Uşaq əməyi hüquqi məsuliyyət yaradır

Gülər Əhmədova: “Bəzən valideynlər özləri uşaq əməyinin qeyri-qanuni təşkilatçısına çevrilirlər”

Təəssüf ki, uşaq əməyi ilə rastlaşmaq son zamanlar adi hala çevrilib. Şəhərin küçələrində, avtobus və metrolarda əllərində müxtəlif əşyalar satan uşaqlar nəinki öz hüquqlarını, nə üçün işlədiklərini, məktəbin nə olduğunu belə bilmirlər.

Günün istənilən vaxtı bu cür uşaqlara rast gəlmək mümkündür. Kimi beşi bir manatdan sulu salfet satır, kimisi isə “Kurtlar Vadisi Pusu” deyərək səsinə güc verir. Valideynləri, qohumları, yaxud müəyyən şəxslər tərəfindən istismara məruz qalan bu uşaqlar məktəb həyatı və valideyn himayəsindən, tərbiyəsindən çox uzaqda qalır. Şəhərin müxtəlif yerlərində müşahidə etdiyimiz bu uşaqlar heç də nəzarətsiz deyillər. Onların dayandığı yerə yaxın köşk satıcısı, və ya səyyari satıcılar bu uşaqlara daim nəzarət edir. Bunu şəxsi müşahidələrimiz də təsdiq edir.

Metronun Elmlər Akademiyası stansiyasının yaxınlığında sulu salfet satan 12-13 yaşlı uşaqla ünsiyyət qurmağa çalışırıq. Elə bil, balaca satıcı xüsusi təlimatlandırılıb, hazırcavablılıq üzrə. Gəlib-keçən qızlara dodaq dişləyib, baş bulayan bu oğlan söhbətimizdən yayınır, hətta hədələyir də. Daha bir azyaşlı ilə avtobusda qarşılaşdıq. Əlində kino diskləri satırdı. Avtobusda imkan olmadığından, yerə düşüb uşağı sorğu-suala tutdum. Valideynləri var, 8 yaşı təzə tamam olub. Məktəbinsə nə olduğunu bilmir. Səhər gəlir avtobus dayanacağına, axşamsa kimsə gəlib onu aparır. Nə qədər istəsək də, kimin onu apardığını demir. Növbəti gələn avtobus dayanar-dayanmaz, uşaq yanımızdan götürülür.

Başqa bir uşaq isə elə yerdəcə bardaş qurub, yanına da bir limon torbası qoyub. Ümumi torbadan əlavə, limonları beş-beş ayrı-ayrı salafanlarda düzüb yanına. Hərdən də “beşi bir manat” deyib avtobus dayanacağına səs salır. Təxminən 6-7 yaşlı bu uşağın bu torbanı tək daşımadığını və şərikinin olduğunu müşahidə etmək o qədər də çətin deyil. Bir müddətdən sonra bir qadın yaxınlaşır uşağa. Münasibətlərindən hiss olunur ki, qadın uşağın valideynidir. Daha sonra biz də bunlara yaxınlaşırıq. Xanımı dilə tutub uşağı nə üçün işlətdiyini öyrənirik. Deyir ki, rayondan gəliblər, uşaq da ona kömək edir. Uşağın təhsili ilə də maraqlanırıq: “İkinci sinfə gedir, amma məktəblə heç arası yoxdur, oxuyub-eləmir. Onunku odur ki, elə mənimlə bərabər alver eləsin”...

Azərbaycan Respublikası Uşaq Təşkilatının sədri, millət vəkili Gülər Əhmədova məsələyə münasibət bildirərkən, ilk növbədə uşağın 15 yaşınadək işləməsinin qadağan olduğunu dedi: “Yeni Konstitusiyamızda konkret olaraq göstərilib ki, ümumiyyətlə, 15 yaşına kimi uşaqların işləməsi qadağandır. Əvvəllər orada müxtəlif şərtlər, müxtəlif imkanlar yaradılırdısa, indi 15 yaşadək işləmək tamamilə qadağan olunub. Bilirsiniz ki, texniki peşə məktəbləri ilə bağlı bizdə yeni konsepsiya hazırlanıb və uşaqların bu yaş dövründə peşələrə yiyələnməsi məsələsi çox aktuallaşıb. Yəni bu məsələ dövlətin diqqətindədir”.

