Biz nələri itirmişik...

Vətəndaş cəmiyyətinin qiymətləndirməsinə görə, Şuşa və Ağdamın turizm potensialına 2 milyard manata yaxın ziyan dəyib

“Qarabağın erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğalı nəticəsində bütün digər sahələrlə yanaşı, regionun turizm iqtisadiyyatına, o cümlədən dünya turizm potensialına da ciddi ziyan dəyib”. Bu fikirlər oktyabrın 20-də Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzində «Şuşa və Ağdamın işğalına görə Azərbaycan və dünya turizminin mənəvi-maddi itkilərinin təhlili, təhlilin hesabatının ictimailəşdirilməsi» layihəsinin yekun tədbirində səslənib. Belə ki, Söz Azadlığı Müdafiə Fondunun (SAMF) layihənin yekununa həsr olunan «Şuşa və Ağdamın Turizm potensialı: faktlar və rəqəmlər» mövzusunda keçirdiyi dəyirmi masada qeyd olunub ki, Azərbaycanın tarixi əlamətlərinin, milli-mənəvi dəyərlərinin daşıyıcı məkanlarından olan Qarabağın əsas turizm potensialı Şuşa və Ağdam rayonlarında cəmləşsə də, bütün bölgələri müalicə və istirahət üçün yararlı hesab olunur.

Dünya xalqlarının diqqətinə

SAMF-ın icraçı direktoru Vüqar Tofiqli: «Şuşa və Ağdamın turizm potensialı: dəymiş maddi-mənəvi ziyanın müəyyən edilmə strategiyası” haqqında danışaraq bildirib ki, rəhbərlik etdiyi qurum 2011-ci il Turizm ili çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının elan etdiyi müsabiqənin qalibi olaraq layihəni həyata keçirib. SAMF rəhbəri layihənin məqsəd və məramına toxunaraq bildirib ki, Qarabağ torpaqlarında Azərbaycanın işğal altında olan tarixi ərazilərindəki potensial turizm obyektlərinin gündəmə gətirilməsi və media vasitəsilə işıqlandırılması bizim fondun qarşısına qoyduğu əsas məqsədlərdən biri olub:

«Ölkəmizə dəymiş maddi-mənəvi ziyanların dünya xalqlarına, beynəlxalq təşkilatlara çatdırılmasına yardımçı olmaq da əsas məqsədlərdən biri idi. Digər tərəfdən, dünyanın aparıcı ölkələri Azərbaycan torpaqlarının işğalda qalması nəticəsində böyük turizm potensialının, əvəzsiz flora və faunasının məhv edildiyini, Azərbaycanın tarixi mədəniyyət mərkəzlərinin xarabalığa çevrildiyini təkcə azərbaycanlıların deyil, həmçinin dünya xalqlarının, dünya turistlərinin diqqətinə çatdırmaq idi».

Layihə çərçivəsində SAMF-ın əməkdaşları tərəfindən işğal altında qalan turizm obyektlərinin rəhbəri olmuş şəxslərə görüşlər keçirilib və obyektlərin siyahısı dəqiqləşdirilib, habelə turizmin bölgəyə verdiyi illik gəlirlər haqqında məlumatlar toplanaraq regionun turizm imkanları araşdırılıb. “Ölkəmizə bu illər ərzində dəymiş ziyanın təxmini məbləği iqtisadçıların və inşaat mütəxəssislərinin iştirakı ilə hesablanıb. toplanılan materiallar fondun saytında www.azfreespreech.az və www.diyarshunasliq.az informasiya portalında yerləşdirilib”.

Təxmini qiymətləndirmə

V.Tofiqli diqqətə çatdırıb ki, ötən əsrin 30-cu illərindən başlayaraq Şuşada, 80-ci illərindən isə Ağdamda turizm potensialı geniş şəkildə inkişaf etdirilib. Belə ki, Şuşa şəhərində ilk istirahət evi 1936-cı ildə istifadəyə verilib, şəhərdə 1316 yerlik Şuşa Sanatoriya-Kurort Birliyi (540 yerlik ana və uşaq sanatoriyası, 460 yerlik böyüklər üçün sanatoriya, 316 yerlik istirahət evi), 130 yerlik «Şəfa» Turist Bazası, 1939-cu ildən fəaliyyət göstərən Uşaq Müalicə Sanatoriyası, 1985-ci ildən fəaliyyətdə olan «Zamanpəyə» (Soyuqbulaq) turist bazası və 17 məktəbli istirahət düşərgəsinin, eləcə də Ağdam rayonunun Gülablı kəndində 100 yerlik sanatoriya, Şelli kəndində 50 yerlik, Şahbulaqda isə 40 yerlik müalicə-istirahət mərkəzləri tikilib.

