“Bütün gördüyüm
işlərdən ən vacibi uşaq böyütmək
imiş”
“Qadın
jurnalistlər klubu” üzvlərinin suallarını Amerika Birləşmiş
Ştatlarının Azərbaycandakı səfiri Metyu
Brayzanın həyat yoldaşı Zeyno Baran Brayza
cavablandırır
Azərbaycan
Jurnalist Qadınlar Assosiasiyasının tərkibində
“Qadın jurnalistlər klubu” fəaliyyətə
başlayıb. Klubun ilk layihəsi “Zərif imzaların təqdimatında”
adlanır. İlk qonaq isə ABŞ-ın Azərbaycandakı
səfirinin həyat yoldaşı Zeyno Baran Brayzadır.
- Zeyno xanım, səhv etmirəmsə,
siz jurnalist ailəsində böyümüsünüz. Yanılmıramsa,
sizin ananız ilk qadın qəzet yazarlarından biridir.
- Bəli, mənim valideynlərim jurnalistdirlər. Anam beynəlxalq xəbərlər sahəsində ilk siyasi jurnalistlərdən biri olub. Atam da jurnalist olaraq beynəlxalq məsələləri işıqlandırırdı. O, həyatının çox hissəsini Türkiyədən kənarda yaşayıb. Mən 1 yaşında olanda onlar ayrılıblar, amma həyat elə gətirdi ki, iki jurnalist bir-biri ilə ailə qurdu. Ona görə mən uşaqlıqdan jurnalistlərin içində, onların söz-söhbətlərinə qulaq asa-asa böyüdüm.
- Bu yaxınlarda
gənclər üçün böyük bir stimul ola biləcək
çox maraqlı sözlər söylədiniz. Söylədiniz
ki, “Mənə dedilər Amerikada oxumaq
mümkünsüzdür. Amma mən qorxmadan getdim və
bacardım”. Bu, çox böyük cəsarət tələb
edir. Necə düşünürsünüz, bir türk
qızının Amerikada belə uğurlu olması
üçün ən əsas amil nə idi - ailəsimi,
yoxsa?..
- Tamamilə doğrudur. Ailəm mənə hər zaman bu sözləri deyərdi - oğlan, qız olmağından asılı olmayaraq, əsas ürəkdə və beyində olandır. Beyninə və ürəyinə qoydunsa, nəyi istəyirsənsə, qazana biləcəksən. İstə ki, qarşında çox böyük imkanlar açılsın. Anam mənim üçün çox böyük məktəb oldu. O, kişi kimi işləyirdi. Heç vaxt “qadınam, mənimlə başqa cür davransınlar” demədi. Anam Amerika məktəbində oxuyub, mən isə Avstriya məktəbində almanca təhsil aldım. Əslində, mənim bitirdiyim məktəbin məzunları təhsilini davam etdirmək üçün əsasən Almaniya və Avstriyaya gedirlər, amma mən Amerikanı seçdim. Amerikanı həmişə azadlıqlar ölkəsi bildim və daha çox Kaliforniyanı sevdim. Kaliforniya haqqında bilgiləri filmlərdən əldə etmişdim. İsti bir şəhər, dəniz kənarı…
- Təhsilinizi
bitirəndən sonra Türkiyəyə dönmək istəmədiniz,
yoxsa iş təklifləri oldu?
- Stenford
Universitetinin beynəlxalq əlaqələr
fakültəsində oxudum. Təhsilimi bitdikdən sonra
Dünya Bankından iş təklifi
gəldi. Qısa bir müddət
orda işlədim. Sonra geopolitik
mövzularda araşdırmaçı kimi
çalışdım. Hər zaman
düşünürdüm ki, Amerikada oxuyub, öyrənib
sonra vətənimə qayıdıb orda faydalı işlər
görüm. Amma sonra başa düşdüm ki, gördüyüm işləri
Amerikada etsəm, həm regiona, həm Türkiyəyə, həm
də Amerikaya daha çox faydam olacaq.
