“Qaçqın: Anar Usubovun həyat hekayəsi”

Fevralın 21-də Gənc Tamaşaçılar Teatrında tanınmış türk jurnalisti Cem Oğuzun “Qaçqın: Anar Usubovun həyat hekayəsi” filminin təqdimatı keçirilib

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə ərsəyə gələn filmin təqdimatına diplomatik korpusların nümayəndələri, ziyalılar və KİV nümayəndələri qatılıb.

Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin işləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Əli Həsənov filmin ərsəyə gəlməsinə görə Bilkənd Universitetinin professoru, filmin rejissoru Cem Oğuza, həmçinin dövlət başçısı İlham Əliyevə, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevaya, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə təşəkkürünü bildirib: «Nəhayət, biz Xocalı faciəsinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması işi ilə geniş surətdə məşğuluq. Artıq Xocalı ilə bağlı tədbirlər dünyanın hər bir yerində keçirilir. Bu o deməkdir ki, bir neçə il öncə ulu öndər Heydər Əliyev bu problemin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasının təməlini qoyub. Əgər dünən bu imkanlar yox idisə, bu gün artıq bu cür imkanlar genişdir. Biz dövlət məmurları, ziyalılar, ümumiyyətlə, Azərbaycan ictimaiyyəti ölkəmizin başına gətirilən bəlaların dünya ictimaiyyətinə çatdırılması üçün hələ çox iş görməliyik. Əgər Ermənistan bu işlə çoxdan məşğuldursa, biz təzə başlamışıq. Bizim düzgün istiqamətimiz dünya ictimaiyyətini məlumatlandırmaq və erməni millətinə qarşı dünya xalqlarında nifrət oyatmaqdır».

Ə.Həsənov ermənilərin azərbaycanlıların başına gətirdiyi faciələrin faşistlərin qəddarlığından da dəhşətli olduğunu vurğulayıb: «Hələ Xocalı faciəsindən qabaq - Ermənistandakı 250 mindən çox azərbaycanlının 1988-90-cı illərdə ölkədən çıxarılmasını yada salın. Qışın şaxtasında nə qədər ayağıyalın insan həlak oldu. Onlara zorakılıq tətbiq olundu. Və yaxud 17 fevralda Xocalı faciəsindən də betər faciə törədildi. Bu, Azərbaycan hakimiyyəti üçün ikinci bir işarə idi, ancaq bundan nəticə çıxarmadılar. Nəhayət, bu hadisələr davam edərək özünün kulminasiya nöqtəsinə çatdı – Xocalı faciəsi törədildi. Ermənilər bütün Dağlıq Qarabağ ərazisində olan kəndlərimizi – 83 yaşayış məntəqəsini yandırdılar, 60 minə yaxın əhalini o torpaqlardan qovdular. Ancaq bununla da kifayətlənmədilər. Öz havadarlarının hesabına daha 7 rayonu işğal edib 1 milyon insanı qaçqın vəziyyətinə saldılar».

Ə.Həsənov vurğulayıb ki, dünyanın bütün mötəbər qurumları ermənilərin zorakılığı ilə bağlı qərarlar qəbul etsə də heç bir nəticəsi yoxdur. “Ermənistan dövləti tarix boyu xəyanətkar olub. Onlar yüz ildir ki, olmayan türk genosidini dünyaya yayırlar. Bizim başımıza gətirilənlər isə canlı faktlardır. Ancaq nə üçün beynəlxalq qurumlar öz qərarlarının icrasını saymayan Ermənistana heç bir sanksiya tətbiq etmirlər? Bu sualın cavabını kim verəcək? Bu cür ədalətsizliklər çox davam edə bilməz. Haqq-ədalət gec-tez yerini tutacaq. Nahaq qan yerdə qalmayacaq».

«Mədəniyyət» telekanalının baş direktoru Cəmil Quliyev Xocalı soyqrımı ilə bağlı ulu öndər Heydər Əliyevin fikirlərini xatırladıb: «Xocalı faciəsi bütün dünyaya çatdırılmalıdır və heç kəs bu işdən kənarda durmamalıdır”. C.Quliyev soyqırımı 20-ci əsrin ən böyük faciəsi adlandırıb: «Dünya şöhrətli kinorejissor Mixail Romm 1969-cu ildə 20-ci əsrin ən böyük faciəsi olan «Adi faşizm» filmini çəkdi. Məşhur rejissor müsahibələrinin birində: «Vaxt gələcək faşizm daha amansız və qəddar olacaq» - deyə bildirib. Xocalı faciəsi bu fikirlərin təsdiqi oldu. Erməni faşistlərinin törətdiyi cinayətlər faşistlərin qəddarlığından daha dəhşətlidir».