V.Tofiqli qeyd edib ki, ötən əsrin 80-ci illərində Şuşa şəhərində 200 nəfərlik, Ağdam rayonunun Gülablı kəndində 255 nəfərlik sanatoriya binası münaqişə başlanması səbəbilə istifadəyə verilməyib.

SAMF rəhbəri Şuşa şəhəri və ətraf kəndlərin ev turizmindən əldə etdiyi gəlirlərə də toxunaraq qeyd edib ki, həmin dövrdə Şuşa şəhəri və Şuşa rayonunun Xəlfəli və Turşsu kəndləri sakinlərinin bir qismi ev turizminə maraq göstərib. Təxmini hesablamalara görə, 2 min ailədən çox rayon sakini mənzillərini kirayəyə verməklə məşğul olub. “Bu istiqamətdə formalaşan xidmət sahəsi də inkişaf yolundaydı. Bundan başqa, turizm sahəsində inkişafın rayon mədəniyyət müəssisələrinin gəlirlərinə müsbət təsir göstərdiyini də yaddan çıxarmaq olmaz. Kinoteatrlar, muzeylər, rəsm qalereyaları, klublar, mədəniyyət evlərinin bir qismi turistlərə pulu xidmət göstərməklə büdcələrinə vəsait cəlb edə bilirdilər”.

SAMF rəhbəri işğal nəticəsində turizm obyektlərinə dəyən ziyanın qiymətləndirilməsi ilə bağlı müxtəlif rəqəmlərin səsləndiyini də diqqətə çatdırıb. Belə ki, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Qaçqın və Məcburi Köçkünlər üzrə Dövlət Komitəsi və digər qurumlar ayrı-ayrı rəqəmlər ortaya çıxarıblar. Vətəndaş cəmiyyətinin ortaya çıxartdığı qiymətləndirmə zamanı iştirak edən iqtisadçılar, ekspertlər, layihənin icraçılarının təxmini hesablamalarına görə, hər iki rayon üzrə ziyanın ümumi həcmi isə 1 894740000 matandır.

SAMF rəhbərinin sözlərinə görə, turizm potensialına dəymiş maddi və mənəvi ziyanın miqyasının beynəlxalq səviyyəyə çıxarılmasına nail olmaq zəruri addımlardan sayıla bilər.

“Regionun turizm potensialına dəymiş maddi ziyan əlimizə yetən faktlarla ümumiləşdirsək də, mənəvi ziyanın həcmini rəqəmlə ifadə etmək mümkün deyil. “Ümumiyyətlə, dəyən ziyanın həcmini daha dəqiq şəkildə qiymətləndirmək üçün müəyyən bir konsepsiyanın müvafiq qurumlar tərəfindən hazırlanması məqsədəuyğun sayılmalıdır”.

Bir az ləng tərpənirik

Layihənin icraçı prosesi, həll edilən məsələlər və problemlər haqqında danışan Nəzirməmməd Quliyev bildirib ki, layihə işçi qrupa Qarabağ hadisələrini dünyaya çatdırmaqda az da olsa iş görməyə fürsət yaradıb: «Məqsədimiz dünyanın diqqətini cəlb edən Qarabağda turizm obyektlərinin məhv olunmasını araşdırıb dünyaya çatdırmaqdır. Bəlkə bununla münaqişənin həllinə də kömək edə bildik». N.Quliyev qeyd edib ki, layihəni həyata keçirməkdə məqsəd həmçinin turizmin mahiyyətini araşdırmaq olub. “Çünki Qarabağ həm də sanatoriya məkanıdır. Araşdırmalar zamanı məlum oldu ki, ermənilər Qarabağın ümumittifaq turizm məkanına çevrilməsinə maneçilik yaradıblar. Onlar Xankəndinin belə bir status qazanmasına çalışırdılar».

Millət vəkili Xanhüseyn Kazımlı: «Biz bu cür tədbirləri çox həyata keçirməliyik. Çünki hər bir insanın səsi müqəddəs məqsədə xidmət edən amallarımızın gerçək olmasına kömək edə bilər. Amma biz bu barədə bir az ləng tərpənirik» - deyə bildirib. Turizm obyektlərinin araşdırılmasını təsnifatın bir hissəsi adlandıran X.Kazımlı: «Bizim Qarabağda böyük biznesimiz qalıb. Erməni işğalı nəticəsində dəyən zərərin qiymətləndirilməsi çox vacibdir. Orada elə təbiət abidələri var ki, bəlkə milyonlarla dəyəri var. Beynəlxalq standartlarda bu abidələri qiymətləndirmək metodu mövcuddur». Millət vəkili işğal nəticəsində həmçinin intellektual potensialımıza, təhsilimizə və s. böyük zərbələrin dəydiyini də bildirib.

