«Yazılan romanların doxsan doqquz faizinin nəsrə dəxli yoxdu»

İlqar Fəhmi: «Zəif əsər onsuz da, zamanın süzgəcindən keçməyəcək, tez unudulub gedəcək. Bu əsərlərin oxucu zövqünü korlayacağı fikriylə razı deyiləm»

İlqar Fəhmi qəzəl ədəbiyyatında xüsusi yeri olan müəllifdir. Onun bəzi qəzəlləri var ki, onlar klassik janrlarda da müasir, yeni mətnlər yazmaq mümkün olduğunu isbat etdi. Həm də onun oxuculara “Qarğa yuvası”, “Akrtisa”, “Akvarium” kimi romanları tanışdır. Əsərləri teatrlarda oynanılır, artıq 2 ssenarisinə film çəkilib.

– Bildiyimiz kimi şeirdən nəsirə güclü axın var. Siz bu amili nəylə əlaqələndirirsiniz?

– Nəsrə yox, konkret olaraq romançılığa. Yəqin ki bu da dəbdi. Axı kitab çıxartmaq asanlaşıb. Əvvəllər kitab çap etmək çətin idi, qələm əhli yalnız qəzetlər vasitəsiylə oxuculara çıxırdı, onda hamı kiçik hekayələr və şeirlər yazırdı, indi romana meydan verilib, hamı yazır. Əlbəttə, yazılan romanların doxsan doqquz faizinin nəsrə dəxli yoxdu, sadəcə roman adılyıla orta məktəb şagirdlərinin inşaları səviyyəsində yazılardı, hamı elə bilir ki onun hissləri duyğuları, düşüncələri mütləq oxucuya maraqlı olmalıdı. Yazıb çap etdirirlər. Bir tərəfdən də burda məncə pis heç nə yoxdu. Adam öldürmürlər, oğurluq eləmirlər, yazırlar da. Zəif əsər onsuz da, zamanın süzgəcindən keçməyəcək, tez unudulub gedəcək. Dediyim odu ki bəziləri kimi mən zəif əsərlərin oxucu zövqünü korlayacağı fikriylə razı deyiləm.

– Çəkilən filmləriniz disk variantında niyə satılmır?

- Ssenarilərimə çəkilən əsas tammetrajlı filmlər dövlət sifarişiylə ekranlaşdırılıb, onlar Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin əmlakıdır, onlar da disk yayımından əvvəl kinoteatrlarda göstərmək niyyətindədirlər. Artıq «Nizami» kinoteatrı təmir olunub, yəqin ki yaxın vaxtlarda həm mənim ssenarilərimə çəkilən filmlərim, həm də yeni çəkilən başqa milli filmlərimiz orada göstəriləcək.

– Eşitdiyimə görə “Aktrisa” əsəriniz Özbəkistanda böyük tirajla çap olunub? Belə çıxır ki, onlar bizdən çox oxuyur? Yoxsa əsərinizin dedektiv janrda olması ilə əlaqədardır?

– Orda əhali də çoxdur. Ümumiyyətlə, orda kitaba maraq bizdən çoxdu. Daha çox oxuyurlar. Səbəbi bilmirəm nədi. Ən bəyəndiyim detal isə sovet dövründən qalma kitab yayımı şəbəkəsini qoruyub saxlamaqlarıdır. Yəqin bilirsiniz ki bizdə «Azərkitab»ın bütün kitab mağazalarını doxsanıncı illərin əvvəllərində özəlləşdirdilər. Kitab yayımı şəbəkəsi dağıldı. Bu da indi qələm əhli üçün böyük problemdir. Əyalətlərə kitab gedib çıxmır. Amma onlarda bu şəbəkə qorunub saxlanılıb.

– Gənc yazarlardan bircə sizin əsərlərinizi universitetlərdə tədris edirlər. Bu hansısa rektorla münasibətinizin olmasından irəli gəlir, yoxsa?

– Mənim əsərlərim dərsliklərə salınmayıb, proqrama salınıb. Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı içində mənim «Aktrisa», «Akvarium» «Qarğa yuvası» romanlarım və şeirlərim tədris olunur, kurs işləri, diplom işləri, elmi işlər yazılır. Amma düzünə qalsa, o proseduru bilmirəm ki, proqrama necə salınır. Yəqin ki müəllimlər, ali məktəbin elmi rəhbərliyi oxuyub bəyənir, sonra proqrama salınır. Ən birinci Dillər Universitetində və Xəzər Universitetində tədris eləməyə başladılar, sonra digər məktəblərdə də proqrama salındı. Ali məktəblərdə görüşlərdə də çox oluram.

– Ümumiyyətlə alternativ dərsliklər olmasını istəyərsinizmi?

-Yəqin ki, olsa pis olmaz. Amma hələ onlardan necə istifadə etməyi təsəvvür edə bilmirəm.

– Düzdü, AYB-də işləsəniz də, heç bir ədəbi qruplaşmanın üzvü kimi görünmürsünüz. Nə ət nə də ballıq məsələni bənzəyir bir az?

