«Kaspi»nin 130 illik yubileyi qeyd olundu

Qəzetin tarixi inkişaf yolundan və çağdaş dövründən bəhs edən «Üç əsrin qəzeti» kitabı təqdim edildi

“Tarixdə ənənə yaradan və onun üzərində məfkurə məktəbi quraraq sonradan öz məfkurə davamçılarını yetişdirən fəaliyyət sahələri qalır. Bu mənada müasir «Kaspi»çiləri tarixi «Kaspi»çilərin varisi hesab etmək olar». Bu fikirlər Azərbaycan Mətbuat Şurasının təşkilatçılığı ilə «Kaspi» qəzetinin 130 illik yubileyinə həsr olunan elmi-praktik konfransda səslənib. Mərasimdə həmçinin “Kaspi” qəzetinin 130 illiyi münasibətilə çap edilən “Üç əsrin qəzeti” kitabının da təqdimatı olub.

Ənənəyə sadiqlik

Ziyalıların, KİV nümayəndələrinin, tədqiqatçıların və ictimaiyyət nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilən tədbirdə Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov medianın ictimai fikir tarixində həmişə böyük rol oynadığını qeyd edib. Xalqın milli şüurunun oyanışında prinsipial mövqe tutan mətbu orqanlarımız XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq milli müstəqilliyimizə aparan yolda başlıca istiqamətverici missiya daşıyıblar. «Həsən bəy Zərdabinin «Əkinçi»si ilə götürülən ideoloji kurs sonralar «Ziya», «Kəşkül», «Şərqi- Rus», «Molla Nəsrəddin» və digər bu kimi örnəklərlə layiqli davamını tapıb. Ümumilikdə XX əsr tariximizdə dərin iz buraxmış mətbu nümunələrin meydana çıxdığı zamanda milli şüurda azərbaycançılıq ideyasını daşıyan, bu məfkurəni özünəməxsus şəkildə cəmiyyətə çatdıran qəzetlərdən biri də 1881-ci ildə nəşrə başlamış «Kaspi» idi. 1897-ci ildə «Kaspi» neft maqnatı və xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyev tərəfindən alındı və bundan sonra o, dövrün böyük ziyalılarının qəzet ətrafında sıx birləşməsini təmin etdi. Həmin vaxtdan keçən müddət ərzində nəşrin populyarlıq dərəcəsi o qədər artdı ki, artıq Azərbaycanın hüdudlarından kənarda da onun daimi oxucuları yarandı», - deyə o vurğulayıb. «Kaspi» qəzetinin hazırkı dövrdə də tarixi ənənələrə sadiqlik ruhunda fəaliyyət göstərdiyini deyən Ə.Amaşov keçirilən toplantını qəzetlə birgə formalaşmış və inkişaf etmiş azərbaycançılıq məfkurəsinin elmi təhlilinə verilən qiymətin növbəti nümunəsi kimi dəyərləndirib. O, tədbirdə «Kaspi»nin bu ilin aprelindən avqustunadək tədqiqatçılar və jurnalistlər arasında keçirdiyi müsabiqənin laureatlarının da mükafatlandırılacağını, eyni zamanda nəşrin 130 illik yubileyi ilə bağlı işıq üzü görən «Üç əsrin qəzeti» kitabının təqdim ediləcəyini diqqətə çatdırıb.

