“Mən yalnız istehsalçıyam”

«Böyüməkdə olan uşaqların tərbiyəsi üçün bədii filmlərdən də çox animasiya filmləri lazımdır»

Azərbaycanda animasiya filmlərinin yaranma tarixi 1933-cü ilə təsadüf edir. İlk dəfə texniki animasiyadan istifadə edərək “Lökbatan” və “Neft simfoniyası” (rej. B.Pumpyanski) sənədli animasiya filmi çəkilib. “Çat” təlimat filmində isə (rəs. Basov) animasiyadan bütünlüklə istifadə edilib. İlk bədii animasiya filmi isə “Abbasın bədbəxtliyi” idi. Filmin mövzusu Azərbaycan xalq nağıllarından götürülüb. O dövrdə animasiya filmlərini Bakıda yaşayan 2 alman animator çəkirdi. Onlarla azərbaycanlı rəssamlardan Qəzənfər Xalıqov, Cabir Zeynalov, Maqomed Maqomayev (Müslim Maqamayevin atası) və Ənvər Mirzəyev işləyirdi. Müharibənin başlaması ilə əlaqədar 2 alman animator sürgün edilir və bununla da Azərbaycanda müvəqqəti animasiya filmlərinin çəkilişi dayandırılır.

1966-ci ildə “Azərbaycanfilm”in mərhum direktoru Adil İsgəndərovun səyi nəticəsində animator rəssamlar hazırlanması üçün kurslar təşkil edilir. Elçin Hami Axundov bu kursları ilk bitirən rəssamlardandır. Onun iştirakı ilə 1969-cu il fevralın 28-də “Cırtdan” xalq nağılının motivləri əsasında eyniadlı animasiya filminin istehsalı başa çatdırılıb. “Cırtdan” kinostudiyanın animasiya sexinin bərpasından sonra çəkilən ilk film olub. O vaxtdan başlayaraq studiyada filmlərin istehsalı davam edib.

Hazırda Azərbaycanfilm” kinostudiyasının nəzdində fəaliyyət göstərən “Azanfilm” (Azərbaycan Animasiya Filmləri) studiyasında il ərzində 2-3 film çəkilir. Studiyanın direktoru Elçin Hami Axundov bu il «Tırtılın arzusu» və «İlbizin evi» filmlərinin istehsal olunduğunu bildirib.

Uşaqların istədiyi filmlər

- Necə bilirsiniz, bu gün animasiya filmlərinə uşaqların marağı nə qədərdir?

- Təbii ki, uşaqların animasiya filminə marağı həmişə olub. Düzdür, indi elə zamanda yaşayırıq ki, uşaqlar daha çox kompyuterə, internet oyunlarına maraq göstərirlər. Ancaq animasiya filminin uşağa verdiyi tərbiyəni heç kəs verə bilməz.

- Siz filmlərin mövzusunu necə seçirsiniz?

- Diapazon çox genişdir. Mövzular əsasən nağıllardan götürülür. Əsas odur ki, tərbiyəvi filmlər olsun. Haradasa interaktiv filmlər olmalıdır ki, uşaqlar özləri də nəyisə başa düşsünlər. Əlbəttə, biz filmlərdə yeni texnikalardan istifadə edirik. Uşaqların marağı daha çox müasir mövzulardır. İndi 50-ci illərin uşaqları deyil. Hazırda uşaqların informasiyası həddən artıqdır. Onların başlarını nağıllarla qatmaq olmaz. Elə klassik Azərbaycan nağılları var ki, onları müasirləşdirmək lazımdır. Mütləq müasir texnikadan istifadə olunmalıdır. Məsələn, mən «Qızıl» filmində kompyuter vasitələrindən istifadə etdim. Bu da hər bir halda tamaşaçıya təsir etdi. Uşaqlara istədikləri filmi təqdim edəndə onlar üçün çox maraqlı olur.

- Nə üçün milli animasiya filmləri nə üçün ekranlara çıxmır?

