“Alim Qasımovun qızı” adını hər bir addan üstün tuturam”

Fərqanə Qasımova: "Atamın içindəki eşq yol vermirdi ki, mənə qadağalar qoysun"

“Azadinform”un suallarını Əməkdar artist Fərqanə Qasımova cavablandırıb.

- Muğam və xalq mahnılarımızın ifaçıları çox zaman canlı səslənməyə üstünlük verirlər. Hər zaman bu cür ifa çətin deyil ki?

- Muğam canlı musiqi olduğuna görə daim hərəkət edir, daim yaşayır. Onun üçün muğamı və xalq mahnılarını canlı ifa etmək daha məqsədəuyğundur.

- Sizi necə təqdim edəndə xoşunuza gəlir – Əməkdar artist Fərqanə Qasımova, yoxsa Alim Qasımovun qızı Fərqanə Qasımova?

- Mən belə düşünürəm ki, Alim Qasımov imzası bütün adları özündə cəmləşdirib. Orada artıq xalq da, əməkdar da, YUNESKO mükafatı da var, xalqın, dünyanın sevgisi də var. Ona görə də mən özüm üçün “Alim Qasımovun qızı” adını hər bir addan üstün tuturam.

- Atanız Alim Qasımov olmasaydı, Fərqanə Qasımova bu sənətdə olardımı?

- Çox şey olmasaydı, çox şey olardı. Ona görə də bu cür də olmalıdır. Alim Qasımov olmalıdır, Alim Qasımov muğam sənətkarı olmalıdır və onun qızı Fərqanə onun sənətinin davamçısı olmalıdır. Daha doğrusu, belə düşünmək lazımdır və şükür ki, bu belədir.

- Sənətə gələndə Alim Qasımovun sizə tövsiyəsi və məsləhəti nə oldu, onun hansı kəlməsini qulağınızda sırğa etmisiniz?

- Baxmayaraq ki, Alim müəllimin mənim sənətimin üzərində çox əziyyəti var, ancaq o, həmişə mənə deyirdi ki, “bu sənətə gəlmə, çox ağır sənətdir”. Bu sözü deyirdi, amma həm də məni öyrədirdi. Bu çox maraqlıdır: bilir ki, övladı ağır sənətə gedəcək, ancaq içindəki eşq yol vermirdi ki, mənə qadağalar qoysun. Onun içindəki eşq rəhminin qarşısını kəsib.

- Alim müəllim Fərqanənin ifasından razıdırmı? Sizi tez-tez tənqid edir, yoxsa tərifləyir?

- O məni əsla tərifləmir, hər zaman tənqid edir və bu da mənim çox xoşuma gəlir. Bəzən pis oluram, ruhdan düşürəm, amma sonra öz-özümə deyirəm ki, “yox, məni həyatda ən yüksək zirvələrdə görmək istəyən mənim həm atam, həm də müəllimimdir. Demək hələ o məni istədiyi səviyyədə görmür ki, tənqid edir”. Onun tənqidinə görə mən çox çalışmalıyam ki, tərifini qazanım.

- Sizin atanızla ifa tərzinizi yerli tamaşaçılara çatdırmaq daha çətindir, yoxsa əcnəbi tamaşaçılara?

- Atam həmişə deyir ki, “mən özüm üçün, özüm razı qalmağım üçün oxuyuram”. Yəni əgər mən onun yolu ilə gedirəmsə, bu mənə də təsir edir. Əsas odur ki, özümüz razı qalaq, özümüz o rahatlığı tapaq. Hər halda insan hissidir, insanlara o hissi çatdırmaq eyni olur. Sadəcə olaraq biz həmişə deyirik ki, xaricdə oxumaq asandır. Çünki orada tamaşaçılar üçün fərqi yoxdur mən “bərdaşd”ı mayedən etdim, yoxsa zildən. Ancaq burdakılar hamısı muğamı bilirlər, tanıyırlar, boğazları, zəngulələri aydın-aşkar anlayırlar. Biz demirik ki, gedib xariciləri aldadırıq, yox, əsla. Amma burada muğamı bilən insanlara çatdırmaq lazım olduğu üçün məsuliyyət daha da artır.

- Repertuarınızda muğam və xalq mahnıları ilə bərabər bəstəkar mahnıları da var. Hansı bəstəkarların mahnılarını ifa edirsiniz və bu cür mahnıların muğam formasında, improvizasiyalarla səslənməsi ideyası necə yarandı?

