Nobel mükafatçısı Günter Qrass: “Yazıçılar xortdandır”

Nobel Mükafatı laureatı, alman yazıçısı Günter Qrass eyni zamanda heykəltəraş, qrafik, siyasi-ictimai-xadimdir.

O, “Siçan və pişik”, “İt illəri”, “Qalxan balığı”, “Siçovul”, “Mənim yüz ilim” və başqa romanların müəllifidir.

“Frankfurter Rundschau” qəzetinə müsahibəsində Qrass ədəbiyyatdan, siyasətdən, qadınlara münasibətindən və faşist ordusundakı xidmətindən danışıb.

- Qocalıqdan əziyyət çəkirsiz?

- Şikayətlənə bilmərəm. Ayaqlarım üstdə gəzə bilirəm. Yaşlı olmağın üstünlüyü odur ki, əvvəllər yanından ötüb keçən, önəm vermədiyin bir çox şeyləri indi daha aydin dərk edirsən.

- Ona görə yaşlı adamlar hər şeyi sonuncu an kimi yaşayır.

- Elədir ki, var.

- Son nəticədə biz hamımız ölməliyik. Bunu qorxunc saymırsız?

- Yox, yox. Yəni əbədi həyat haqda bütün təsəvvürlər- tibbi baxımdan təhlükəsiz ölümsüzlük axtarışları dəhşətlidir. O halda dünya qocalardan ibarət olardı. Siz bilirsiz ki, mənim tənqidçilər tərəfindən kəskin tənqidlərə məruz qalan “Siçovul” romanımdan bəri, digər kitablarımda bu mövzu daha da genişləndi. Əsər yer planetində insan cinsinin sonunu aydın göstərdi. İnsanın mövcudluğu ölçülüdür, o, yalnız ani qonaqdır. Biz dünyada daha çox özümüzü məhv etməyə hazırlaşmaq üçün yaşayırıq.

“YALNIZ BOZ RƏNGİN ÇALARLARI VAR”

- Artıq 1982-ci ildə siz pessimistcə bəyan etdiz ki, insanlığın məhvi başladı.

- Bu fikri Romada Feltrinelli mükafatının təqdimetmə mərasimində səsləndirmişdim. Orda maraqlı bir hadisə baş verdi. Birinci sırada sayğı duyduğum İtaliya prezidenti Alessandro Pertini oturmuşdu. Mənə kimi saysız çıxışlar olmusdu və o yatmışdı. Sonra mən danışdım. Katibi ona tərcümə etdi, o birdən oyandı və məni qucaqladı.

- Vəzifəsi problemlərin həllini təklif etməli olan siyasətçi sizin pessimizmi bölüşərmi?

- İstəmirəm ki, siz bunu pessimizm adlandırasınız. İnsanlığın sonunu dərk etmək faktın dərkidir. Əslində baş verənlər bizim davranışımızın nəticəsidir. Texniki kəşflər baş verir, amma biz yenə dominant ola bilmirik. Bir az ədəblə, bir az zibil və kir içində, parlaq olmayan bədənlə, heç nəsiz dünyanı tərk edirik.

- Belə çıxır ki, sonucda sənət də- kitablar, rəsmlər, heykəltaraşlıq da zibildir?

- Mən bunu demək istəmədim.

- Xilas nədədir?

- Bunu bilmirəm.

- Amma sizin sevmədiyiniz Cozef Boysun (alman rəssamı, postmodernist- S.S.) sənətlə bağlı təmiz düşüncələri var.

- “Təmiz düşüncə” nə deməkdir? Heç nə təmiz deyil. Mən “İt illəri” romanımda bunu təsvir etmişəm. Duz da təmiz deyil, qar da, hətta işıq da. Ağ və qara yoxdur. Yalnız boz rəngin çalarları var. Bu mənim məşğul olduğum qrafika sənətinin sirrdir.

- Mən zavodda materiallaşdırılan, artıq-urtuğu qalan düçüncədən danışmıram.

- Boys fikirlərini sənətlə məşğul olan hər kəs üçün söyləyir. Amma istedadı olmayan da sənətlə məşğul olmağa başladı və ona görə də hər yerdə zibil tapmaq olar.

- Sizin utopiyanız varmı?

- Yox. Mən artıq gələcəyə görə və inkişaf edə biləcək bəzi şeylərə görə dəli oluram.