Tarixi “Kaspi”nin varisləri

«Kaspi» qəzetinin rəhbəri Sona Vəliyeva ərsəyə gələn «Üç əsrin qəzeti» kitabındanda sanballı elmi əsərlərin yer aldığını dedi. 2011-ci il aprelin 1-dən avqustun 31-dək davam edən müsabiqəyə mətbuat tarixinin tədqiqatı ilə məşğul olan ekspertlər, publisistlər, alimlər qatılıb. “Bu müddətdə redaksiyaya onlarla elmi məqalə təqdim olundu. Biz bu məqalələrin bir hissəsini topladıq və «Üç əsrin qəzeti» adı altında çap etdirdik. Məqsədimiz millətimiz, xalqımız, mətbuat tarixini öyrənənlər, media sahəsində çalışanlar, jurnalistika təhsilinə yiyələnənlər üçün dəyərli vəsait yaratmaq idi. Hesab edirəm ki, müəyyən mənada buna nail olduq”. S.Vəliyeva tədqiqatlara, araşdırmalara əsaslanaraq «Kaspi» qəzetini böyük bir düşüncə məktəbi adlandırıb: “Bu qəzetdə böyük düşüncə sahibləri, dövlətçilik tarixində rol oynayan şəxsiyyətlər fəaliyyət göstərirdi. Araşdırmalarda qəzetin 38 il fasiləsiz fəaliyyəti dövründə Azərbaycanın sayılıb-seçilən oğullarının fəaliyyətini gördüm. Müsabiqəyə təqdim olunan yazılardan bəziləri bu qəzetin tarixinin qaranlıq səhifələrinə işıq saldı. Hesab edirəm ki, sizə verdiyimiz bu stimul bütövlükdə təkcə mətbuatımız üçün deyil, həm də xalqımız üçün örnək olası araşdırmaları ortaya qoya bildi. Onlar Azərbaycanın elə şəxsiyyətləri idi ki, həm əsərləri, həm ictimai-siyasi dünya görüşləri, həm düşüncə tərzləri ilə xalqa xidmət edirdilər. Onlar tarixin gedişini millətin xeyrinə dəyişmək üçün sanki Tanrı tərəfindən göndərilən şəxslər idi. Bu müsabiqədə qatı açılmayan elə faktlar ortaya çıxdı ki, biz onlarla fəxr etməyə bilmərik. “Kaspi» qəzetindəki böyük siyasi xadimlərin ədəbi-bədii yaradıcılıqlarını, siyasi görüşlərini bizə çatdırdığınız üçün sizə təşəkkür edirəm!» S.Vəliyeva çıxışında Əhməd bəy Ağaoğlunun «Kaspi» qəzetindəki ədəbi-tənqidi məqalələrindən, Əli bəy Hüseynzadənin yaradıcılığından, qəzetin sahibi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin nüfuzundan, Şahtaxtlının, Hacıbəyli qardaşlarının fəaliyyətindən, Nəriman Nərimanovun «Kaspi» qəzetinə münasibətindən danışaraq çar senzurasının qılıncının kəsib-doğradığı bir vaxtda yaradıcı beyinlərin bir mərkəzdə birləşərək millətin gələcəyi, milli şüurun formalaşması yolunda yorulmaz mübarizə apardıqlarına heyranlığını gizlətməyib. S.Vəliyeva qəzetin tarixini vərəqləyərək qeyd edib ki, «Kaspi» qəzeti nəinki milli şüurun, milli istiqlal düşüncəsinin formalaşmasında rol oynayıb, qəzet həmçinin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasında, onun hökumətinin, dövlət siyasətinin formalaşmasında böyük rol oynayıb». S.Vəliyeva «Kaspi»nin tarixini böyük məktəb adlandıraraq hələ araşdırılmasına ehtiyac olduğunu da bildirib: «Araşdırıldıqca yeni faktlar, tədqiqatlar ortaya çıxacaq. Sizdən xahiş edirəm ki, bu tədqiqatlarınızı davam etdirin. Bu, millətimiz, xalqımız üçün vacibdir. Təkcə ona görə yox ki, biz köhnə «Kaspi»nin məfkurə daşıyıcılarıyıq. Məfkurə daşıyıcıları həm də sizsiniz. Tədqiqatların ortaya qoyulması bizə çox şey verdi. Örnək alası məsələlərdən örnək alaq, səhvləri etməməyə çalışaq. Həm də ona görə təşəkkür edirəm ki, siz bizi tarixi «Kaspi»nin davamçıları kimi qəbul etmisiniz. Bizim 12 illik fəaliyyətimizə də diqqət yetirmisiniz». S.Vəliyeva müasir «Kaspi»nin fəaliyyətə başladığı dövrlərə də toxunaraq qeyd edib ki, qəzet nəşrə başlayarkən onun adı üzərində düşünülməyib: «İllər öncə bu qəzetin adı, amalı, ideyaları bizim ürəyimizdə işıq yandırdığı üçün qərara aldıq ki, bu tarixi qəzetin adını götürək və onların qoyduqları ənənələrə sadiq qalaq. Söz verdik ki, xüsusilə millətin, xalqın qəzeti olacağıq. Cəmiyyətdə hansı proseslər baş verirsə, biz xalqın tərəfində duracaq, ona qərəzsiz, düzgün, obyektiv informasiya çatdıracağıq. Buna nə qədər nail olmuşuqsa, siz deyə bilərsiniz». S.Vəliyeva qəzetin keçirdiyi ayrı-ayrı uğurlu layihələrdən də danışıb: «Bizim layihələrimiz yenə də davam edəcək. Zaman gələcək, tarixi proseslər kimi biz də öz dünyamızı dəyişəcəyik. Bizim davamçılarımız xalqın qəzeti olan «Kaspi» qəzetini davam etdirəcəklər». «Kaspi» qəzetinin ilk tədqiqatçısı, filologiya elmləri namizədi Səmayə Mövlayeva: «Nəhayət Azərbaycan mətbuat tarixində «Kaspi» qəzeti öz dəyərli yerini tutdu» - deyə bildirib. Tədqiqatçı «Kaspi»də ilk dəfə tədqiqata başlamasının tarixini xatırlayıb: «Kaspi»də ədəbiyyat və mədəniyyət məsələlərinin araşdırılmasını mənə Şıxəli Qurbanov təklif etdi. Sözün düzü, o vaxt mən təəccübləndim. O vaxt «Kaspi» qəzeti neft məsələlərini işıqlandıran mətbu orqan idi. Şıxəli Qurbanov mənim bu təşvişimi duydu və «Kaspi» bir dəryadır, siz işləyin və biləcəksiniz. Qoy «Kaspi» qəzetinin tarixinin araşdırılması sizin adınızla bağlı olsun»-dedi. Mən onun təkidi ilə mövzu üzərində işlədim. Çoxlu çətinliklərlə qarşılaşdım. 38 il ərzində nəşr olunan qəzetin 1065 nömrəsini vərəq-vərəq izlədim. Bu mövzuya çox həvəslə yanaşdım və 4 ilə başa çatdıraraq müdafiə elədim».

