Soykökü türk, nəsil şəcərəsi Qaraqoyunlu -
general Məhəmməd Əsədov
haqqında
1991-ci ilin faciəvi 20 noyabr tarixindən təzəcə 20 il keçib. Həmin gün Azərbaycanın bir qrup say-seçmə oğulları-görkəmli ictimai-siyasi xadimləri nəcib missiyanı həyata keçirməyə - Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həlli üzrə danışıqlar aparmaq üçün hərbi vertolyotla görüş yerinə tələsərkən Xocəvənd rayonunun Qarakənd kəndi üzərində ermənilər tərəfindən vurulmiş və “müəmmalı”...şəkildə həlak olmuşdular. Həlak olan 22 nəfərin içərisində müstəqil Azərbaycan Respublikasının dövlət müşaviri Məhəmməd Əsədov da vardı. Bu yazı onun əziz xatirəsinə və anadan olmasının 70 illiyinə həsr olunur.
Azərbaycanın görkəmli
dövlət xadimi, müstəqil Azərbaycan
Respublikasının ilk daxili işlər naziri və ilk
dövlət müşaviri olmuş M.Əsədovun həyatı
və fəaliyyəti xalqımız üçün örnəkdir...
Məhəmməd Nəbi oğlu
Əsədov 1941-ci il dekabr ayının 5-də Zəngilan
rayonunun Baharlı kəndində əsilli-nəcabətli ailədə
anadan olmuşdu. M.Əsədovun dədə-babalarının,
özünün mənsub olduğu
Baharlı oymağı qədim oğuz
boylarından Qaraqoyunlu elinin
mərd, döyüşkən və orta əsrlər
tarixində baş verən ictimai-siyasi proseslərdə aparıcı rol oynamış türk
tayfalarından idi. Baharlılar (baharlular)
XV əsrdə tarix səhnəsində
parlamış, əsasını bütün
Şərqdə tanınan məşhur sərkərdə Qara Yusifin qoyduğu
Qaraqoyunlu dövlətində hakim mövqe tutmuşlar. Qaraqoyunlular
başçıları Bayram Xoca olmaqla özləri də
elə Baharlu qəbilə birləşməsinin
barani sülaləsindən törəmişdilər.
XVI əsrdə Baharlılar Şahsevənlər etnik toplumlularına qoşulmuşdular.
Hazırda Cənubu Azərbaycanda yaşayan
Sahsevən tayfalarından biri də
Baharlılardır. Azərbaycanda Zəngilan rayonundan
başqa Ağdam rayonunda da Baharlı kəndi
var. Tarixçi Məhəmməd
Həsən Baharlı (Vəliyev) yazırkı, Qafandada Baharlı göyü
vardır.
...M.Əsədov Mincivan qəsəbəsindəki
orta məktəbi, Bakı Statistika Texnikumunu bitirmişdi. Moskvaətrafı hərbi hissələrdən birində
nümunəvi xidmət göstərmiş, ordudan
sonra Sumqayıt şəhərində fəhlə,
1970-ci ildə Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı
İnstitutunu başa vurub əvvəlcə iqtisadçı, daha sonra plan
şöbəsinin müdiri, 1973-1978-ci
illərdə isə Sumqayıt şəhər Partiya Komitəsində təlimatçı
və şöbə müdiri vəzifələrində
işləmişdi. 1978-1980-ci illərdə M.Əsədov Ağsu Rayon İcraiyyə
Komitəsinin sədri vəzifəsinə göndərilmişdi.
O, istər Sumqayıtda, istərsə Ağsuda yaddaşlarından silinməyən
izlər qoymuş, qurub-yaratmaq
bacarığını göstərmişdi..
