Teatr tamaşaçıya nə təklif etdiyini bilməlidir

Gənc aktyor Nofəl Vəliyev: “Tamaşaçının tələbatından çıxış edərək əsər təqdim etmək lazımdı. Necə ki valideyn əvvəlcə uşağa konfet verir, sonra dərman”

Nofəl Vəliyev 1973-cü ildə Göyçayda anadan olub. Azərbaycan Mədəniyyət və İncəsənət universitetini bitirib, elə bu ilki tədris ilindən həmin universitetdə dərs deyir. Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktyoru, Əməkdar artistdir. Uzun illərdir səhnədədir və teatrda 40-dan artıq obraz canlandırıb, filmlərə, reklamlara çəkilib. Onunla söhbət etməkdən sözün əsl mənasında zövq aldıq. Çox savadlı və mütaliəli aktyor olan Nofəl bəylə ədəbiyyatdan, fəlsəfədən – çox şeydən danışsaq da, söhbətimizin yalnız teatra aid hissəsini oxuculara təqdim edirik.

– Sizin oynadığınız bir neçə tamaşada olmuşam. Onlardan “Aydın”, “Ezop”, “Məkkəyə gedən yol” və s. tamaşaların adlarını çəkə bilərəm. Son dövrlər Azərbaycan teatrlarında demək olar ki, bütün tamaşalara baxmışam, amma “Ezop” qədər məni sözün yaxşı mənasında alt-üst edən tamaşa olmayıb. Bəs “Aydın” kimi istər ideya baxımından, istərsə də səhnələşdirmə baxımından təkrar olunan əsərlərə yenidən meydan vermək nə dərəcədə düzdür?

– Sizcə, “Aydın” əsərinin səhnələşdirilməsinə ehtiyac yoxdur, artıq o idealları köhnəlmiş sayırsınız?

– Yox. Sadəcə, problemlər bəllidir də, hər şey ailə-məişət kontekstində baş verir.

– “Aydın” əsərində hadisələr və problemlər nə köhnədir, nə də yad. Üzr istəyirəm, amma deməliyəm ki, siz yanılırsınız. O əsərdə Dövlət bəyin bir sözü var, deyir ki, bu dünyada hər şeyi pul həll edir, puldan başqa hər şey yalandır. Orda problem ailə-məişət kontekstində deyil. Bir adamın faciəsi dəhşətli faciədir. Aydın şair idi. Bu həm də bir şairin məhvi idi. Gör o cür nə qədər insanlar məhv olub. Bu problemi birmənalı qiymətləndirmək olmaz. İkincisi də, “Aydın” tamaşaçıların ən sevdiyi tamaşadır. Hər dəfə göstəriləndə tamaşaçı zalı demək olar ki, dolu olur. Teatrda tamaşaçı mütləq nəzərə alınmalıdır. Kim deyirsə ki tamaşaçı boş şeydir, nə bilim, ay biz öz sənətimiz üçün oynayırıq, mən o fikri inkar edirəm. Tamaşaçının tələbatından çıxış edərək əsər təqdim etmək lazımdı. Necə ki valideyn əvvəlcə uşağa konfet verir, sonra dərman. Yəni uşağın nə istədiyini və ona nəyi necə verəcəyin bilir. Teatr tamaşaçıya nə təklif etdiyini bilməlidir. “Aydın”da qoyulanlar məişət xarakterli problemlər deyil, Aydının taleyi cəmiyyətin faciəsidir.

– “Aydın” əsərinin mahiyyətini kiçiltmirəm, sadəcə, hamımıza məlum-məşhur problemlərin yenidən qabardılması mənə bir qədər arxaik görünür.

– Teatrda hər cür tamaşa olmalıdır. Bütün tamaşalar “Ezop” gücündə ola bilməz axı. Repertuarı idarə edən adamlar var. Yeri gəlmişkən “Ezop” əsərində də böyük məhəbbət mövzusu var.

– Bəli, “Ezop” əsərində cəmiyyətin böyük hissəsi təmsil olunur, orda xalq anlayışı var və hər şey baş-ayaq olub: hökmdar olmalı olan ac filosofdur, səfildir, Ksanf kimi axmaq və savadsız hökmdar isə dərs deyir cəmiyyətə, ideoloqluq edir.