S.Mövlayeva «Kaspi»nin tarixinə də toxunaraq: «Qəzetə burjua və pantürkist damğası vurulmuşdu» - deyə bildirib: «Təəssüf ki, bu tendensiya bu gün də yaşamaqdadır. Amma «Kaspi» əslində liberal qəzet olub. Həsən bəy Zərdabi, topçubaşov, Şahtaxtlı, Soxalinskinin redaktorluğu illərində qəzetdə demokratik meyilli jurnalistlər öz qələmlərini sınadılar. Bu cür fədailər qəzetdə çalışırdılar. Hacı Zeynalabdin Tağıyev qəzeti alaraq Əlimərdan bəy topçubaşova verəndən sonra qəzetdə milli ruh güclənir və təsadüfi deyil ki, camaat arasında ona müsəlman «Kaspi»si deməyə başlayırlar”. S.Mövlayeva «Kaspi» qəzetinin hələ o zaman ədəbiyyatın və mədəniyyətin inkişafında böyük rol oynadığını qeyd edib: “Vaxtilə qəzetin səhifələrində yer alan: «Şübhə yoxdur ki, bu xalq bütün mədəni işlərdə başqa mədəni ölkələrlə birgə irəliləyəcək” sözləri artıq reallaşıb. Azərbaycan dünya mədəniyyəti prosesinə inteqrasiya edib. Bu yolda «Kaspi»nin, ümumilikdə mətbuatın rolu böyük və əhəmiyyətlidir».

İdeyalar mühiti

BDU-nun professoru Cahangir Məmmədli «Üç əsrin qəzeti»nin maraqlı ideyadan yarandığını vurğulayıb: «Hər şey ideyadan başlayır. Bu kitab da maraqlı ideyadan yaranıb. Cəmi 5-6 ayın içərisində bu ideya gerçəkləşib. Ümumiyyətlə, müasir «Kaspi» qəzeti ideyaların mühitidir. Tarixi «Kaspi» birbaşa Azərbaycançılıq ideyaları ilə zəngin idisə, müasir «Kaspi»nin adını həmin qəzetdən götürməsi o deməkdir ki, yenə də Azərbaycançılıq ideyası bu qəzetdə özünü doğruldur. Hər qəzet özünü adı ilə doğrulda bilmir. Amma bu gün Azərbaycan dövlətçiliyinə xidmət edən «Azərbaycan» və «Kaspi» qəzetlərinin mühitində ideyalar var və bu ideyalar get-gedə gerçəkləşir. Biz neçə-neçə ideyanın gerçəkləşməsinin bu zalda şahidi olmuşuq”. C.Məmmədli qeyd edib ki, müasir «Kaspi» öz adını həm tarixi aspektdə, həm müasir dövr jurnalistikasına ciddi əhəmiyyət verən kollektiv toplaması ilə doğruldub. C.Məmmədli jurnalistikanın nəzəri problemləri ilə bağlı «Kaspi» qəzetinin praktikası ətrafında fikrini bildirib: «Bu kitabda 32 müəllifin məqaləsi yer alıb. Bu müəlliflərin hamısının elmi dərəcələri var. Ona görə də bu kitabın təqdimatı ciddi əhəmiyyət kəsb edir». C.Məmmədli «Kaspi»nin “Ədəbiyyat” əlavəsinə toxunaraq qeyd edib ki, təkcə Azərbaycanda deyil, ümumiyyətlə, dünya mühitində ədəbiyyatın xeyli dərəcədə öləzidiyi bir məqamda bu əlavə Azərbaycan və dünya ədəbi cərəyanlarının çox maraqlı müəlliflərini oxuculara çatdırır: «Bu qəzetin ədəbiyyat əlavəsindən çox maraqlı faktlar əldə etmişəm. Hansı ki, bu gün auditoriyada həmin faktlardan istifadə edirəm».