- Biri-birindən gözəl, maraqlı çox mahnımız var. Ancaq hər ifaçının özünə uyğun bir mahnı tərzi olmalıdır. Elə ifaçı var ki, lirik, elə ifaçı var ki, ritmik mahnılara üstünlük verir. Ancaq bizim repertuarda hər cür mahnı olur - həm lirik, həm ritmik. Lirik olarsa, çalışırıq onu canlandıraq. Çünki onu tam həzin oxumaq da düz gəlmir. Bir də görürsən elə mahnı var ki, qulaq asırsan, amma fikir vermirsən. Üstündən bir müddət keçir, bir də baxırsan ki, onu zümzümə edirsən. Deməli, o mahnı səni çağırır ki, “gəl məni oxu”, o mahnı özü insanın qəlbinə gəlir. İstər Alim Qasımov, istərsə də mən mahnıları seçərkən həm bəstəkar, həm də xalq mahnılarına müraciət edirik. Bu da mahnının öz gözəlliyindən irəli gəlir. Elə bəstəkar mahnıları var ki, xalq mahnılarına çevrilib. Əsasən Ələkbər Tağıyev, Səid Rüstəmov, Cahangir Cahangirovun mahnılarına çox üstünlük veririk. Mən özümü çox xoşbəxt hiss edirəm ki, Alim Qasımovla ifa etdiyimiz Cahangir Cahangirovun “Getmə-getmə” dueti dillər əzbəri olub. Eyni zamanda “Qaşların kamandır” mahnısı da çox sevilir. Bu yaxınlarda Alim Qasımovla Cahangir Cahangirovun “Sevgilim” mahnısını da duet ifa etdik. Bu mahnı da populyarlıq qazandı.

- Mahnıların ənənəvi olmayan üslubda ifası necə yarandı, Alim müəllim məsləhət gördü, yoxsa elə ifa zamanı öz-özünə belə alındı?

- Mən anamın laylası, Alim Qasımovun muğamı ilə böyümüşəm. Ona görə də bu üslub artıq düşünülməyən bir üslub olub və ifa zamanı alındı. Yəni ki, içdən gələn bir tələbdir. Müəllimin tutduğu nöqsanlardır ki, “belə oxuma və ya belə oxumaq lazımdır”. Bunlar hamısı anbaan, günbəgün, ilbəil yetişən bir üslub olur.

- Olubmu ki, məşq zamanı başqa cür ifa etmisniz, amma səhnədə tamam başqa cür improvizasiyalar ortaya çıxıb?

- Çox olub. Bir də görürsən ki, məşqdə çox gözəl oxuyursan, onu ifada verə bilmirsən. Elə vaxt da olur ki, məşqdə oxuyan zaman həvəssiz alınır, amma səhnədə görürsən ki, ürəyin istəyəndən artıq bir şey alındı. Muğam hər an hərəkət edir, hər an insan hissi, insan ruhu ilə əlaqədə olur. İnsan ruhu ilə əlaqədə olduğuna görə də hər an dəyişə bilir.

- İfa zamanı gözlərinizi yumursunuz. Həmin an özünüzü hansı, necə bir məkanda hiss edirsiniz?

- Ən azından olduğum məkandan uzaqlaşıram.

- Dünyanın bir çox ölkəsində konsert proqramları ilə çıxış etmisiniz. Hansı ölkədə Azərbaycan musiqisi və ifanıza olan maraq sözün həqiqi mənasında sizi təəccübləndirib?

- Hər dəfə konsertdən sonra bizi yeni görmüş, yeni duymuş kimi qarşılayırlar, çox böyük həvəslə, yorulmadan dinləyirlər. Ancaq Yaponiya bizə çox maraqlı oldu. Ümumiyyətlə, yaponlar düşüncələri, davranışları ilə bir az fərqli millətdir. Onlar bizim musiqini o qədər gözəl qarşıladılar ki... Bizim musiqini ekzotik musiqi adlandırdılar. Belə musiqini heç vaxt eşitmədiklərini dedilər. Ona görə də daha çox maraqlandılar. Hətta yaponlar arasında bizim ifaya ağlayanlar da oldu, ayaq üstə durub alqışladılar. Konsertdən sonra göz yaşları ilə bizə yaxınlaşdılar. Oradan bizim yaddaşımızda belə bir təəssürat qalıb.

- Siz Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbində müəlliməsiniz. Maraqlıdır, tələbələrə öz üslubunuzu tədris edirsiniz, yoxsa ənənəvi üslubları öyrədirsiniz?

