əsərlər öz orjinallığı və dəst xətti ilə seçilməyə başladı. 1957-ci ildə respublika və ümumittifaq sərgilərində nümayiş etdirilən “Balıqlar” heykəl kompazisiyası bir çox sənətkar insanların diqqətində xüsusi yer tutur. Bu iş hal-hazırda Barnaulda incəsənət muzeyində qorunub saxlanır.

1958-ci ildə diplom işi kimi işlədiyi “İstirahət” əsəri ilə Arif Qaziyev tam sənətdə öz yerini tutmağa hazırlaşdığını açıq aydın müəyyən etdi. Bakı Rəssamlıq Məktəbini bitirdikdən sonra Arif Qaziyev ali təhsil almaqdan ötrü Tiflis Rəssamlıq Akademiyasına gedir və heykəltəraşlıq fakültəsinə daxil olur. Burda o heykəltəraş Mikatze Şoto Vladimiriçin emalatxanasında oxumağa başlayır. Bu akademiyada üç il oxuyandan sonra o, Surukov adına Moskva Rəssamlıq İnstituna daxil olur və heykəltəraş M.Q.Manizer və D.D. Jlenskidən dərs alır. Oxuduğu illərdə A.Qaziyev müxtəlif respublika və ümumittifaq sərgilərdə uğurlu əsərləri ilə təmsil olunur.

Moskva təhsilini başa vurduqdan sonra, doğma şəhərdə öz yaradıcılıq imkanlarından daha düzgün və səmərəli istifadə edir, yorulmaq bilmədən yaradıcılıq axtarışları aparır, dönə-dönə folklora, el sənəti örnəklərinə müraciət edir, xalq həyatını, tarixi qəhramanları araşdırıb tədqiq edərək onların obrazlarını canlandırır.

Arif Qaziyev yaradıcılığına nəzər yetirəndə bizə müəyyən olur ki, onun yaradıcılığının əsas mayası tarixi şəxsiyyətlər olmuşdur. Biz onun “Babək”, “Atrapat”, “Atatürkün” və s. heykəlləri vasitəsilə ümumi tarixdə vövcud olmuş tarixi şəxslərlə əyani şəkildə tanış oluruq. Heykəltəraş daim öz üzərində yorulmadan çalışaraq bu obrazları yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Sənətkar uzun müddət təsvirini və heykəlini yaradacağı insanı müşahidə edərək onun sənətini, daxili aləmini, hərəkətini öyrənməlidir ki, yaradacağı obrazda psixoloji keyfiyyətləri dəqiqliklə canlandıra bilsin. Ancaq keçmiş tarixdə yaşayan şair və alimlərin surətini canlandırmaq çox məsuliyyətli işdir. Bunu işləməmişdən qabaq sənətkar təsvir olunan insanın həyat və yaradıcılığını, dövrü tarixini mükəmməl öyrənməli, heykəltəraş təsviri incəsənətinin müxtəlif sahələrində yaradılmış surətlərdən mütləq istifadə edərək öz əsərini yaratmalıdır.

Arif Qaziyev tarixi qəhrəmanlarının ən yaxşı cəhətlərini göstərməyə çalışırdı, məhz ona görədə onun yaratdığı obrazlar müxtəlif, dərin fərdi, əsil insani keyfiyyətlərin daşıyıcısıdırlar. Heykəltəraşa yalnız müxtəliflik məxsus deyil, yaratdığı obrazlarda plastik həll, bədii yaradıcılığın yeni vəzifələrini daim dərketmə cəhti xasdır. Heykəltəraşın tarixi şəxslərin obrazları həmişə həyatın rəngarəngliyini fərdi şəkildə qavrama, özünə məxsuz tərzdə dərketmə bacarığı ilə nəzəri cəlb edirlər.

Bütün sənətkarların yaradıcılığında daimi sadiq qaldıqları bir Ana mövzu var: Ana məhəbbəti, ana sevinci, ana qayğısı, ana kədəri... Ümumiyyətlə, ana hissləri ilə bağlı müxtəlif səpkili əsərlər uzun illərdir ki, insanlara sevinc bəxş edir, ovsunlayır, düşündürür.

Heykəltəraş Arif Qaziyevdə yaradıcılığında bu obrazın bədii həlli yeni tərzdə istifadəsini tapmış, yeni məna kəsb edərək Ananı-vətənin rəmzinə cevirmişdir. Heykəltəraşın bu səpkidə irili-xırdalı əsərlərinə həyəcansız baxmaq olmur. Onun “Qaçqın Ana” əsəri öz fəlsəfi keyfiyyətləri ilə seçilir. Oturmuş vəziyyətdə, sol əlini çənəsinə dayamış tərzdə təsvir edilmişdir. Gözləri yollara dikilən, qulaqları səsdə qalan ana obrazında, çöhrəsində kədər, həyəcan görünsə də həyat ümid işartısı da duyulmaqdadır. Aradan illər keçsə də, qaçqın ana yenə ümidini itirməyib həsrətlə öz elini, obasını, yurdunun nə vaxtsa qayıdacağına inanır.