C.Məmmədli kitabın BDU-nun tələbələri üçün həm nəzəri, həm də tarixi aspektdən yaradıcı vəsait olacağına əminliyini gizlətməyib.

Peşəkarlığı ifadə edən qəzet

BDU-nun professoru Şamil Vəliyev «Kaspi»ni XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ictimai-siyasi və mədəni həyatının ensiklopedik ifadəsi kimi dəyərləndirib: “Çox təəssüf ki, sovet hakimiyyəti illərində bu qəzet burjuaziyanın, varlı sinfin qəzeti kimi damğalanıb. Qəzetə «pantürkist», «irqçi», «panislamist», «kosmopolit», «milliyyətçi» damğaları vurulub və Azərbaycan düşüncə dövriyyəsindən kənarlaşdırılıb. Hətta bir sıra hallarda onun tədqiqi qadağan olunub. Ancaq yaxşı ki, 60-cı illərdən sonra bir sıra alimlərimiz bunu ədəbiyyat dərsliklərinə, jurnalistikaya aid dərsliklərə daxil edə bildilər. Qəzet universal yaradıcılıq nümunəsidir. Universializmin özündə bütövlükdə bizim milli-tarixi həqiqətlərimiz yatır. Biz indi bunu öyrənmək təşəbbüsündəyik». Ş.Vəliyev kitabın nəşrini ilk təşəbbüs kimi yüksək dəyərləndirib. Belə ki, bu təşəbbüsün həyata keçirilməsi bütövlükdə mətbuat tarixinə yeni mövqedən baxış deməkdir. «Bu qəzet Azərbaycanda liberal və müstəqil qəzet tipi kimi formalaşan ilk nümunəvi qəzetlərdən biridir. Qəzetin universallılığı bugünkü «Kaspi»də də öz ifadəsini tapır. İctimai-mənəvi ehtiyacımızın ödənməsi baxımından «Kaspi» qəzeti bu gün çox əhəmiyyətlidir. İctimai-siyasi, tarixi həqiqətlər, siyasətlə bağlı diskussiyalar, polemik yazılar qəzetdə kifayət qədərdir. Arzum budur ki, bu tip, peşəkarlığı ifadə edən qəzetlərin sayı çox olsun!» KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun icraçı direktoru Vüqar Səfərli tarixi «Kaspi»nin ilk saylarından danışaraq yenidən xələf kimi nəşrə başlayan qəzetin fəaliyyətini yüksək dəyərləndirib: «Müstəqillik əldə etdikdən sonra biz çox qəzetlər qeydiyyatdan keçib. O dövrlərdə çap olunan qəzetlər yenidən bərpa olunurdu. Ancaq onların heç biri bugünkü günə qədər fəaliyyətini davam etdirə bilməyib. Məhz «Kaspi» qəzetinin həmin xətti ardıcıl olaraq davam etdirməsi çox fərəhləndirici haldır”. V.Səfərli həmçinin təqdimatı keçirilən «Üç əsrin qəzeti» kitabını həm jurnalistlər, həm oxucular üçün mətbuatımızın tarixindən geniş informasiya verən lazımlı vəsait kimi qiymətləndirib. Ekspert komissiyasının sədri, BDU-nun professoru Alxan Bayramoğlu müsabiqənin nəticələri haqqında məlumat verərək bildirib ki, ekspert komissiyası müsabiqəyə daxil olan əsərləri dəyərləndirərkən bir neçə kriteriyanı əsas götürüb. Belə ki, hər bir məqalənin həsr olunduğu problemi əhatə etmə səviyyəsi, məhz bu müsabiqə üçün yazılması və ictimai tutumu nəzərə alınaraq dəyərləndirilib. “Müsabiqəyə kifayət qədər çox yazı təqdim olunmuşdu. Ancaq bir çox müəlliflərin yazıları bir-birini təkrarlayırdı. Amma ekspert komissiyası həmin yazılara da hörmətlə yanaşaraq belə qərara gəldi ki, müsabiqənin kriteriyalarına uyğun gələn 12 məqalənin müəllifi 300 manat, digər məqalələrin müəllifləri isə müəyyən məbləğdə pulla mükafatlandırılsınlar».