– Bəli, düz başa düşünmüsünüz, amma bu cür tamaşalar hələm-hələm yazılmır. Hələm-hələm teatrlara yol tapmır. Belə başa düşürəm ki, siz daha çox bəşəri ideyalar olan əsərləri sevirsiniz. “Ezop” tamaşasında mən Ksanf rolunu oynadım və bu rolu oynamaq mənə çox çətin oldu.

– Nəyə görə? Siz ki həmin rolu çox ürəklə oynayırdınız. Yoxsa mənfi rolları sevmirsiz?

– Mənimçün pis rol yoxdur. Sadəcə, Ksanfla mənim xarakterimdə oxşarlıq yox idi. Onun bəzi hərəkətləri mənə çatmırdı.

– Bayaq “Aydın” tamaşasını biz ailə-məişət kontekstində qeyd etdik, siz razılaşmadınız. Gəlin bir arqumentlə fikrimi əsaslandırım.

– Buyurun.

– “Məkkəyə gedən yol” əsəri Cəlil Məmmədquluzadənin “Danabaş kəndinin əhvalatları” povesti əsasında səhnələşdirilib. O əsərdə də üç ailənin faciəsindən danışılır. Amma bir məqam var: əgər tamaşaya baxa-baxa fərz etsək ki, bütün dünya dağılıb, dünyada cəmi üç ailə qalıb, onlar da bu tamaşadakılardır - qətiyyən insanda fikir sınıqlığı yaranmır. Əsərə ümumi gözlə, səhnəyə kiçik dünya kimi baxmaq olur. Mən əslində bəşəri problem bunu deyirəm.

– O baxımdan düzdü, amma mən yenə də “Aydın” barədə öz fikrimdə qalıram. Amma mütləq qeyd etməliyəm ki, “Məkkəyə gedən yol” əsərində müəyyən dəyişikliklər var. Belə ki, “Danabaş kəndinin əhvalatları” əsərində sonda Məhəmmədhəsən əmi eşşəyini tapır. Amma “Məkkəyə gedən yol” tamaşasında o deyir ki, mən özüm gedəcəm Məkkəyə, piyada gedəcəm. Hər şeyini itirmiş adamda bu cür cəsarət var. Məhəmmədhəsən əmi obrazını çox sevirəm. O ki, qaldı “Aydın” tamaşasına, nəyə görə sizə elə gəlir ki, bir insanın faciəsi elə-belə şeydir? Bir insanın faciəsi cəmiyyətin faciəsi ola bilməz? Bu saat cəmiyyətimizdə nə qədər Aydınlar var. Bir insanın həyatı məhv olursa, bu böyük faciədir. Dostoyevski deyir ki, bir uşağın göz yaşı bütün inqilablara, müharibələrə dəyər. Bilirsiniz ki, İsrail dövlətinin qanunlarında belə bir bənd var: əsir düşən hər bir yəhudi əsgər dövlət sirrini də verə bilər, düşmən tərəfinə də keçə bilər, təki sağ qalsın. Əgər bir insanın həyatı xilas olursa, bu böyük işdir.

– Aktyorlar mənfi rol oynayırlar və sonra tamaşaçılar onları alqışlayanda, səhnəyə qaş-qabaqlı, bir qədər kədərli və həvəssiz çıxırlar. Amma elə ki, baş rolda və müsbət qəhrəman kimi çıxış edirlər, gülə-gülə gəlirlər səhnəyə. Bu nəylə bağlıdır?

– Onu deyim ki, bu çox maraqlı müşahidədir. Mən də bu cür aktyorları başa düşə bilmirəm. Amma nəzərə alın ki, bütün aktyorlar da sizin kimi sənəti qiymətləndirmirlər. O da var ki, bəzi tamaşaçıların mənfi personajlardan zəhləsi gedir. Tamaşaçılar bəzən mənfi roldakı obrazlardan razı qalmırlar. Bəlkə də belə demək olar ki, bu cür qaş-qabaqla aktyorlar tamaşaçılardan üzrxahlıq edirlər...

Fərid Hüseyn

Kaspi.-2011.-16 dekabr.- S.13.