“Rejissura dövlət kimidir”

“Xanuma” operettasının quruluşçu rejissoru Qoça Kapanadze Azərbaycan səhnəsində yeni tamaşalar hazırlayacağını istisna etmir

Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı mayın 10-da tamaşaçılara yeni “Xanuma” operettasını təqdim edib.

İkihissəli operettanın quruluşçu rejissoru Qoça Kapanadze tamaşa öncəsi “Kaspi”yə müsahibəsində tamaşaçıların müsbət reaksiyası ilə qarşılaşacağı təqdirdə Azərbaycanda yeni tamaşalar hazırlamağa razılıq verəcəyini bildirib.

Mədəni əlaqələr

- Bu, sizin Bakıya ilk səfərinizdir?

- Bakıda çoxdan olmuşam. Hazırda isə tamaşa hazırlamaq üçün Bakıya gəlmişəm. Bu dəfə təəssüratlarım tam fərqlidir. Şəhər çox gözəldir. Hər gəlişimdə yeniliklərlə qarşılaşıram. Bu dəyişikliklər təkcə şəhərin mərkəzində deyil, regionlarda da, şəhərin kənarında da baş verir. Bu, çox sevindirici haldır.

- Bəs indiyə qədər Azərbaycanın mədəniyyəti, incəsənəti, ədəbiyyatı haqqında nə bilirdiniz?

- Çox şey bilirdim, əlbəttə. Hər şeydən əvvəl biz qardaş respublika olmuşuq, indi də qonşu respublikayıq. Bir-birimizin mədəniyyət və incəsənətinə yaxından bələdik. Bizim çox yaxın mədəni əlaqələrimiz var. Mən Tbilisidə Heydər Əliyev adına Azərbaycan Teatrının rəhbəriyəm. Azərbaycanın incəsənətinə bələd olmaq bir növ mənim peşəmlə bağlıdır. Mən təkcə Azərbaycanın klassik yazıçı və şairlərini deyil, həmçinin Kamal Abdulla, Əli Əmirli kimi yazıçı və dramaturqlarının da yaradıcılığına bələdəm. Mən Azərbaycanın mədəniyyətini, rəssamlığını, incəsənətini, musiqisini çox sevirəm. Bir neçə dəfə Müasir İncəsənət Muzeyində olmuşam. Belə muzeyə yalnız Londonda, Fransada rast gəlmək olur.

- «Xanuma» operettasını Bakıda özünüz səhnələşdirmək istədiniz, yoxsa sizi dəvət etdilər?

- Mən Musiqili Komediya Teatrının rəhbərliyindən təklif aldım. Baş rolda Afaq Bəşirqızının oynamasını istədilər. Biz məşqlərə başladıq və sonradan bu rolda Afaq xanım oynayacağı qərarını verdik. Xanuma aktrisa üçün çox gözəl roldur. Onu da deyim ki, keçmiş sovet məkanında 50 teatrda bu tamaşa oynanılıb. Bu yaxınlarda Tbilisidə də bu tamaşa təqdim olundu. Əsər məşhur olduğu üçün onu çox teatrlarda səhnələşdirirlər.

- Siz Azərbaycan dilini bilmədən aktyorlarla necə dil tapdınız?

- Onlar məni yaxşı başa düşdülər. Çünki hamısı yaxşı aktyorlardır. Onlar mənim temperamentimlə ayaqlaşa bildilər. Çünki hamımız qafqazlıyıq. Mən bu tamaşanı Çində də hazırlaya bilərəm. Müasir teatr dili hərəkətdir. Təbii ki, tamaşa qabağı həyəcan keçirirəm və bir qədər əsəbiyəm. Mənim üçün maraqlı olan tamaşaçının tamaşanı necə qəbul edəcəyidir.

- Yəqin ki, sizin gələcəkdə Azərbaycanda hər hansı tamaşa hazırlayıb-hazırlamayacağınız da tamaşaçının qərarından asılı olacaq.