- Əvvəla, uşaqlara muğamı onları qorxutmadan, asan bir üslubla öyrətmək lazımdır. Tələbələrin üzərinə düşən məsuliyyət muğamın başlanğıcı, onun biz “ayaq” deyirik - şöbələrə ayaq verməyi ən azından gözəl öyrənmələri lazımdır. Çünki elə tələbə var ki, 10 dərsə mayenin başlanğıcını gətirib müəllimə təhvil vermir, eləcə də muğamın ayağını. Hər dərs birinci sinif kimi onları tənbeh edirik. Yəni ən böyük məsuliyyət tələbənin əvvəlcə əlifbanı öyrənməsidir.

- Tələbələrinizdən razısınızmı?

- Tələbələrimdən razı deyiləm, narazıyam. Çünki əvvəla, seçimlərini düzgün etmirlər, muğamı seçməli deyillər, gəlib muğamı seçirlər. Əgər səs və ruh buna imkan vermirsə, muğam sənətini seçməli deyilsən. Baxıb görürəm ki, bundan muğam oxuyan olmayacaq, ancaq 4-5 il həsr edəcək bu yollara, gedəcək-gələcək. O baxımdan narazıyam.

- Özünüzün ən çox sevdiyiniz, ruhunuza yaxın olan muğam və ya xalq mahnısı hansıdır?

- Muğamlar topluluqda hamısı çox gözəldir. Hansı ifaçının hansı muğamı sevməsi zövqlə bağlıdır. Ümumiyyətlə isə “Segah” muğamı bütün Azərbaycan xalqı - istər ifaçı olsun, istər adi bir vətəndaş üçün sevimli muğamdır. Ancaq əsl xanəndəyə qalanda o, hər bir muğamın öhdəsindən gəlməlidir. Necə bizim ustadımız Alim Qasımov o muğamların öhdəsindən gəlir, bax elə bir formada bütün muğamların öhdəsindən gəlmək hər bir xanəndənin borcudur. Bizim ifa etdiyimiz “Durnalar” mahnısını xanəndələr oxumayıb, lirik mahnı kimi gedir. Bu mahnı mənə yaxın gəldi, fikirləşdim ki, ondan olduğundan daha canlı və gözəl bir mahnı alınar və onu mən tar-kamanla ifa etdim, başqa cür alındı. Sonra dostlardan biri bu mahnını aranjeman etdi, gözəl də alındı. Sonra “Ceyran” mahnısı var, atamın da çox xoşuna gəlir. Xalq mahnısı “Yaz”, “Mən aşıq oyanınca”, “Arzular”, “Hardasan yar?” belə mahnılar həqiqətən sevilir və sevə-sevə oxuyuram.

- Leyli olmaq əksər muğam ifaçılarının arzusudur. Siz də özünüzü opera ifaçısı kimi sınamaq istərdinizmi?

- Mənim ən böyük arzum budur ki, “Leyli və Məcun” tamaşasında oynayım. Amma bu şərtlə ki, Məcnun rolunu Alim Qasımov ifa etsin.

- Leyli və Məcnunun obrazını ifa edən ifaçılardan kimi daha çox bəyənirsiniz?

- Kimisə bəyənmək və ya kimisə bəyənməmək özü bəyənilməyən bir haldır. Bütün ifaçılar Leyli obrazına girməyə çalışır, o obrazı yaradır. Mən uşaq vaxtı daha çox bu tamaşaya baxmışam. Əvvəllər atam tez-tez Məcnun rolunu ifa edirdi, biz də hər dəfə - onda 12-13 yaşımız olardı - operalara gedirdik, amma atam operadan uzaqlaşandan sonra biz də uzaqlaşdıq.

- 4 uşaq anasısınız və ilboyu yetərincə səfərlərdə olursunuz. Uşaqlarla bu iş çətin deyil və sizə kim kömək edir?

- Mənim köməkçim, sirdaşım, canım, ürəyim anamdır. O mənə bu işlərdə kömək olur. O, tək nənə deyil, artıq nənəlik vəzifəsini də ötüb, hətta analıq vəzifəsini də yerinə yetirir onlar üçün. O mənim çox köməyimə çatır.

- Mən eşitmişəm ki, sizin adınızın tarixçəsi var, Fərqanə adı təsadüfi qoyulmayıb.