“ƏDƏBİYYAT BÖHRANDAN ÇİÇƏKLƏNİR”

- Deyirsiz ki, ədəbiyyat böhrandan çiçiəklənir. O, həyatın xarabalıqları arasında yaşayır. Biz yazıçılar isə xortdanıq. İtirilmiş əmlak, müharibənin paslanmış xatirələri üzərində yaşayırıq. Bu isə o deməkdir ki, yazmaq üçün mövzularımızı faciələrdə tapırıq.

- Əgər siz fəlakətdən danışdınızsa, o zaman, yeri gəlmişkən, mən indi böyük fəryad və iqtisadi böhran haqda da düşünürəm. İqtisadi böhran əsasən sistemin böhranıdır və sosial nəticələri qorxuncdur. Hər halda əminəm ki, sənət belə vəziyyətlərdə öz niyyətini güdür.

- Əslində elədir.

- Böhran bu gün yayğın olan, ön planda yalnız öz şəxsi ruh halı dayanan eqo ədəbiyyatından diqqəti yayındıracaq.

- Məgər “yazıçılar şərdən – o sənəti ruhlandırdığı üçün istifadə edirlər” demək sinizm deyilmi?

- Niyə bu sinizm olmalıdır ki? Əgər ədəbiyyat şərdən nəsə qoparırsa, bu artıq onun müsbət cəhətidir.

- Dünyanı qaydaya salmaq üçün sizin sənətin tezisinə ehtiyac olsaydı, onu qurban verərdiz.

- Heç zaman belə nəticəyə gəlməmişəm ki, dünya qaydada ola bilər. Bu ola bilməz.

- Çünki dünyadakı nizam sizin yaradıcı planınıza uyğun deyil.

- Birinci budur. İkincisi, bütün ideologiyalarda xoşbəxt dünyanı əldə etmək məqsədi dəhşətə və terrora bağlıdır. Hər bir utopiyanın xoşbəxtliyə məcburiyyət məqsədini rədd edirəm. Daha çox Kantın fikri ilə razılaşıram ki, “İnsan əyri ağacdır. Ondan birbaşa heç nə inşa etmək mümkün deyil. Əks halda o, məhv olar”.

“İNSANLAR VAKUUMDA ŞƏN YAŞAYIR”

- Siz yaxşı dünya uğrunda mübarizə aparırsız. Amma inanmırsız ki, bu mümkün ola bilər.

- Bizim yaşadığımız dünya xaosudr. Amma buna rəğmən biz həvəslə yaşayırıq. Mən həyatı sevirəm. Asiyada çox olmuşam. Müəyyən bir vaxt arvadımla Kəlküttədə yaşadım. Orada insanların kasıblığını və sıxıntısını gördüm. Amma onlarda yenə böyük həyat gücü vardı, onlardan nəsə öyrəndim.

- Nə?

- İnsan vakuumda şən, parlaq yaşayır. Belə vəziyyətdə çox şey istəmək mümkün deyil. Mən daha yaxşı gerçəkləşən xaos arzulayıram. Bir dəfə bunu demişdim. Siyasətçi praqmatik kimi hərəkət etməlidir.

- Amma siz axı sənətkarsız?

- Bağışlayın, mən eyni zamanda vətəndaşam. Əgər mən bir şeir yazıramsa, kompromissə getməyə ehtiyac yoxdur, amma ictimai işlə məşğulamsa, o zaman kompromissdə yaşayıram. Bu mənim anladığım dərslərdən biri oldu. Siyasi həyatımda qələbə də və təbii ki, məğlubiyyət də yaşamışam. Amma fikrimdə qalıram ki, sosial-demokratiya, sosial fərqlilİyi, sinfi cəmiyyətdəki qızğnlığı yüngülləşdirə bilən etibarlı təminatdır.

- Ən böyük siyasi uğurunuz hansıdır?

- Gerhard Schröderin mənim məsləhətimə qulaq asaraq İraqdakı müharibədən uzaq dayanması. Və bir də qürur duyuram ki, Villi Brandtın Almaniyanın uğurlu birləşməsinə aparan siyasətinə kömək edə bildim.

- Düşünrsüz ki, onsuz Almaniya birləşə bilməzdi?

- Əlbəttə ki, yox. Helmut Kol o zaman taktikasını Brandtın siyasətinə əsasən ağıllı qurdu. Onda Brandt haqqında deyilən “qeyri-qanuni uşaq”, “kommunist”, “vətən satqını” kimi damğalara dözdü.

“ANAMI ALLAHIN YERİNƏ QOYMUŞAM”

- Həyatınızda ən böyük bədbəxtlik nə olub?

- Anamın ölümü. Onun 57 yaşı vardı və o xərçəngdən öldü.

- Yazmışdız ki, ananızın dəfnində ağlamadız. Yalnız sonra.