Millət vəkili bu məsələdə birmənalı şəkildə ailə məsuliyyətinin daha böyük olduğunu vurğuladı: “Əvvəlki Konstitusiyada yazılırdı ki, bütün uşaqların hüquqları ailənin üzərindədir. Lakin yeni Konstitusiyada bu məsuliyyət dövlətin nəzarətindədir, valideynlər də bu işə məsuldurlar. Hüquqi norma olaraq belə nəticəyə gəlmək olar ki, əgər uşaqların 15 yaşına kimi əməklə məşğul olması və bu yaşdan sonra nəzərdə tutulmamış əmək növü ilə məşğul olması məsələsi ortaya çıxarsa, bu bütün valideynlər üçün hüquqi məsuliyyət yaradır. Bu hüquqi məsuliyyət də dövlətin nəzarətindədir. Belə valideynlərlə bağlı dövlət orqanlarına müraciət olunarsa, hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən həmin valideynlər haqqında məsuliyyət məsələsi qaldırıla bilər. Yox, əgər uşaq ailədə deyil, hansısa dövlət müəssisəsində tərbiyə olunubsa, məntiqi nəticə kimi həmin dövlət müəssisəsinin rəhbərliyi buna cavabdehdir. Şübhəsiz ki, bu sahədə olan qanunlar çox ciddidir”.

Gülər xanım uşaq əməyindən istifadə edən valideynlərə və bu məsələ ilə mübarizə aparan təşkilatlara da münasibət bildirdi: “Bu gün çoxsaylı uşaqlar var ki, onlar 15 yaşına çatmamış müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərirlər. Bu fəaliyyətin arxasında bir çox hallarda valideynlər dayanırlar. Onlar həmin əməklə məşğul olmağı özlərinə sığışdırmadığı üçün müxtəlif həyat şəraitində, istidə, soyuqda, uşaq sağlamlığına, psixologiyasına ziyan vuracaq bir şəraitdə uşaqlarını bu əməyə yönəldirlər. Özləri də uşaq əməyinin qeyri-qanuni təşkilatçısına çevrilirlər. Uşaq hüquqlarını müdafiə edən təşkilatlar bir çox hallarda buna göz yumurlar, yaxud da guya görmürlər. Təəssüflə demək istərdim ki, bu gün bir çox uşaq hüquqları ilə məşğul olan təşkilatlar xarici donorlardan yararlanmaq üçün daha çox çalışırlar ki, Azərbaycanda, belə demək mümkünsə, adət halına çevrilməmiş proyektlərlə bağlı geniş tədbirlər keçirsinlər. Bu tədbirlərin bir çoxu da şübhəsiz ki, kağız üzərində qalır. Ona görə də çalışmaq lazımdır ki, məhz Azərbaycan üçün xarakterik olan, Azərbaycan üçün problem yaradan bu məsələlərlə bağlı proyektlər işlənsin və ictimai sektorun təşkilatları müəyyən işlər görsün”.

Məlumat üçün deyək ki, Azərbaycanda “Uşaq Qaynar Xətti” fəaliyyət göstərir. 2010-cu ilin fevral ayında beynəlxalq təşkilatlar- “YUNİCEF, SAVE THE CHİLDREN VƏ DÜNYAYA BAXIŞ” təşkilatlarının birgə səyləri nəticəsində yaradılan bu xidmətin əsas məqsədi problemlə üzləşmiş hər bir uşağa psixoloji yardım göstərməkdir. Bundan başqa, qaynar xətdə fəaliyyət göstərən hüquqşünas problemlərlə bağlı uşaqlara ödənişsiz hüquqi məsləhətlər verir. Qaynar xəttin rəhbəri Cəmilə Tağıyeva bildirdi ki, problemlərlə bağlı əsasən uşaqlar özləri zəng vururlar, eyni zamanda valideynlərin də övladlarının problemi barədə müraciətləri olur: “Biz 2011-ci ilin yanvar ayından Bakı şəhəri üzrə orta ümumtəhsil məktəblərində məlumatlandırma kompaniyası aparmışıq. Kompaniya bu yaxınlarda bitib. Məqsəd məktəbdə uşaqlara, valideynlərə, müəllimlərə qaynar xəttin əsas məqsədini, vəzifələri və fəaliyyəti barədə məlumat çatdırmaqdır”. C.Tağıyeva edilən zənglərin əsasən hansı yöndə olduğuna da açıqlama verdi. Bunlar ilk növbədə ailədaxili problemlər, valideynlərlə ünsiyyət prosesində çatışmazlıqlar, tənhalıq, şəxsiyyətlərarası münasibətlər, şagird-müəllim problemi və.s-dir.

Elgün Mənsimov

Kaspi.- 2011.- 6-8 avqust.- S.4.