- Artıq bir neçə teatrdan dəvətlər almışam. Ancaq mən tələsmirəm. Təbii ki, tamaşaçının qərarını gözləyirəm. Zalın reaksiyası mənim üçün çox maraqlıdır. Mən ingilis, fransız, alman, rus və gürcü tamaşaçılarına çox yaxşı bələdəm. İndi mənim üçün maraqlı olan Azərbaycan tamaşaçısının reaksiyasıdır. Mən bu reaksiyadan çox şey öyrənəcəyəm.

Aktyor teatrı

- Tbilisidəki rəhbəri olduğunuz teatrda Azərbaycan dramaturqlarının əsərlərini səhnələşdirirsinizmi?

- Azərbaycanın bir çox klassik və müasir dramaturqlarının əsərlərinə quruluş vermişik. Məsələn, Mirzə Fətəli Axundovun «Müsyo Jordan və Dərviş Məstəli şah», eləcə də Kamal Abdullanın və başqa dramaturqların əsərlərini səhnələşdirmişik. Bu istiqamətdə yenə də işlər görürük. Biz eyni zamanda dünya ədəbiyyatına müraciət edirik. Bizim tamaşalar çox yaxşı alınır. Çünki çox gənc və istedadlı truppa ilə işləyirik. Düzdür, hazırda teatrda təmir işləri gedir. Kiçik səhnədə işləsək də, çalışırıq.

- Sizin tamaşalar yalnız Azərbaycan dilində hazırlanır?

- Təbii ki, Azərbaycan dilində hazırlanır. Biz həmçinin regionlarda işləyirik. Xeyriyyə tamaşaları hazırlayırıq. Rustaveli, Mardinaşvilinin adını daşıyan məşhur səhnələrdə çıxışlar edirik. Türkiyədən, Misirdən və başqa ölkələrdən qastrol səfərlərinə dəvətlər alsaq da maliyyə çətinliyi üzündən gedə bilməmişik. Qeyd edim ki, bu il teatrın 140 illiyi tamam oldu. Bizim böyük ənənəmiz var və demək olar ki, bu, Gürcüstandakı teatrların içərisində ən məşhur teatrdır. Düzdür, sovet dövründə bir çox ölkələrdəki, o cümlədən Bakıdakı gürcü teatrı da bağlandı. Vaxtilə həmin teatrda Gürcüstanın ən məşhur aktyorları çalışıblar. Təkcə Qaxda gürcü teatrı fəaliyyət göstərir və ona Azərbaycan dövləti dəstək olur. Biz isə Gürcüstanda artıq 10 ildir ki, teatrı bərpa edərək işləyirik. Düşünürəm ki, nə vaxt teatrın texniki avadanlığı, binası, səhnəsi Avropa standartlarına cavab versə, biz onda Bakıya, həmçinin digər ölkələrə səfərlərə çıxacağıq.

- Gürcüstanda tamaşaçılar teatrı sevirlərmi?

- Gürcüstana gələn xarici qonaqlar, eləcə də orada yaşayan gürcülər, azərbaycanlılar, ruslar bizim teatra gəlirlər. Teatrımız şəhərin mərkəzində yerləşir. Biz təkcə böyüklər üçün deyil, ilk dəfə olaraq uşaqlar üçün də tamaşa hazırladıq. Ona görə də tamaşalarımıza böyüklərlə yanaşı uşaqlar da baxırlar. Novruz Bayramında, Xocalının işğalı günündə və s. tarixi günlərdə ədəbi-bədii kompozisiyalar hazırlayır, müxtəlif əsərlər səhnələşdiririk.

- Sizcə, müasir tamaşaçının teatrdan tələbi nədir?