- Qadınlar ailə həyatı
qurandan sonra işlərindən, karyelarından
uzaqlaşırlar. Zeyno xanım da sanki bir az öz işindən
uzaqlaşıb…
- Həyat
yoldaşımla 2008-ci ilin avqustunda evləndik. Bu illər ərzində
üç kitab yazdım. İkisi 2010-cu ildə çapdan
çıxıb, biri də bu il hazır olacaq. Məlumat sahəmdə
dəyişiklik etdim. Daha
çox islami mövzularla maraqlandım. 1996-cı ildən
2010–cu ilə qədər olan dövrdə çox işlədim.
Ailə qurduq, amma ikimiz də çox işləyirdik. Sonra
övlad istədim. İndi həyatımda elə nöqtəyə
gəlmişəm ki, bu vaxta qədər işimə verdiyim
enerjini qızıma vermək istəyirəm. Gələcəkdə
təkrar işimə dönəcəm, amma indi
özümü qızıma həsr etmək istəyirəm.
Bütün gördüyüm işlərdən ən vacibi
uşaq böyütmək imiş - bunu anladım. Bu gün
qızım mənim həm
sevgim, həm də işimdir. Və indi bundan önəmli
heç nə fikirləşə bilmirəm. Çox
şükürlər olsun ki, ana oldum.
- Amerikada işləməyə
başlayanda söyləmişdiniz ki, həm Türkiyəyə,
həm də Amerikaya fayda verəcək işlər görəcəksiniz. Bəs Azərbaycan
üçün hansı fayda verə biləcəksiniz? Burda
hansı layihələri gerçəkləşdirməyi
planlayırsınız?
- Azərbaycan üçün nəsə
eləyə bilsəm, bu məni çox xoşbəxt edəcək.
Amerikayla Azərbaycanın bir–birini anlamasına
yardımçı olmaq istəyirəm. Amerikalılar rusca və
azərbaycanca danışsalar da, yaxud azərbaycanlılar
ingiliscə danışsalar da, danışıqlar paralel olur,
eyni mentalitet olmur. Çünki fərqli tarix, fərqli mədəniyyətlər,
fərqli düşüncələr var. Mən ikisini də
yaşadım. Təbii ki, mən azərbaycanlı deyiləm,
ona görə burdakı fikirləri də öyrənmək
istəyirəm ki, amerikalılara bu düşüncələri,
adətləri anlada bilim. Dialoqun doğru olması mənim
üçün çox önəmlidir. Amerika dövləti
yaxşı anlamda bəzi işlər görür, amma bu, bəzən
səhv anlaşılır. Bir də qadınlara qarşı
zorakılıq, erkən nikah kimi problemlərin həlli
üçün işlər görməyi
düşünürəm. Amerikada gənc xanımlara “qadınların özlərini
qoruması” haqqında dərs vermişəm.
Özünümüdafiə çox zaman şiddətə
qarşı olur, amma şiddətdən öncə
qadınlarda psixoloji, düşüncəli müdafiə
olmalıdır. Bu iki mövzuda hər hansı iş görə
bilsəm, çox xoşbəxt olacam. Azərbaycanda da bu sahədə
çox iş görülür. Xüsusilə birinci
xanım Mehriban Əliyevanın çox uğurlu işləri
var.
- Amerikada da qadınlara qarşı
şiddət var?
-
Dünyanın hər bir yerində şiddət var. Amma bəzi
ölkələrdə bu faiz daha çox, bəzilərində
azdır. Buna səbəb bəzən din, mədəniyyət,
adətlər, iqtisadi durum ola bilir. Bu mövzuda dünyanın
bir çox yerində keçirilən konfranslarda iştirak
etmişəm. Bu, iki səbəbdən baş verir; birincisi,
qadının iqtisadi güclü ola bilməməsi, ikincisi,
bundan da önəmli psixoloji vəziyyəti. Qadın başa
düşməlidir ki, o, bir şəxsiyyətdir, onun da tələb
edəcək haqları var. Bir qadına əl
qaldırmağın kişilərdə kişiliyin əskikliyi
üzündən olduğunu fikirləşirəm. Ruh
halında, işində, mühitində problem olduğu zaman
kişi öz gücünü gücsüz olan qadını
döyməklə göstərir. Amma o kişi kişi deyil, məncə.