1980-ci il sentyabrın 1-də Moskvaya SSRİ DTK-nın F.E.Dzerjinski adına 2 illik Ali Məktəbinə oxumağa göndərilən M.Əsədov oranı fərqlənmə diplomu ilə qurtarmışdı. Məktəbin rəisi, general-leytenant A.P.Raqozinin 1982-ci il 5 fevral tarixli əmri ilə müvəffəqiyyətlərə, “Qüsursuz xidmətlərə görə” və Fəxri Fərmanla təltif edilmiş, təyinatla 1982-ci ildə Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə işə göndərilmişdi. Az bir müddətdə həmin çətin sahədə özünü çevik, operativ əməliyyatları cəld və dəqiq yerinə yetirən bir peşəkar zabit kimi göstərmiş, qiyabi yolla Bakı Ali Partiya Məktəbini də fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdi.
1983-cü ildə Azərbaycan KP
MK M.Əsədovu Jdanov (Beyləqan) rayonuna 1-ci katib göndərmişdi.
O vaxt həmin rayon
geridə qalırdı. M.Əsədov 1-ci katib
seçildiyinin elə ilk
ili Jdanov rayonu tarixində yaxşı uğurlar
qazandı və təsərrüfatın bütün
sahələri üzrə öhdəliyə artıqlaması
ilə əməl etdi. Jdanovun
mərkəzi şəhərə döndü.
Yeni mehmanxana, bazar tikdirildi, küçə,
park, meydan
salındı. Təzə məktəblərin bünövrəsi
qoyuldu. ”Uşaq aləmi”
mağazası qısa müddətdə inşa
edildi. Rayona içməli
su çəkildi. Rayonun
girəcəyindəki Şərq və milli-memarlıq üslubunda Şəkidən gətirtdiyi ustalara inşa etdirdiyi gözəl “Alaqapı” da M.Əsədovdan yadigardır. Jdanov və ətraf rayonlarda
müqəddəs ziyarətgah kimi məşhur
olan Cərcis Peyğəmbərin məqbərə-abidəsini
kompleks təmir etdirdi.
M.Əsədov istedadlı və perspektivli
gənc kadrları və ziyalıları partiya
xəttilə daha çox
irəli çəkirdi. İndi haqq dünyasında olan, rayonun nüfuzlu
ağsaqqallarından Mürşüd
Əzimov vaxtıilə demişdir: ”Məhəmməd
Əsədov kişi kimi
Beyləqana gəldi, əməlləriylə,
insanlığıyla, qeyrətiylə adını onun tarixinə yazıb getdi”.
1986-cı ildə M.Əsədov irəli
çəkilərək Azərbaycan KP MK-nın İnzibati
Orqanlar Şöbəsinin müdiri təyin olundu. O, 2 illik səmərəli fəaliyyəti
dövründə bu məsul dövlət
vəzifəsində də yüksək itellekti,
işgüzarlığı və bacarığı,
ziyalılığı ilə böyük
nüfuz, yüksək təcrübəyə
malik rəhbər kadr
kimi tanındı... M.Əsədov
respublikanın hüquq-mühafizə orqanlarında
nizam-intizamın və peşəkarlığın
artırılması, kadrlarla gücləndirilməsi
üçün var
qüvvəsini sərf edirdi. Onun möhkəm tələbkarlığı
və sərt mövqeyi, qanunçuluğa
ciddi riayət
olunmasını necə tələb etməsi indi də xatırlanır...
...1988-1989-cu
illərdə Ağdaş və Quba rayonlarında RPK-nın
1-ci katibi vəzifələrində çalışan
M.Əsədov həmin rayonların iqtisadi-sosial cəhətdən
inkişafı üçün də var qüvvəsini sərf
etmişdi...
1990-cı il aprelin 17-də Azərbaycan
SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanıyla M.Əsədov respublikanın daxili işlər
naziri təyin olundu və bu vəzifədə 1991-ci il
noyabrın 18-dək işlədi... Onun
nazirliyi dövründə ölkədə
mürəkkəb ictimai-siyasi proseslər
cərəyan edir,o cümlədən erməni
işğalçıları ilə müharibə, qanlı
döyüşlər davam edirdi... Bakıda fövqəladə vəziyyət
mövcud idi. Milli münaqişələr zəminində baş verən hadisələr xüsusilə
çoxalmışdı. Respublikanın Ermənistanla sərhəd
rayonlarından və Xankəndidən bir-birinin
ardınca narahat və həyəcanlı
xəbərlər gəlməkdə idi.