- Müasir tamaşaçının zövqünə geniş miqyasda yanaşmaq lazımdır. Sirr deyil ki, müasir gənc nəsil teatra o qədər həvəs göstərmir. İnternetin, kompyuterin ritminə alışan gənclər teatrın salonunda oturub hər hansı bir tamaşanı iki saat seyr etməkdən qaçırlar. Düzdür, bəzən elə tamaşalarımız olur ki, onlar gəlirlər. Bütün hallarda teatrı heç bir şey əvəz edə bilməz. Çünki səhnədə insan faktoru var və hər şey canlıdır. Gənclər bu yaxınlığı duyduqca yenidən teatra qayıdırlar. Əgər səhnədə onların valideynləri, dostları, sevdikləri ilə münasibətləri, insan hissləri əksini tapırsa, onlar gəlirlər. Ancaq siyasi tamaşaları gənclər sevmirlər.

Aktyor + rejissor + müəllif

- Bu gün bütün dünyada «müasir teatr» anlamı mövcuddur. Sizin düşüncənizdə müasir teatr nə deməkdir?

- Bu barədə çoxdandır, bəlkə də yeni era başlayandan müzakirələr davam edir. Mənim fikrimcə, müasir teatr aktyor teatrı olacaq. Həmin teatrda aktyorlar üstünlük təşkil edəcəklər. Teatrın forması isə müxtəlif olacaq. Forma hər şeydən əvvəl dramaturgiyadan asılı olacaq. Dramaturgiyanın inkişafı rejissor fantaziyası ilə uyğunlaşacağı təqdirdə gözəl tamaşalar meydana çıxacaq. Səhnədə nə lazımdırsa canlı olmalıdır. Özünüz də bilirsiniz ki, Stanislavski hər hansı tamaşanı hazırlayanda məsələn, o səhnədə canlı inəyi də görmək istəyirdi. Bütün bunlar aktyora zəmin verir. Səhnədə nə olursa, onun özəyində aktyor durmalıdır.

- Yaxşı tamaşa: bu aktyorlardan, rejissorlardan, yoxsa əsərin müəllifindən asılıdır?

- Səhnədə hər şey qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaranır. Teatr kollektiv sənətdir. Yaxşı dramaturqun, aktyorun, rejissorun olması mütləqdir. Bu birlik keyfiyyət yaradır. Aktyor öz işini görür. Əgər rejissor və ya əsərin özü yaxşı olmasa, onda hansı əla nəticədən danışmaq olar? Bu, komanda peşəsidir. Mən komanda tamaşasını, səhnə ansamblını çox sevirəm. Kiminsə səhnədə solo ifa etməsi mənim xoşuma gəlmir. Səhnədə hamı bir-birinə kömək etməlidir.

- Siz xarici ölkələrdə çox olmusunuz. Tamaşaların hazırlanmasında və yaxud hazır məhsulun özündə hansı fərqlər var?

- Fərq təkcə texniki baxımındandır. Söhbət aktyor texnikasından yox, səhnə texnikasından gedir. Orada səhnə işıqlanması həddən artıq moderndir. Söhbət o deyil ki, onlar, yoxsa biz çox bilirik. Aktyorun aləti həmişə hisslərdir, intellektidir. Təbii ki, yaxşı aktyorlar sizdə də, bizdə də, xaricdə də var. Xaricdə bir tamaşanın hazırlanmasına çoxlu pullar xərclənir. Bu, yaxşı dekorasiya, musiqi, xoreoqrafiya və s. deməkdir. Bunlar isə tamaşanın gözəl alınmasına müsbət təsir edir. Orada layihələr çox baha başa gəlir.

- Necə bilirsiniz, keçmiş sovet aktyorları daha çox intellektualdırlar, yoxsa müasir?

- Əvvəllər də intellektual aktyorlar var idi. Onları “persona” adlandırırdılar. Fikrimcə indi də çoxlu mütaliə edən, dünya görüşü dərin olan, simfonik konsertlərə, sərgilərə gedən aktyorlar var. Əgər əvvəllər aktyor yalnız öz «alətini» bilirdisə, bu gün artıq obrazın açılmasına başqa cür yanaşır. Hazırda dinamika və düşüncə başqadır.

