«Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi problemin həllində şəxsi nümunə göstərə bilmir»

Elşad Miri hesab edir ki, yas mərasimlərindəki israfçılıq ictimailəşmiş bir problemə çevrilib

Azərbaycanda yas və toy mərasimlərindəki israfçılıqla bağlı müzakirələr intensivləşib. Cəmiyyəti ciddi şəkildə narahat edən bu məsələ çoxdandır həllini gözləyir. İctimai tələbatı nəzərə alan Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Qazilər Şurası və Elmi-Dini Şurası yas və toy mərasimlərindəki israfçılığın qarşısının alınması üçün vətəndaşlara müraciət qəbul edib. İdarə gələcəkdə yas və toy mərasimlərinin müasir dövrə uyğun, dinimizin şərtlərinə cavab verən, ifratçılıqdan uzaq formasını tapmağa çalışır. Bu istiqamətdə vətəndaşların da təkliflərinin nəzərə alınacağı bildirilib. Yəni Qazilər Şurası bu istiqamətdə cəmiyyətdən də yardım istəyib. Dinşünas Elşad Miri də Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin son təşəbbüslərini alqışlayır.

- Elşad bəy, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin yas və toy mərasimlərindəki israfçılıqla bağlı vətəndaşlara müraciətini necə qiymətləndirirsiniz?

- Bu gec verilmiş olsa da, düzgün qərardır. Bizdə belə bir misal var ki, zərərin yarısından da qayıtmaq xeyirlidir. Bu nöqteyi-nəzərdən yanaşsaq son günlər cərəyan edən prosesləri müsbət qiymətləndirmək olar. Əslində Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi bu qərarı çoxdan verməli idi. Digər tərəfdən, vətəndaşlara müraciət etməklə yanaşı, onlara həm də nümunə olmaq lazımdır. İnsanlara açıq şəkildə deyilməlidir ki, islamda yas mərasimi anlayışı yoxdur. Əgər biz bunu insanlara izah edib başa sala bilsək, problemlər öz-özünə həll olunacaq. Bunun üçün isə maarifləndirmə işlərinin gücləndirilməsinə ehtiyac var. Amma hazırda Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi bu problemin həllində şəxsi nümunə göstərə bilmir. Məsələn, bu gün idarənin tabeçiliyində olan Təzəpir Məscidindəki məclis yerləri ayrı-ayrı fiziki şəxslərə icarəyə verilib. Həmin fiziki şəxslər də Təzəpirdəki məclis zallarında təmtəraqlı yas mərasimləri təşkil edirlər. Təbii ki, fiziki şəxslər bu mərasimləri öz mənfəətləri naminə təşkil edirlər. Təzəpirdə belə məclislər olursa, başqalarından nə tələb edə bilərik? Ona görə də Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi nümunə kimi ilk addımı özü atmalıdır. İslamda vacib olan ölünün yuyulması, kəfənlənməsi, cənazə namazının qılınması və dəfnidir. Bundan sonrakı proseslərin isə ölüyə heç bir aidiyyatı yoxdur. Ümumilikdə gecikmiş olsa da, bu məsələnin gündəmə gətirilməsi çox təqdirəlayiq haldır.

- Qafqaz Müsəlmanları İdarəsindəki tədbirdə şeyx Allahşükür Paşazadə bir neçə dəfə vurğuladı ki, bu işdə ancaq maarifləndirməyə üstünlük verilməli, inzibati metodlardan istifadə olunmamalıdır.

- Mən şeyxin bu fikri ilə razıyam. Sabah hər hansı bir inzibati qadağa olsa deyəcəklər ki, dövlət dinə inzibati yollarla müdaxilə edir. Amma məsələnin digər tərəfi də var. Etiraf etməliyik ki, bu gün toy və yas mərasimləri ilə bağlı israfçılıq artıq ictimailəşmiş bir problemdir. Elə etmək lazımdır ki, bu mərasimlərin keçirilməsi ictimaiyyət nümayəndələrinə zərər verməsin. Hər hansı bir ailədə kiminsə vəfat etməsi çox ağır bir faciədir. Amma bu, heç kimə əsas vermir ki, öz ölüsü üçün məclis keçirmək məqsədilə çadır qurub yüzlərlə digər insanın yolunu kəssin. Bu, dolayısı yolla ictimai asayişin pozulmasıdır. Ona görə də ən müxtəlif yollardan istifadə edib yaranmış vəziyyəti dəyişməliyik. Məncə, biz həm maarifləndirmə işini gücləndirməliyik, həm də yeri gələrsə, inzibati resursları da işə salmalıyıq. Yalnız belə olan halda tezliklə məqsədimizə nail ola bilərik.

- Bu cür məsələlər gündəmə gələndə hiss olunur ki, vətəndaşlarımızın dini maarifləndirmə səviyyəsi çox aşağıdır.

- Bəli, təəssüf ki, bu, belədir. Bizim insanların dini bilikləri o qədər də zəngin deyil. Amma yas mərasimlərindəki israfçılığı təkcə bununla da əlaqələndirmək düzgün deyil. Reallıq budur ki, bizdə yas mərasimləri ilə bağlı yazılmamış qanunlar mövcuddur. İnsanlar elə bilirlər ki, indi dəbdə olan formada yas mərasimi keçirməsələr, qınaq sahibi olacaqlar. Buna görə də yaxşı olardı ki, problemin həllində böyük maddi imkanları olan insanlar cəmiyyətə nümunə olsunlar. Onlar öz yas mərasimlərini sadə formada yola versələr, digərlərini də buna yönəltmək olar.