- Məsələ ondadır ki, bizdə yalnız bir kinoteatr işləyir. Prokat sistemi yoxdur. Ona görə də ümidimiz yalnız televiziyayadır. Mən isə telekanalları gəzib: «Bu filmi ekranlara çıxarın» deyən deyiləm. Hər hansı bir film çəkəndə onlar efiri doldurmaq xətrinə «Hansı film çəkilir», «Maliyyə dəstəyi nə qədərdir», «Rejissoru, müəllifi kimdir» və s. öyrənib informasiya hazırlayırlar, bununla da hər şey bitir. Ancaq sonradan filmin başa çatması və nümayiş olunması ilə maraqlanmırlar. Onlar yalnız öz maraqlarını təmin edirlər. Efiri yalnız xəbərlə doldurmaqla öz vəzifələrini bitmiş hesab edirlər. Ona görə də istehsal olunan animasiya filmləri nümayiş olunmadan qalır.

- Ümumiyyətlə, animasiya filmləri sahəsində dünyada vəziyyət necədir?

- Hazırda Rusiyada filəş proqramlarında çəkilən animasiya inkişaf edib. Biz yenicə həmin proqramlarla çəkməyə başlamışıq. Hazırda filəş animasiyada ikinci filmi tamamlayırıq. Bundan sonra isə 3D-MAX və Maya proqramlarına başlayırıq. Nə üçün indiyədək bu proqramlarda çəkməməyimiz çoxunu maraqlandırır. Bu, dəb məsələsi deyil. Heç bir kompyuter aktyoru əvəz edə bilməz. Ona görə də biz köhnə üsulla şəkilləri kağızda çəkir, skayner vasitəsilə kompyuterə köçürür və həmin şəkillər kompyuterdə rənglənir. Bu baxımdan kompyuter işimizi xeyli tezləşdirir.

- Film tamamlanandan sonra təqdimatını keçirirsiniz?

- Təbii ki, filmlər tamamlanandan sonra onların təqdimatı olur. Bizim gücümüz yalnız buna çatır. Məsələ ondadır ki, mən yalnız istehsalçıyam. Mənə pul yalnız buna görə verilir. Film başa çatandan sonra Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə qaytarıram. Filmin prokatı və reklamı ilə nazirlik məşğul olur. Ancaq mənə əlavə pul verilsə, təbii ki, filmin prokatı ilə də, reklamı ilə də özüm məşğul olaram.

- Yalnız bircə dəfə təqdimatını keçirdiyiniz və sonradan rəfə qoyulan filmləriniz çoxdurmu?

- 2000-ci ildən bəri biz kompyuterdə çəkirik və artıq 15-ə yaxın film çəkilib. Hərdənbir efirdə ilk kompyuterdə çəkilən «Cavanşir» filmimi və ya digər filmlərdən epizodları göstərirlər. Digər filmlər isə tam şəkildə ekrana çıxmır. Buna baxmayaraq, bizim filmlər müxtəlif ölkələrdə keçirilən festivallara qatılır. Bu filmlər bədii filmlərlə yanaşı festivallarda iştirak edirlər.

- Bəs hansı uğurları qazanmısınız?

- Elə böyük uğurlardan danışmaq olmaz. Amma festivallarda iştirak etməyin özü də böyük uğurdur. Çünki filmlər festivalların təşkilat komitəsinə göndəriləndən sonra onlar özləri seçim edərək dəvət edirlər. Amma elə vaxtlar olub ki, ümumiyyətlə bu filmlər festivallarda iştirak etməyib. Hazırda yenə festivallara çağırışlar var. Ancaq hər bir festivalda iştirak etmək maliyyə tələb edir. Çünki festivalların öz infrastrukturu var.

Animator problemi

- Bu gün Azərbaycanda animasiya sahəsində kadr problemi mövcuddurmu?