O vaxt Azərbaycan ərazisində SSRİ
DİN-in və Daxili
Qoşunların 17 min nəfərlik kontingenti olmasına baxmayaraq,
respublikada stabillik yox dərəcəsində idi.
Belə ağır və gərgin şəraitdə daxili işlər naziri vəzifəsinə
təyin olunan M.Əsədov dərhal qətiyyətli
tədbirlər...həyata keçirməyə
başlamışdı.
M.Əsədovun daxili işlər
naziri kimi fəaliyyətə başlamasından dərhal sonra
öz təşəbbüsüylə həyata keçirdiyi
ilk mühüm tədbiri erməni təcavüzkarlarına
qarşı mübarizə məqsədilə daxili işlər
orqanlarının say-seçmə əməkdaşlarından
ibarət əlahiddə mobil bir qurumu-Xüsusi Təyinatlı
Milis Dəstəsini (XTMD-ni) yeni əsaslarla yaratması
olmuşdu. O zaman Milli
Ordumuzun hələ
formalaşmadığı bir vaxtda XTMD respublikanın suverenliyinin,
ərazi bütövlüyünün
qorunmasında və torpaqlarımızın müdafiəsində
mühüm xidmətlər göstərmişdi...Düşmənin
canına qorxu salan XTMD-ni ermənilər vahimə içərisində
“Məhəmməd Əsədovun bandası”
adlandırırdılar. M.Əsədov bu
dəstəni yenidən komplekləşdirmək,
sayını artırmaq və Moskvanın icazəsini almaq üçün xeyli əziyyət çəkmişdi. Belə
ki, XTMD-nin sayı əvvəlcə
cəmi 150 nəfərlə məhdudlaşdırılmışdı.
M.Əsədov XTMD-nin sayının 500 nəfərə
çatdırılması üçün
Moskvaya uçmuş
və SSRİ DİN rəhbərliyindən çətinliklə
də olsa razılıq almağa
nail olmuşdu.
Daxili işlər naziri M.Əsədov sərhəd rayonlarında əhalinin təhlükəsizliyini və sərhədboyu 154 kəndin mühafizəsini təmin etmək üçün orada milis işçilərinin sayı 1500 nəfərə çatdırmış, DQMV-nin azərbaycanlılar yaşayan 12 kəndində yeni milis bölmələri yaratmışdı. M.Əsədovun əmri ilə Əfqanıstanda döyüş təcrübəsi keçmiş gənclərin DİO-ya qəbulu başlanmışdı...500 nəfərlik. XTMD-dən ən çətin sahələrdə istifadə edilir, 900 yüz kilometrlik sərhədə nəzarət olunur, o cümlədən havadan da mühafizə tədbirləri görülürdü. Bunun üçün 30 döyüş vertolyotu ayrılmışdı. Uca dağ rayonlarında yerli şəraitə uyğun atlı milis yaradılmışdı. M.Əsədovun gördüyü tədbirlər nəticəsində ermənilər yaşayan 50-ə yaxın kənd boşaldılmışdı.
DQMV-da, Şaumyan (kənd) rayonunda,
Xanlar rayonunun Çaykənd ərazisində Ermənistanda
hazırlanıb buraya göndərilmiş, xüsusi təlim
keçmiş yaraqlılar dəstəsi fəaliyyət
göstərirdi. Daxili işlər naziri M.Əsədovun
iştirakı ilə Azərbaycan DİN tərəfindən
həmin ərazilərdə keçirilmış əməliyyatlar
nəticəsində 1000-dən çox odlu silah, 180
doludağıdan top, 59
buraxılış sistemi, 53 min döyüş
sursatı, 3 min 805 mərmi və mina, 350 kiloqramlıq partlayıcı maddə müsadirə edilmişdi.