- Mənim rəhmətlik nənəm – anamın anası hələ o dövrdə səyahətə getməyi çox sevən qadın olub. Mən doğulan ərəfədə nənəm Özbəkistandan – Fərqanədən gəlib və mənim adımın Fərqanə olmasını istəyib, belə də mənim adımla razılaşıblar.

- Gənc muğam ifaçılarından kimləri dinləyirsiniz?

- Gənc muğam ifaçıları oxuyan zaman əgər Alim Qasımov televizorun kanalını çevirmir, onlara qulaq asırsa, mən də qulaq asıram. Ən azı necə ifa olunduğunu bilmək, yeni bir boğazın olub-olmamasını öyrənmək üçün. Qaldı ki, ümumi muğama, biz evdə Hacıbaba Hüseynov, Mütəllim Mütəllimov, Seyid Şuşinski kimi dünyasını dəyişən sənətkarları, qədim valları dinləyirik. Çünki oradan qaynaqlanırıq, oradan qaynaqlanma o qədərdir ki, hələ götürmək olmur. Ömrünün sonunadək də qulaq assan, hələ oradan qaynaqlanmaq olar.

- Hansı müğənniləri və başqa janrlarda olan musiqiləri, məsələn, caz, rok, pop, estrada dinləyirsinizmi?

- Dinləyirik, bəli. Bizim evdə dünyanın hər yerindən gələn caz, instrumental musiqilərin çoxlu CD-si var. Əsasən hind mahnılarına daha çox qulaq asırıq. Mənbələnmək, ilhamlanmaq üçün Afrika, ərəb, türk mahnılarını da tez-tez dinləyirik.

- Heç ağır rok musiqisi dinləmisinizmi?

- Çalışıram bu cür mahnılara qulaq asmayım. Deyirlər, həm günahdır, həm də ki, özüm də qulaq asanda pis oluram. Bu cür mahnı mənim ruhuma heç bir zövq vermir.

- Başqa janrda ifa edən müğənnilərimizdən kimləri dinləyirsiniz?

- Onlara qulaq asmıram. Maşında CD olur. Radioya isə, ümumiyyətlə, az qulaq asıram.

- Övladlarınızın da sizin yolu davam etdirməsini istərdinizmi?

- Hamısının içində, fitri istedad, səsləri, həvəsləri var. Amma zamanın öhdəsinə buraxaq görək necə olacaq.

- Ev işləri ilə məşğul olmağı sevirsinizmi?

- Əlbəttə, ev işləri ilə də məşğul oluram, xörək də bişirirəm, ev də yığışdırıram, uşaqların dərsləri ilə də məşğul oluram. Gərək hər bir işin öhdəsindən gəlməyə vaxt tapasan. Vaxt tapmaq lazımdır və tapmaq olur.

- Siz hicabla səhnəyə çıxan yeganə azərbaycanlı xanım ifaçısınız. Bunu tənqidi qarşılayanlar oldumu?

- Mən 17 yaşımdan artıq atamla səfərlərə çıxırdım, konsertlərdə oxuyurdum. Amma 24 yaşımda hicablanmışam, yəni oxumaqdan çox sonra hicaba keçmişəm. Allaha şükür gözəl qarşılandı. Şükür ki, nə bizim dövlətimiz, nə də xalqımızdan buna heç bir qadağa olmadı. Bu da özü dinə və Allaha olan böyük məhəbbətdir. Mən də çox rahat oldum. Şükür ki, heç bir maneə olmadı, əksinə, çox xoşlarına gəldi.

- Bəs xarici ölkələrdə necə qarşılandı?

- Xaricdə də maraqla və gözəl qarşılandı. Xaricdə müsəlmanların terrorist kimi təqdim edildiyini deyirlər. Amma hicablı qadının ifasına baxanda, bu cür muğam, bu cür gözəlliyin onlarda başqa fikirlər yaratdığını etiraf etdilər.

- Səhnəyə atanızla, yoxsa tək çıxanda daha məsuliyyətli olursunuz?

- Tək olanda daha çox məsuliyyətli oluram. Alim Qasımovla səhnəyə çıxanda özümü çox rahat hiss edirəm.

- Alim Qasımovun səhnədə tamaşaçı kimi əyləşib sizi dinləməsini necə təsəvvür edirsiniz?

- Bunu mən hərdən fikirləşirəm. Ona görə də o anın, o hadisənin qarşısında durmaq üçün muğama tam hazır olmalıyam. Buna tam hazır olub, sonra o yükün altına girmək istəyirəm.

Ümidə Həsənli

Kaspi.-2011.-11 noyabr.-S.9.