- Sizcə vətəndaşlarımızın dini savadlarının artırılması üçün hansı addımlar atılmalıdır?

- Biz yalnız dinin insanlara doğru şəkildə çatdırılmasına çalışmalıyıq. Bunun üçün isə düzgün və mükəmməl maarifləndirmə sistemi yaratmalıyıq.

- Məsələn, orta məktəblərdə dinin tədris edilməsi buna yardımçı ola bilərmi?

- Bu məsələ çoxdandır gündəmdədir. Bizdəki yekun fikir belədir ki, Azərbaycan dünyəvi dövlət olduğundan ölkədə dünyəvi tədris sistemi mövcuddur. Bu sistem daxilində isə dinin tədrisi mümkün deyil. Amma xarici təcrübə bunun əksini deyir. Məsələn, qonşu Türkiyə də dünyəvi dövlətdir. Amma orada orta məktəblərdə birinci sinifdən yuxarə siniflərədək «Din kültürü və əxlaq bilgisi» adlı fənn tədris olunur. Bu, onu göstərir ki, bu cür fənn bizim orta məktəblərdə də tədris oluna bilər. Mənim fikrimcə, orta məktəblərdə dinin tədris olunması gənclərimizin zərərli dini təriqətlərə, başqa dinlərə yönəlməsinin də qarşısını almağa kömək edər. Dövlətimiz bunu nəzərə almalıdır. Uşaqlarımız kiçik yaşlarından islam dini, digər dünyəvi dinlər haqqında müfəssəl məlumatlar almalıdırlar.

- Amma məsələnin başqa tərəfi də var. Əgər biz yas mərasimlərini məhdudlaşdırsaq sayı heç də az olmayan mollalar işsiz qalacaqlar.

- Buna görə narahat olmaq lazım deyil. İslamda ümumiyyətlə, molla anlayışı yoxdur. Belə anlayış yoxdursa, mollalıq işi də yoxdur. Bilirsiniz, bu gün Azərbaycanda mövcud olan dini ierarxiya islamda heç vaxt olmayıb.

- Bu da bir faktdır ki, bu gün xarici dövlətlər insanların dini hisslərindən istifadə edərək öz məqsədlərini reallaşdırmağa çalışırlar.

- Bəli, bu, faktdır. Mən deyərdim ki, bunu hətta təbii qəbul etmək lazımdır. Sabah Azərbaycan da çox böyük imkanlara malik dövlət olanda islam dininin yayılması üçün iş apara bilər. Bu gün bu məsələ Azərbaycanın gündəmində deyilsə, o demək deyil ki, digər dövlətlər də belə düşünürlər. Təbii ki, bəzi böyük dövlətlər öz maraqlarını təmin etmək üçün din amilindən də istifadə edirlər. Bizim kimi dövlətlər bu kimi halların qarşısını almağa hazır olmalıdırlar.

- Amma belə bir görüntü var ki, müstəqilliyimizin ilk illəri ilə müqayisədə bu gün Azərbaycanda missionerlik fəaliyyəti bir qədər zəifləyib.

- Mən bu fikirlə razı deyiləm. Diqqət etsək görərik ki, müəyyən dairələr yenə də əvvəlki kimi Azərbaycanda missionerlik fəaliyyəti ilə məşğuldurlar. Missionerliklə məşğul olanların sayının azalması görüntüsünün yaranması da səbəbsiz deyil. Məsələ burasındadır ki, son vaxtlar dövlətin bu cür hallara qarşı gördüyü tədbirlər güclənib. Yerli qanunvericiliyə görə xarici ölkə vətəndaşlarının Azərbaycanda missionerlik fəaliyyəti ilə məşğul olması qadağan olunub. Bütün bunları nəzərə alan missionerlər öz işlərini mövcud reallıqlara uyğun qurarlar. Yəni onlar oyun qaydalarını dəyişiblər. Missionerlik fəaliyyəti həmişə olub, bu gün də var, gələcəkdə də olacaq. Elə bir din yoxdur ki, daha böyük arealda yayılmaqda maraqlı olmasın.

- Son vaxtlar belə bir fikir də səsləndirilir ki, biz müstəqil bir dövlət kimi islam dininin Azərbaycan modelini yaratmalıyıq. Siz bu fikirlə razısınızmı?

- Elmi cəhətdən yanaşsaq, islamın hansısa bir ölkəyə uyğun modeli ola bilməz. Amma reallıqları nəzərə alıb islamın əsas prinsiplərini qorumaq şərti ilə milli adət-ənənələrimizi özündə əks etdirən model yaratmaq olar. Biz bunu Azərbaycan modeli kimi təqdim etməməliyik. Sadəcə, islam prinsiplərinə zidd olmayan və öz reallıqlarımıza uyğun olan forma tapmalıyıq.

İlham QULİYEV

Kaspi.- 2011.- 21 iyul.- S. 5.