C.Quliyev faciəyə həsr olunan sənədli filmin maraqlı ritm quruluşuna, faciənin ritmini yaradan musiqiyə malik olduğunu diqqətə çatdırıb: «Dünya kinosunun tarixinə nəzər salaq: «Adi faşizm», «Pianoçu», «Köhnə tüfəng» kimi filmlər dünya kinosu salnaməsində həmişəlik qalır. Bu filmlər gələcək nəsillərə bu faciələri həmişəlik çatdırır. Cem Oğuzun çəkdiyi sənədli filmin də bu istiqamətdə böyük əhəmiyyəti var».

Filmin rejissoru Cem Oğuz «Bu filmi çəkərkən sözümün bitdiyi anlar çox oldu» - deyə bildirib: «Bəlkə də hər kəs elə anlarla qarşılaşa bilər. İnsan belə anlarda: «Necə edim, ardını necə davam etdirim?» sualları ilə üz-üzə dayanır. Biləndə ki, qarşıdakı insan hansısa bir acını yaşayır, «onun acısında mən də iştirak edim» - deyə düşünürsən. Mən film boyu belə acılarla qarşılaşdım. Məsələn, filmi çəkərkən bir qadının «Allaha hər gün dua edirəm ki, oğlum ölmüş olsun» sözlərini eşitmək çox dəhşətli idi. Təsəvvür edin, bir ana övladının ermənilərin əlində qalıb həmin acıları təkrar-təkrar yaşamasına dözə bilməyib bu sözləri dilinə gətirir!» Cem Oğuz faciə ilə bağlı yaşadığı hisslərin hamısının filmdə yer aldığını qeyd edib.

Çıxışlardan sonra “Qaçqın: Anar Usubovun həyat hekayəsi” filminin tədbir iştirakçıları üçün nümayişi keçirilib. Qeyd edək ki, məzmunlu və təsirli filmdə sərt və acı həqiqətləri söyləyən müsahiblər yer alıb. Qərb sənədli filmləri ruhunda çəkilən və artıq müxtəlif sənədli filmlər festivallarında mükafatlara namizəd göstərilən film faciənin baş verdiyi günə qədər yaşanan tarixi dolğun əks etdirir. Belə ki, sovet dövrü, bolşeviklərin hakimiyyəti, Stalinin hakimiyyətdə olduğu illər, repressiya dövrü, müharibədən sonrakı illər, yenidənqurma dövrü və s. tarixi əks etdirən önəmli nüanslar filmdə yer alıb. Ermənilərin zorakılığı konkret vizual faktlar və tarixi mənbələrin köməyi ilə üzə çıxarılıb. Sonrakı proseslər – Azərbaycan torpaqlarına qarşı təcavüz, 20 Yanvar faciəsi də məhz erməni xisləti prizmasında araşdırılıb.

Konkret tarixi faktlara, arxiv materiallarına istinad edən müəllif hadisələrin iştirakçısı olmuş insanların söhbətlərinə üstünlük verib.

Filmdə hadisələr 28 yaşlı Anar Usubovun dilindən səslənir. Xocalı soyqırımının dəhşətli olayları gəncin yaddaşında kino lenti kimi əbədiləşib. Anarın yaddaşında qalıb ki, o uşaq olanda qonşuluqda yaşayan ermənilərlə qaynayıb-qarışıblar, bir-birlərinin xeyir-şərinə gediblər. Ona görə də Qarabağ hadisələri başlayanda «İnanmazdıq ki, nə vaxtsa ermənilər bizə qarşı belə hərəkətlər edərlər. Onlar axı bizim üzümüzə gülürdülər. Mən axı onlara diş çəkdirirdim. Hadisələr baş verəndə fikirləşdim ki, yəqin bunlar başqa insanlardır»- deyə düşünüblər.