Heykəltəraşın əsas xüsusiyyətlərindən biri də yaddaqalan obrazları, səciyyələndirən cizgilər vasitəsilə qəhrəmanlarının mənəvi aləmini açmağa nail olur. Arif Qaziyevin fikrini yayındıran xırda detallardan imtina etməsi, iri və ümumiləşdirilmiş formalarla, obrazın varlığını bütün əlvanlığı ilə tamaşaçılara çatdırmaq cəhdi təqdirəlayiqdir. Müasirlərinin obrazlarına hakim kəsilmiş qurub-yaratmaq səyini, həm də lirik duyğuları o, eyni səviyyədə əks etdirə bilmişdir.

Arif Qaziyevin yaradıcılığında yeni keyfiyyətlər, təzə məziyyətlər özünü göstərməyə başlayır. Bu əsərlərdə mənəvi təmizlik, ülvilik və fəlsəfi mahiyyətinin açılmasına daha çox fikir verir. Plastik ifadə, bədii ümumiləşdirmə heykəltəraşın “Tarla gözəli, “XX əsr”, “Haçan qaldıracağam”, “Dəhşət”, “Oyanış”, “Bumeranq” və s. əsərlərinədə xasdır. Bu işlərin hər birinin respublika və xarici sərgilərdə müvəffəqiyyət qazanması Arif Qaziyevin heykəltaraşlıq məktəbində öz dəsti xəttinin olmasını sübut etmişdir.

1980-ci ildə Arif Qaziyev ağacdan yaratdığı əsərinə “Gülüstan” adı verdi. Bu zaman heç kimin ağlına gəlməyən tərzdə yaradılmış bu əsərin arxasında vaxtı ilə bütöv bir Azərbaycanın olmasını və zaman keçəndən sonra qonşularımız tərəfindən parçalayaraq iki hissəyə bölünməsinə bir işarədir. Gülüstan müqaviləsi Azərbaycanı iki hissəyə ayırdı, bu səbəbdən heykəltəraş öz əsərinin adını Gülüstan adlandırmış və çılpaq qadın bədənində yonmuşdur. Bu əsər əsil fəlsəfi bir fikiri özündə əks etdirərək gələcək nəsillərə bir məlumat kimi yaşayacaqdır.

Heykəltəraş son dövrlər Azərbaycanın dəyərli tarixi şəxsiyyətlərinin və bir çox tarixi layihələri əks etdirən əsərlərini yaradır. Bu qəbilədən onun ümummilli lider, prezident “Heydər Əliyev”, Azərbaycanın ilk peşakar memarı “Zivərbəy Əhmədbəyovun”, Sovet İttifaqı Qəhramanı “Məlik Məhərrəmovun”, “Bakı Ceyhan neft kəmərini” əsk etdirən əsərini göstərmək olar.

Arif Qaziyevin yaratdığı portretlərindəki fərdi cizgilər son dərəcə müxtəlifdir. O hər bir obraz üçün konkret cizgilər, konkret ifadə vasitələri axtarıb tapır.

Arif Qaziyevin tarixi qəhrəmanlıq mövzusundakı əsərləri sırasında “Babək”in xüsusi yeri var. Dəqiqliklə təsvir olunmuş at sanki bir anlığa hərəkətə gələrək irəli gedəcək, atın belində təsvir olunmuş Babək isə çox gərgin vəziyyətdə təsvir olunmuş, sağ əlində tutduğu qılıncını düşmənə zərbə endirməkdən ötrü qaldırıb, sol əlində düşmən silahından qorunmaqdan ötrü qalxan tutub. Heykəltəraş dinamikanı artırmaqdan ötrü Babəkin əynindəki paltarını arxada dalğalandırır, yüksək sürətlə qaçan atın quyruğunu qaçışda olduğu kimi təsvir edir. Heykəltəraşı yaratdığı bu qəhrəmanlıq obrazı uzun zamanlar keçməsinə baxmayaraq, hələ də öz məkanını tapmamış halda emalatxanasında qalmaqdadır. Arif Qaziyevin ən böyük arzusu ömrünün çox hissəsini həsr etdiyi atlı Babək heykəlinin şəhərimizdə ucaldığı günü görməkdir.

Sənətşünas Samir Sadıqov

Kaspi. -2011. -22 aprel. –S.13.