İşıqlı ideyaların davamçısı

«Kaspi» qəzetinin baş redaktoru Natiq Məmmədli müsabiqənin ümumi qonorar fondunun 6 min manat təşkil etdiyini bildirib. Belə ki, müsabiqənin şərtində göstərildiyi kimi, 12 müəllif 300 manat, digər müəlliflər isə müxtəlif məbləğdə qonorarla təltif olunublar. «Kaspi» qəzeti nə üçün bizim üçün əzizdir?» - deyə N.Məmmədli qəzetin yubileyinə toxunaraq bildirib ki, bu gün Azərbaycanda 4500-dən çox KİV qeydiyyatdan keçib, onların təxminən yüzə yaxını «qara siyahı»dadır. “Əsrin əvvəllərində Mətbuat Şurası və qara siyahı olmasaydı da Azərbaycana qarşı çıxan, etnik maraqlardan çıxış edən, uzun müddət bolşevik mətbuatı kimi təbliğ edilən qəzetlər olub. Ancaq onların nə yubileyləri qeyd olunub, nə də Azərbaycanın ictimai rəyində yer tutublar. «Kaspi» qəzeti Azərbaycanın ictimai rəyində ona görə xüsusi əhəmiyyətə malikdir ki, «Əkinçi» qəzetindən sonra işıqlı ideyaları davam etdirib. topçubaşov baş redaktor təyin olunandan sonra qəzetə müsəlman «Kaspi»si deyirdilər. Həsən bəy Zərdabinin öz imzası ilə «Kaspi» qəzetinin 300-dən çox nömrəsi işıq üzü görüb. «Kaspi» qəzeti də Həsən bəy Zərdabinin irsidir. «Əkinçi»yə göstərdiyimiz münasibəti «Kaspi» qəzetinə də göstərməliyik. Digər tərəfdən, Azərbaycan mətbuatı tarixində «Kaspi» qəzetinin yerini ümumiləşdirmək lazımdır. Tədqiqatlardan bu qənaətə gəlmək olar ki, tarixi «Kaspi» Rusiya yönlü Avropa tipli Azərbaycanın ilk qəzeti olub. «Kaspi» qəzetinin tarixi ona görə qeyd olunmalıdır ki, 1918-ci ilin mart, 1905-ci ilin erməni-müsəlman qırğınlarında Azərbaycan tarixini öyrənən mənbələrdən biri də bu qəzetdir. “Kaspi” həmin dövrdə nəşr olunan ermənilərin «Baku» qəzetinə rus dilində cavab verən yeganə qəzet idi». N.Məmmədli təklif edib ki, bir vaxtlar ermənilər tərəfindən dağıdılan qəzetin mətbəəsinin yerində xatirə daşı qoyulsun. Həmin mətbəənin yerində hazırda Sabir bağı yerləşir. Baş redaktor müasir “Kaspi”nin fəaliyyətindən danışaraq qəzetin kollektiv əməyin məhsulu olduğunu diqqətə çatdırıb: «İctimai rəydə belə bir fikir var ki, redaktorun əlində sehrli çubuq var və onu fırladan kimi qəzet çıxır. Amma qəzet yaradıcı əməyin məhsuludur. Elə-belə ərsəyə gəlmir». N.Məmmədli müasir «Kaspi»nin ayrı-ayrı vaxtlarda Qalib İbrahimli, İnqilab Məmmədov və Nurəddin Heydərlinin redaktorluğu ilə nəşr olunduğunu və qəzetdə çoxlu sayda jurnalistlərin əməyinin olduğunu bildirib: «Bu qəzetin sıralarında çoxlu sayda jurnalistlər formalaşıb ki, indi onlar müxtəlif dövlət orqanlarında çalışırlar. Biz Azərbaycan mətbuatında iz qoyan sələflərimizin adına layiq olmağa çalışmışıq. Bizim sələflərimiz bu qəzeti iki əsr qoruyub saxlayıblar. XXI əsrdə «Kaspi» qəzeti nəşr olunur. İndi bunu qoruyub saxlamaq böyük mənəvi məsuliyyət tələb edir». Tədbirin sonunda “Kaspi” qəzetinin 130 illik yubileyi ilə əlaqədar elan edilən yazı müsabiqəsinin qalibləri mükafatlandırılıb.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.- 2011.- 28 dekabr.- S.8-9.