Anarın başına gələnlər əslində onun yaşıdı olan bütün gənclərin faciəsidir. Yaşadıqları ev-eşikdən, doğma yurddan didərgin düşmələri, gözlərinin qabağında dost-tanışın, qohum-qonşunun erməni işğalçıları tərəfindən qətlə yetirilmələri, sonra məskunlaşdıqları ayrı-ayrı şəhərlər, qəsəbələr... başlarına gələn olmazın fəlakətlər.

Xocalının ayrı-ayrı sakinləri, o cümlədən millət vəkili Elman Məmmədov başlarına gələn olayları təfərrüatı ilə danışırlar. Xocalı sakini Şamil Sabiroğlunun: «Ermənilər deyirdilər ki, «Sumqayıt faciəsinin ildönümünü Xocalıda qeyd edəcəyik» sözləri soyqırımın qabaqcadan hazırlanan plan olduğunu bir daha təsdiqləyir.

Xocalıların başına gələn faciə Usubovlar ailəsinin bütün üzvlərinin – Anarın atası Mustafa, əmisi Asif, anası Bəstinin və b. dilindən səslənir. Bəsti Usubova xatırlayır: “Ermənilərin atəş səsləri eşidiləndə Anar qorxurdu: Hər gün pəncərədən baxırdı və yerə nə qədər raketlərin düşdüyünü sayırdı».

Xocalıda faciə baş verəndən sonra yaşananların doğrudan da can bazarı olması kadrları filmdə dolğun yer alıb. Hamı qaçıb canını qurtarmağa çalışsa da, bu, hər kəsə müyəssər olmurdu. «O gecə həyatda qalmaq zor idi. Ancaq sonra yaşananlar da asan deyildi»- deyə ekranda bir-birini əvəzləyən kadrlar faciənin ağrı-acılarını bütün gerçəkliyi ilə əks etdirir.

Xocalı işğal olunandan sonra xocalılar ayrı-ayrı yerlərə – Ağdama, Hacıkəndə, Oğuza, Bərdəyə, Naftalana və daha neçə-neçə rayonlara pənah aparıblar.

Anarın atası Mustafa Usubovun: «Bir neçə vaxt qohumların evində qaldıq. Ancaq əlimizi süfrəyə uzatmağa utanırdıq. Bizə yeməyə nə verəcəklər – deyə hər gün gözləməkdən xəcalət çəkirdik. Bu üzdən Naftalan sanatoriyasına köçdük. Sanatoriyada olan xocalılar bir-birlərini görürdülər. Təsəllimiz bu idi” - deyə ürək göynədən sözlərini sakit dinləmək olmur.

Filmin diktor mətnində səslənən “Anar Bakıda yaşasa da, könlü Xocalıdadır. Unutduğu həyatdadır” sözləri ümumən qaçqın və məcburi köçkünlərin dərddən qaralan könüllərinin fəryadıdır. Bu, onların didərgin düşdükləri torpağa bağlılıq hissidir.

Anarın “Özümü Bakıda müvəqqəti hiss edirəm. Elə bilirəm ki, nə vaxtsa Xocalıya qayıdacağam, o torpaqlara qovuşacağam» sözləri təsəlli kimi səslənir. Filmin sonunda “Xocalı mənim üçün müqəddəs yerdir. Xocalı Vətəndir. Xocalı bizim mənəviyyatımızdır. 18 ildir Xocalısız yaşayırıq. Ancaq biz o faciəni hər gün yaşayırıq. Xocalısız hər gün ömürdən gedir”. sözləri xocalılıların dərddən qaralan içlərinin güzgüsüdür.

Film Xocalı həqiqətlərinə ayna tutmaq baxımından əhəmiyyətlidir. Filmin sonunda Anarın “bu filmə çoxları baxacaq. Xarici ölkələrdə də, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri də tamaşa edəcək. Hamı kədərlənəcək, amma sonra yenə biz bu həyatı yaşayacağıq, heç nə dəyişməyəcək, bu, bizim həqiqətimizdir»- fikirləri təkcə onların bugünkü yaşantılarını əks etdirmir, həm də dünya birliyinin faciəyə laqeyd münasibətinə ismarış, ittiham kimi səslənir. Film həm də çağdaş politoloji strategiyalara, beynəlxalq qurumlara protestdir. Qeyd edək ki, filmin analoji təqdimat mərasimləri fevralın 24-də Vaşinqtonda, 25-də isə Los-Ancelesdə baş tutacaq.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.- 2011.- 23 fevral.- S. 9.