- Ən böyük problem kadr problemidir. Demək olar ki, ölkədə animator qalmayıb. Təkcə bir cavan və bir qoca animator var. Nə Rəssamlıq Akademiyasında, nə də Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində animasiya ilə bağlı heç bir fakültə fəaliyyət göstərmir. Əvvəllər adətən, studiyanın nəzdində ikiillik kurslar açırdıq və ora rəssamları dəvət edərək onlara kurslar keçirdik. Kadr boşluğu bu yolla doldurulurdu. 20 ildən artıqdır ki, həmin kurslar da yoxdur. Ona görə bu gün kadr məsələsi bir nömrəli problemimizdir.

- Siz yəqin mövcud problemlə bağlı əlaqədar təşkilatlara müraciət etmisiniz?

- Əlbəttə, müraciət etmişəm. Əbülfəs Qarayev təzə nazir təyin olunanda mən ona milli animasiyanın inkişafına dair 3 hissəli proqram təqdim etdim. O, sevindi və imza atdı. Ancaq nazirliyin kino işləri şöbəsində «Hər şey əladır, ancaq pul yoxdur» - deyə bildirdilər. Nazirlər Kabinetində də proqramla tanış olub «əladır» desələr də, heç bir nəticə yoxdur.

- Bəlkə fikirləşirlər ki, animasiya filmləri ümumiyyətlə lazım deyil?

- İnanmıram ki, elə fikirləşsinlər. Mən dəfələrlə demişəm ki, böyüməkdə olan uşaqların tərbiyəsi üçün bədii filmlərdən də çox animasiya filmləri lazımdır. Bu sahənin inkişafı ilə bağlı vəsaitə ehtiyac var. Ancaq problem kifayət qədər ciddi olsa da, həll olunmur. Ona görə də biz çox çətinliklə film çəkirik. Çox istərdim ki, il ərzində 5-6 film çəkək. Bunun üçün isə kadr lazımdır. Bizim kadr potensialı ilə isə yalnız iki film çəkmək olur. Hazırda dünyada animasiya studiyaları saat yarımlıq filmlər istehsal olunur. Biz isə yalnız 5-10 dəqiqəlik filmlər çəkə bilirik. Çox istərdim ki, biz də klassik nağıllarımız əsasında saat yarımlıq filmlər çəkək. Təəssüf ki, sadaladığım problemlərlə bağlı biz istəyimizə nail ola bilmirik. Ən əsası, kadr məsələsi həll olunmalıdır. Maliyyə məsələsinə gəlincə, inanıram ki, mədəniyyət və turizm naziri vəsait ayırar.

- Bəs texniki avadanlıq sarıdan hansı çətinliklər var?

- Hər halda texnika ikinci problemdir. Kadr olandan sonra bu problemi də həll etmək olar. Hazırda 1-2 kompyuter var, onlarla işləyirik. Əgər lazım olsa lisenziyalı proqramlar almaq mümkündür.

- Qarşıdan milli kino bayramı gəlir, bayramdan nə gözləyirsiniz?

- Ənənəvi bayramdır. Kinonun inkişafı bir qədər durğunluq dövrünü yaşayır. Daha doğrusu, kinoya indi-indi diqqət yaranmağa başlayıb. Bəlkə 5-6 ildən sonra hər şey yoluna düşəcək. Ümumiyyətlə, kinoda kadr məsələsi bir saylı problemdir. İkinci rejissorlar, rejissor asissentləri, rəssamlar yoxdur. Çoxları qocalıb, bəziləri təqaüdə çıxıb. Onları cavanlar əvəz etməlidir. Cavanlar isə hələ yetişməyib.

- Amma bədii kinoda maraqlı, cavan rejissorlar yetişib.

- Yetişən təkcə rejissorlardır. Bəs ikinci rejissor? Əsas odur ki, ikinci rejissorlar, rejissor assistentləri, rəssam assistentləri, geyim üzrə rəssamlar olsun. Ancaq bu sahədə böyük çatışmazlıq var. Bu isə kinonun kompleks şəkildə problemidir. Amma mən nikbin adamam, ümidimi itirmirəm. İnanıram ki, bu çətinliklər aradan qalxacaq.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.- 2011.-28 iyul.- S.9.