Bəzən deyirlər ki, dində döyürlər. Bu adam
dindar deyil, çünki dinini yanlış anlayıb, mədəniyyətli
deyil, çünki mədəniyyətli adam qadınına əl
qaldırmaz. Həqiqətən təhsillidirsə, yenə də
belə bir hərəkət etməz. Qadına qarşı
zorakılıq kişilərin ən ciddi problemidir. Və
ümumilikdə cəmiyyətin problemidir. Çünki
qadın-kişi münasibəti sağlam olmadığı
zaman bütün cəmiyyətdə problem olur. Böyüyən
uşaqlar bunu normal hesab edərək böyüyür. Və
ya bu şiddətdən uşaqlar da ziyan görürlər.
Ona görə şiddət dünyanın hər yerində
var. Amma Amerika cəmiyyəti elə bir yerə gəlib ki,
qadın sərbəst şəkildə etirazını bildirə
və öz haqqını tələb edə bilir. Bəzi cəmiyyətlərdə
qadın üçün söz demək belə çox
çətindir. Amerikada bu daha rahatdır. Çünki
bununla bağlı orda bir çox qadın birlikləri bu
mövzuda çox maarifləndirici layihələr işlədilər,
qurumlar topluma savad verdi, kişilərin də izlədiyi
televiziya proqramları hazırlandı.
- Söhbətlərinizdən
aydın olur ki, seçicisiniz. Həyat yoldaşı seçəndə
sizə çətin olmadı ki?
-
Doğrudur, həyat yoldaşımla tanış olmadan öncə
çətin idi, amma onunla qarşılaşdıqdan sonra qətiyyən
problem yaşamadım. O, Çikaqoda böyüyüb,
katolikdir. Mən istanbulluyam, müsəlmanam, amma elə bil ki,
eyniyik. Katoliklərlə müsəlmanların dəyərləri bir-birinə çox
oxşardır. Fərqli zamanlarda eyni məktəbdə
oxumuşuq. Tanışlığımızdan az müddət
sonra anladıq ki, eyni cür insanlarıq,
maraqlandığımız sahələr bir-birinə bənzəyir.
Kişilər arasında onun kimi həssas çox az adama rast
gəldim. Mənim kimi heç kimsənin canını incitmək
istəməz, evdə əqrəb belə olsa, öldürə
bilməyəcəyik. Evlənmədən öncə də,
sonra da heç bir zaman demədi: “İşləmə,
gördüyün işlər mənə problem
çıxarır”. Çünki həqiqətən də
belə oldu. Mən bəzən Türkiyədə bəzi
hadisələri təndiq edəndə, o, Türkiyə
dövləti ilə yaxın olduğu zamanlarda söz–söhbətlər
oldu. Mən ona hörmət edirəm, o mənə hörmət
edir. Ona görə bir problem olmadı və olmur.
- Metyu Brayza hər zaman gülərüzdür.
Sanki bu insanın heç bir problemi yoxdur ...
- Onunla
ilk tanış olduğumda dedim ki, nə qədər
işıqlı, aydın bir insandır. Çox pozitiv adamdır.
Hər kəsi həqiqətən sevir. İlk
tanışlığımızdan bəri gözləyirəm
ki, nə vaxt mənə hirslənəcək, danlayacaq. Və
hələ də gözləyirəm... O, atasını
itirdi. Çox pis hadisələr
baş verdi. O, heç nəyi ürəyinə salmır.
Onun ən yaxşı xüsusiyyəti odur ki, nədən
rahatsız olduğunu həmin dəqiqə insanın
üzünə deyir. Kilsəyə gedir. Həmişə buna
inanır ki, biz hamımız birik. Onun prinsipinə görə
hər kəsə eyni dərəcədə hörmətlə
yanaşmaq və qarşılıq gözləmədən, təmənnasız
yaxşılıq etmək lazımdır.
- Siz bizim regionu yaxşı tanıyırsınız.
Regionun özünəməxsus xüsusiyyətləri var. Qərb
insanı üçün adi olacaq hala burda fərqli
yanaşılır. Belə hallarda düzgün mövqe
tutması üçün həyat yoldaşınız sizdən
yardım alırmı?
- Bəli.