- Mən hələ də ağlayıram. Amma etiraf edim ki, mənim ağrım daha çox özümə olan sevgimə bağlıdır. O, mənada ki, anama- onun mənə bəslədiyi ümidləri sübut edə bilmədim. Onun dəlisov arzusu məni sənətkar kimi görmək idi, amma bu uğuru görmədi. Ona göstərə biləcəyim yeganə şey zərif incə qız heykəli oldu. O heykəl Düsseldorfda oxuduğum Sənət Akademiyasındadır. Sonra o öldü. O, demək olar ki, romantik, xəyalpərəst idi, atamdan fərqli olaraq mənə inanırdı.

- Sizin ana kompleksiniz var.

- Hə, elədir. Mən dini mənada inanclı insan deyiləm. Allahın yerinə anamı qoymuşam. Mənim məzarımda belə yazılacaq: “Burda ana kompleksi olan Günter Grass yatır”.

- Siz cinsinizə nifrət edirsiz?

- Yox, amma kişilərin hakimiyyətlə rəftarını rədd edirəm. Mən feminist deyiləm. Qadınlar hakimiyyəti o zaman ələ keçirirlər ki, özlərini kişi kimi aparırlar. Biz hazırda şəxsiyyətlərin hakimiyyətinin reallaşdığı dövrdə yaşayırıq. Mən bunu hakimiyyətdən sui-istifadə adlandırıram. Nəticədə vətəndaşlar seçkilərə həvəslə getmirlər.

“KARTOF İNSANLIĞIN TARİXİNDƏ DAHA ƏLAMƏTDAR HADİSƏDİR”

- “Qalxan balığı” romanında dünyaya qadın nöqteyi-nəzərindən baxmısız. Daha çox qadın olmaq istərdiz?

- Belə deyil. Amma mənim kifayət qədər qadın tərəflərim var və bu mənim kişi gücümü reallasdırmağı mümkünsüz edir. Yeri gəlmişkən “Qalxan balığı” romanının əvvəlində sual var ki, qida məhsulları istehsal edilsə də, niyə dünyada aclıq artır. Mən qidalanmanın tarixinə qayıtdım və müəyyənləşdirdim ki, istorioqrafiyada qadınların bu sahədə töhfəsi olmayıb. Qadınların sadəcə zərurətdən yeni yeməklər icad etməsi yeni qidaların meydana gəlməsinə impuls verdi. Kartof insanlığın tarixində daha çox əlamətdar hadisə oldu, nəinki 7 illik müharibə.

- Amma indi bizim qadın-kanslerimiz var.

- Elədir, amma təəssüf ki, yanlış partiyadadır.

- 2006-cı ildə siz faşistlərin “Waffen SS” ordusu sıralarında olduğunuzu etiraf etdiz. Əvvəllər bu haqda danışsaydız, yəqin ki, Nobel ala bilməzdiz.

- Birinci dəfədir ki, bu haqda eşidirəm. Mən yalnız İsveç Akademiyasının – Nobelin verilməsinin belə şeylərdən asılı olmadığı haqda rəsmi mövqeyini bilirəm. Mənimlə bağlı yazılan siyasi yazılara isə nəzarət edə bilmərəm. Mən bununla yaşamalıyam. Heç vaxt bundan xəcalət və günah hissi duyduğumu inkar etməmişəm. Özümə bəraət qazandırmıram. Amma özümü cinayət törətməkdən qorumuşam. İnsanlara güllə atmamışam, amma bu, xidmət deyil. Hər halda içimdə ömür boyu daşıyacağım xəcalət hissi və ağır yük qalıb.

- Şair Volfgang Koeppenə sual verəndə ki, “siz nə vaxt xobəxt olmusuz”, o, “heç zaman” cavabını vermişdi.

- Yalnlz ani xoşbəxtlik var, əgər sənə lazım olan zamanı yaxalaya, uğurlu heykəl, əsər yarada bilmisənsə. Daim davam edən xoşbəxtlik yoxdur. Həyatımda elə an olub ki, intihar haqda düşünmüşəm, onda cəbhədə idim. 17 yaşımda qorxunun nə olduğunu bildim. Yaşıdım olan istedadlı insanlar qısa müddətdə məhv oldular. Ağrıya qarşı çox həssasam. Əgər mənə sağalmaz xəstəliklə bağlı diqanoz qoysalar, onda məni sevən insanların naminə əzablarıma son qoymağın yolunu taparam.

Almancadan Sevda Sultanova çevirdi

ANN.Az

Kaspi.- 2011.- 6-8 avqust.- S.19.