– Mənim üçün heç bir qruplaşma filan yoxdu. Düzünə qalsa maraqlanmıram, heç xəbərim də yoxdu ki, kim kimlə qruplaşma təşkil edir, kim kimlə birləşir, kimə qarşı mübarizə aparır. Hərdən kənardan soruşurlar, deyirəm xəbərim yoxdu, inanmırlar. Mən ümumiyyətlə qapalı adamam, cəmiyyətdə baş verən hadisələrdən də çox gec xəbər tuturam. Televizora baxmıram, gündəlik informasiyaları izləmirəm, intriqalarla filanla da maraqlanmıram. İncəsənətdən, ədəbiyyatdan kənarda çox az şey mənə maraqlıdır. Yəqin ki bu düzgün mövqe deyil, çünki insan sosial varlıqdı, sosiumun içindədi və bunu qəbul etməlidi. Amma istəsəm də alınmır. Maraq yarada bilmirəm özümdə belə şeylərə. O ki qaldı AYB-yə, mən indiyəcən çox şeyləri başa düşmürəm. Əgər hansısa böyük gəlir gətirən bir müəssisə olsa, intriqaları anlamaq olar. Axı Yazıçılar Birliyi daha sovet vaxtındakı kimi ədəbiyyat nazirliyi deyil, daha burda ev, maşın, bağ paylamırlar. Məhdud imkanlara malik ictimai təşkilatdır, o imkanlar çərçivəsində nə mümkündürsə, rəhbərlik həyata keçirir. Başqa nə olmalıdır ki? Onun üçün də AYB ətrafında didişmələr mənə çatmır. İstənilən dəyişiklik olsa da, yenə həmin fəaliyyət olacaq. Çünki eyni imkanlarla bundan artıq fəaliyyət göstərmək mümkün deyil.

– AYB-nin qurultayı gəlir. Siz kimin seçilməsini istəyirsiniz?

– Anar müəllim artıq uzun illərdi bu təşkilata rəhbərlik edir və bu təşkilatı düzgün idarə etmək üçün rəhbərliyin hansı keyfiyyətlərə malik olmasını o hamıdan yaxşı bilir. Onun tövsiyyəsi, onun seçimi daha düzgün olar. Kənardan hər şey asan görünür, amma şəxsən mən elə fikirləşirəm ki AYB-yə rəhbərlik etmək çox çətindir. AYB-də ambisiyalar böyükdür, hər kəs özünü dahi sayır, hər kəs başqalarından daha çox dəyərləndirilməyini istəyir və bu qədər ambisiyaları olan adamlarla dil tapmaq müşkül məsələdir. Birini qabağa çəkən kimi əllisi hay-küy qaldırır, birini fərqləndirən kimi əllisi daş atıb başını tutur.

– Teləserialların çəkilməsi barədə dövlət dəstəyi nəzərdə tutulub? Bu problem sizə nə dərəcədə maraqlıdır?

– Serial dövrün tələbidir və bizdə də olmalıdır. Əgər tamaşaçı bunu istəyirsə nəyə görə xarici seriallara baxmalıdır? Dövlətin dəstəyi də əsl vaxtında həyata keçirilir. Amma mən tamaşaçılara da müraciət edib deyirəm ki, bizdə çəkilən ilk seriallardan hələ yüksək keyfiyyət gözləməsinlər. Bizdə bu sahə üzrə peşəkarlar formalaşmayıb, mütəxəssislər yoxdu. Yəqin ki ilk iki il ərzində çəkilən seriallar daha çox peşəkarların formalaşmasına xidmət edəcək, yalnız bundan sonra bizdə səviyyəli serialların istehsalından danışmaq olar. Mən özüm də bu sahədə müəyyən fəaliyyət göstərirəm Amma müvəqqəti. Yəqin ki serial yazan gənc ssenaristlərimiz formalaşandan sonra, mən kənara çəkiləcəyəm, çünki ümumiyyətlə serial sevən adam deyiləm. Kinonu və teatrı sevirəm. Ötən illərdə dövlət sifarişiylə çəkilən «Ölüm növbəsi», «Aktrisa» ssenarilərimdən sonra, hal hazırda da artıq üçüncü ssenarim Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən qəbul olunub, dövlət sifarişiylə ekranlaşdırılacaq. Filmin hazırlıq mərhələsi artıq başlanıb. Bu tarixi detektiv janrında olan ssenaridi, təqribi adı «Dərvişin yazısı»dır. Ssenarini məşhur rejissorumuz, Xalq artisti Eldar Quliyev ekranlaşdırır. Ssenarini də birlikdə işləmişik. Yəqin ki gələn ilin sonunacan film təhvil veriləcək. Mənim üçün maraqlı cəhət odur ki bu, Azərbaycanda tarixi detektiv janrında ilk film olacaq.

– Bugünkü romançılığımızda hekayələri uzadıb roman edirlər. Sovet dövründə isə povestləri artıraraq 500-600 səhifəlik romanlar yazırdılar. Bu paradoksun nədən yaranır sizcə?

– Tələbat olmasa uzatmazlar. İndi kiminsə romanının çıxması yazarın bioqrafiyasının vacib bir atributuna çevrilib. Onun üçün də hamı yazır. Yəqin sovet dövründə də belə olub.

– Son yazılan əsərlərdən bəyəndiklərinizi və bəyənmədikləriniz hansılardır?

– Azərbaycan ədəbiyyatı barədə deyirsənsə, son ayda Zərdüşt Şəfinin və Qismətin yeni kitabları çıxdı. İkisi də mənim sevdiyim, dəyərləndirdiyim gənc müəlliflərdi, kitabları da bəyəndim. Son bir ayda başqa yeni kitab oxumamışam. Əvvəlkilər çox olub, hamısı haqqında danışsam, uzun olar.

Fərid Hüseyn

Kaspi.-2011.-3-5 dekabr.- S.15.