Vətənpərvər

- Haradasa oxumuşam: əsl rejissor aqressiv olmalıdır. Bu fikir doğrudur?

- Bu fikirlə razı deyiləm. Əgər rejissor aqressiv olarsa, demək o, «diktatordur». Rejissor təşkilatçı olmalıdır. Rejissura dövlət kimidir. O, sevməli, idarə etməli, bəzən nifrət etməli, bəzən qışqırmalı, bəzən ağlamalı, bəzən yalvarmalı və hörmət etməlidir. O çox şey bacarmalıdır. Təsəvvür edin ki, o salonda tək oturur, səhnədən isə ona 30-40-a yaxın adam baxır. Onların hamısı inanmalıdır ki, onun dedikləri 100 faiz həqiqətdir. Rejissor başa düşür ki, səhnədəkilərin hamısı marionetka yox, şəxsiyyətdir və onlarla işləməyi bacarmalıdır. Rejissura sərt peşədir, amma rejissorun özü sərt olmamalıdır. Bu sənət bizdən hər şeyi alır. Bəzən biz məşqdən sonra evə gedəndə sanki bizi 10 saat ərzində kimsə döyüb. Dünyanın heç bir yerində elə bir tamaşa və film tanımıram ki, onun rejissoru aqressiya təbliğ etdirsin. O, təbiətən humanist olmalıdır.

- Vaxtilə sizin oynadığınız Hamlet Dövlət mükafatına layiq görülüb. Bəs nə üçün rejissor kimi “Hamlet”i hazırlamırsınız?

- Mən «Hamlet»in bir neçə versiyasını düşünürəm. İngilis, fransız, amerikan və rus versiyalarını görmüşəm. «Hamlet»i zaman yetişdirməlidir və onun üçün şəxsiyyət olmalıdır. Səhnədə sənin öz fikirlərin, öz anlayışın olmalıdır. Bilməlisən ki, nə üçün bu əsəri səhnələşdirirsən və nə üçün Hamleti sevirsən. Mənim üçün Hamlet qəhrəman deyil. O, mənim üçün adi insandır və bütün insanlıq palitrası onun daxilindədir. Hər bir tamaşaçının öz Hamleti var. Mən istəmirəm ki, hazırladığım tamaşaya baxan tamaşaçı “bu, mənim «Hamlet»im deyil”, deyə düşünsün. Bunu tapmaq çox çətindir. «Hamlet» hər şeyin zirvəsidir. Mən bu obrazı bir çox ölkələrin səhnəsində oynamışam və əmin olmuşam ki, «Hamlet»dən sonra hər şey oynamaq mümkündür.

- Bildiyimcə, siz İngiltərədə də tamaşa hazırlamısınız.

- Mən İngiltərədə iki əsəri səhnələşdirmişəm. Aktyorlar çox peşəkar idi. Onlar məni özləri dəvət etmişdilər. Çox maraqlı tamaşalar alındı. Mən həmçinin Fransada da işləmişəm. Mən Sankt-Peterburq Universitetinin tələbəsi kimi Fransa teatrlarında təcrübə keçmişəm.

- Bəs niyə oralarda qalmaq istəmədiniz?

- Mən ümumiyyətlə, heç yerdə qalmaq istəmirəm.

- Siz vətənpərvərsiniz?

- Təbii ki, mən vətənpərvərəm. Mən öz vətənimi, xalqımı, anamın məzarını çox sevirəm. Mən gürcü olmağımla fəxr edirəm. Bir aydan çox başqa ölkədə olanda darıxmağa başlayıram. Hətta, olub ki, bir neçə dəfə bilet alıb 3-4 günlüyə geri qayıtmışam. Əgər mən öz vətənimi sevirəmsə, demək, başqalarına da hörmət edirəm. Əgər öz vətənini sevmirsənsə, demək sən heç kəsi sevə və hörmət edə bilməzsən.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.- 2011. -12 may. –S. 9.