Şuşanı, Ağdamı necə azad edək

Tanınmış alim Sadıq Murtuzayev Ağdam rayonunun həmişə böyük potensiala malik olduğunu bildirib. “Təbii ki, layihə çərçivəsində bütün turizm obyektləri qeydiyyata alınmayıb. Çünki Ağdamın, Şuşanın özündə ümumiyyətlə, qeydiyyata alınmayan obyektlər var. Mən Ağdamda katib işlədiyim dövrdə bir çox obyektlərin qeydiyyatına çalışırdım. Ancaq məmurların fitnə-fəsadı üzündən buna nail olmaq olmurdu». S.Murtuzayev qeyd edib ki, Ağdamın ən qiymətli potensialı onun ziyalı insanlarıdır.

AMEA-nın müxbir üzvü Rafiq Əliyev keçirilən tədbiri Ağdamı, Şuşanı unutmamaq baxımından əhəmiyyətli adlandırıb: «İlk növbədə Şuşanı, Ağdamı necə azad edə bilmək barədə layihələr həyata keçirmək lazımdır. Sonra isə bu qiymətləndirməni aparmalıyıq. Qiymətləndirmə Qarabağın tarixi abidələrini, bütün potensialını əhatə edən bütün sahələrdə aparılmalıdır. Qarabağ məsələsində qətiyyən monopoliya ola bilməz».

Şuşa Mədəniyyət və Turizm İdarəsinin rəisi Zahid Abbasov Qarabağla bağlı mövzuya hər zaman toxunulmağa ehtiyac olduğunu diqqətə çatdırıb: «Mən ziyalılarla birgə Şuşaya səfər edərkən Şuşanın tarixi abidələrinin, turizm obyektlərinin necə bərbad vəziyyətə düşdüyünün şahidi oldum. Bir daha başa düşdüm ki, biz nələri itirmişik. Bu qızıl torpaqlar işğal altında qalmaqla təkcə respublikanın deyil, dünya turizminə də böyük ziyan dəyir».

Əməkdar Mədəniyyət işçisi Çimnaz Əliyeva tədbiri Qarabağın unudulmaması üçün atılan addım kimi dəyərləndirib: «Biz hər gün bu barədə danışmalıyıq. Hesab edirəm ki, hazırkı nəsil Qarabağ haqqında çox məlumatlı deyillər». Ç.Əliyevanın sözlərinə görə, əgər o torpaqlar işğal altında olmasaydı, turizm potensialı daha artıq olacaqdı. 20 il müddətində həmin potensial yaradılsaydı, bizim maddi ziyanımız indi hesablanmalı idi. Qarabağın turizm potensialı inkişaf etdirilsəydi bu, Azərbaycanın iqtisadi inkişafına böyük təkan verə bilərdi”.

Sahiblik hissi olsa...

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tədqiqat işləri, statistika və lisenziyalaşdırma sektorunun müdiri Rəhman Oruclu təmsil etdiyi qurumun Qarabağ həqiqətlərini dünya ölkələrinə mütəmadi olaraq çatdırdığını vurğulayıb: «Bu gün Azərbaycanın turizm potensialının inkişaf etməsinə baxmayaraq, biz bu problemi beynəlxalq ictimaiyyətə öz dillərində çatdırsaq, daha əhəmiyyətli olar». Nazirlik rəsmisinin sözlərinə görə, qurumun təsdiq etdiyi Qarabağla bağlı turizm marşrutu var. Ancaq məlum səbəblərdən bu marşrut üzərində heç bir iş görülmür: «Biz bu gün Azərbaycanın turizm potensialının inkişaf etdiyi zamanda yerlərdə turizm obyektlərinə baş çəkərkən bir çox tövsiyələr veririk. Ancaq həmin tövsiyələr o vaxt Ağdamda, Şuşada həyata keçib».

“Konstitusiya”Araşdırmalar Fondunun prezidenti Əliməmməd Nuriyev əksər adamların Qarabağın turizm potensialından məlumatsız olduğunu bildirərək layihəni örnək kimi dəyərləndirib: «Ancaq biz sahiblik hissini cəmiyyət olaraq sona qədər mənimsəyə bilməmişik. Elə hesab edirəm ki, bu layihə sahiblik hissinin güclənməsinə kömək edə biləcək».

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.-2011.-21 oktyabr.-S.9.