“Çaykənd əməliyyatı” adlanan
əməliyyata general M.Əsədov özü rəhbərlik etmişdi.
Əməliyyat zamanı M.Əsədov Çaykəndin guya boşaldılmasına “nəzarət” məqsədilə
gəlmiş Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinin
komandanını və Ermənistan Ali Sovetinin bir neçə
deputatını tutarlı cavabı ilə yola salmışdı. Həmin komandan deyəndə: ”Yoldaş
Əsədov, Ermənistan Ali Sovetinin bir neçə
deputatı da gəlib ki,
burada “köçürmə məsələsinə”
nəzarət etsinlər. Alınan məlumatlara görə azərbaycanlılar
köçürmə zamanı erməniləri öldürür, onlara təzyiq
göstərirlər. Məhəmməd Əsədov hələ
cavab verməyə tələsməmiş
və handan-hana :
-Cənab general, siz olduqca mənasız
bir işlə məşğulsunuz.
- Niyə?
-İndi də mən sual verirəm:
ermənilər azərbaycanlıları öz dədə-baba
yurdlarından qovanda, neçə-neçə dinc sakin həlak
olanda bəs siz haradaydınız? Deyirsiniz
ki, erməni deputatları sizin
köməkliyiniz sayəsində burada vəziyyəti
müşahidə etməyə gəliblər. Azərbaycanlı
deputatlar da Ermənistan
ərazisinə getmək, vəziyyətlə tanış olmaq istəyirlər. Siz,
cənab komandan, bizim
deputatların təhlükəsizliyinə təminat verirsinizmi?
- Yox! -,komandan qısa
cavab vermişdi. M.Əsədovun
yanaqları allanmışdı. O, həmişə əsəbləşəndə
belə vəziyyətə düşürdü.
Heç nə olmamış kimi saatına baxıb astadan:
- Demək təminat
vermirsiniz. Belə...Onda,
sizə 5 dəqiqə vaxt verirəm. Sizi burada görməyim”,
-deyib iri addımlarla oradan uzaqlaşmışdı...
...1990-cı il noyabrın 5-də SSRİ DİN-in əmri ilə M.Əsədova daxili xidmət general-mayoru rütbəsi verilmişdi. General M.Əsədov Azərbaycan SSR Prezident Şurasının üzvü idi və bu, onun üzərinə əlavə məsuliyyət də qoymuşdu. M.Əsədovun rəhbərliyi altında DİN tərəfindən cinayətkarlığa qarşı mübarizəyə dair 2 illik proqram hazırlanaraq respublika hökumətinə təqdim edilmişdi.
...1990-1991-ci illərdə nazir M.Əsədovun sorağı respublikanın ən qaynar nöqtələrindən gəlirdi. Nazir yerlərdə respublika hüquq-mühafizə orqanlarının pasport rejimini yoxlamaq və qanunsuz hərbi dəstələri tərksilah etmək üçün keçirdiyi tədbirlərə rəhbərlik edirdi. O vaxt Azərbaycanın Moskvada çıxan “Literaturnaya Qazeta”kı xüsusi müxbiri Elmira Axundova (hazırda millət vəkilidir-İ.Ə.) yazırdı: ”Bəli, bu naziri heç cür gününü kabinetdə keçirən nazir adlandıra biməzsən! Həmkarlarının dediyinə görə Əsədov bəhanəsizlik həddinə qədər tələbkar və xırdaçılıq həddinədək prinsipialdır. Daxili İşlər Nazirliyi orqanlarında onun nüfuzu danılmaz olduğu kimi, respublikada şöhrət reytinqi də yüksəkdir...”.
(ardı var)
İltifat ƏLİYARLI
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru
Kaspi.-2011.-6 dekabr.- S