Məsələn, bu yaxınlarda Naxçıvana gedərkən
məsləhətləşdik ki, birgə getsək, daha
yaxşı olar. Mən də o vaxtlar ona Amerika ilə
bağlı suallar verirdim. Amma bəzi məsələlərdə
heç oxşar düşünmürük. O, nəticədə
Amerika siyasətinin təmsilçisidir, mən də hər
zaman fikirlərimdə sərbəst olmuşam.
- Tarixən də bilirik ki, həyat
yoldaşları siyasətçi olan ictimai-siyasi fəal
qadınlar onlara təsir etmək imkanına malikdirlər. Azərbaycanın
da Qarabağ kimi problemi var. Bu məsələdə sizin Metyu
Brayzaya nə dərəcədə təsir etmək
imkanınız var?
- Siyasi məsələlər,
problemli olacaq söhbətlərə heç
qarışmıram. Ona görə də mənim fikirlərimin
onun alacağı qərara təsiri görünmür. Amma bəzi
məsələlərdə fikrimi açıq söyləyirəm.
Məsələn, islam mövzusunda Avropanın yanlış
düşündüyü deyirəm. Həyat
yoldaşımla belə mövzuları rahatca bölüşə
bilirəm. Amma siz dediyiniz məsələlərdə mənim
bir türk olaraq təsir edə biləcəyim
üçün ehtiyatlı davranıram. Bir türk
qadını olaraq bu məsələlərdə ona təsir
etməyi düzgün hesab etmirəm.
- Metyu Brayza Azərbaycana səfir təyin
edilənə qədər böyük çətinlik
yaşandı. Amerikada yaşayan erməni lobbisinin Meytu
Brayzanın Azərbaycana səfir təyin olunmasına
maneçiliyi nə səbəbdən idi? Sizinlə - türk
əsilli qadınla evliliyimi, yoxsa Azərbaycana olan isti
münasibətlərimi?
-
Bütün erməni diasporu deyil, ancaq aralarından bir qrup bu məsələdə
canfəşanlıq göstərirdi. Mənim türk olmağımın
bu məsələyə təbii ki, böyük təsiri var.
Mənim təhlillərim, yazdıqlarım neçə illərdir
ki, dərc olunur. Amma lobbi qrupları yazdıqlarımdan daha
çox türk olduğumu qabardırlar. Halbuki mən Amerikada
işləyəndə, hətta Amerika vətəndaşı
olmamışdan öncə də fikirləşirdim ki, bu
bölgədə hamı üçün o zaman yaxşı
olar ki, hamıya xeyirli olanı arzulayasan. Gerçək
sabitlik ancaq o zaman qoruna bilər. Misal üçün
çox istəyirəm Qarabağ sülh yolu ilə və bir
an öncə həll olunsun. Hər kəs də
rahatlansın. Çünki iki xalqın gənc nəsli
bir-birinə nifrət edərək böyüyür.
İnsanlar acı çəkir, köçkün və
qaçqınlar var. Yenidən müharibə aparılsa, hər
iki ölkəyə çox pis itkilər, ziyanlar gətirəcək.
Metyu
Brayza Azərbaycanı çox yaxşı tanıyır,
sevir. Burda çox yaxşı əlaqələri var. Hər
halda, ona qarşı çıxan diaspor Azərbaycanı bu qədər
tanıyan birisini səfir kimi görmək istəmədi. Əslində,
bu bir az bizim üçün də sürpriz oldu.
Çünki indiyə kimi Ermənistandan heç bir etiraz gəlmədi.
Axı Metyu Brayza Ermənistan üçün də çox
çalışıb. Obyektiv baxanda, o, nə qərar veribsə,
ədalətlə verib. Bir ölkə, bir qrup
üçün deyil, hər kəs üçün
yaxşı olanı seçib. Məhz ona görə Ermənistandan
bu günə kimi heç bir şikayət olmadı.
Çünki bilirlər ki, problemin sülh yolu ilə həllini
istəyən bir insanın Azərbaycanda olması onlar
üçün də sərfəlidir.
Nərmin Muradova,
Azadinform
Kaspi.-2011. -30
aprel. –S. 4.