“Karikatura ilə dolanmaq mümkün deyil”

Seyran Cəfərli: «Karikatura həm düşündürməli, həm güldürməli, həm də öz çəkiliş texnikası ilə bərabər insanı heyran etməlidir»

Tanınmış karikaturaçı rəssam Seyran Cəfərli Çində keçirilən nüfuzlu “AYACC” Beynəlxalq Karikatura yarışmasından qayıdıb. Müsabiqənin münsiflər heyətində yer alan rəssam qəzetimizə müsahibəsində həmin müsabiqəyə iştirakçı kimi Azərbaycandan heç bir rəssamın qatılmadığını da bildirib.

Dünyada məşhur janr

- Artıq beş ildir ki, “Asiya - animasiya və karikatura” müsabiqəsi Pekinin Guanji əyalətində keçirilir. Bu müsabiqə dünyanın ən nüfuzlu, obyektiv, həm də böyük imkanlara malik təşkilatı tərəfindən təşkil olunur. Mən müsabiqəyə həmin yarışın münsiflər heyətinin üzvü kimi dəvət edilmişdim. Pekində olduğumuz 10 gün müddətində ayrı-ayrı ölkələrin karikaturaçı rəssamlarının görüşü də təşkil olundu. Biz də işlərin dəyərləndirilməsində obyektiv olmağa çalışdıq. Şadam ki, əsərlər çox normal dəyərləndirildi.

- Ölkəmiz həmin müsabiqədə yer tutmaq uğrunda yarışırdımı?

- Təəssüf ki, azərbaycanlı karikaturaçılar həmin müsabiqədə iştirak etmirdilər. Yarışın qaydasına görə əsərlərini göndərməkdə hər kəs sərbəstdir. Amma bizim rəssamlardan heç kəs qatılmamışdı.

- Özləri istəməmişdi, ya xəbərləri yox idi?

- Sözün düzü, dünyada karikatura ilə bağlı olan bütün saytlarda bu xəbər yayılmışdı. Tək bu yarışda deyil, bütün yarışlarda iştirak etmək karikaturaçıların öz qərarıdır. Ola bilsin ki, ya iştirak etmək istəkləri olmayıb, ya da vaxtları. Bu karikaturaçı rəssamların öz işidir və ona qarışmaq da qəbuledilməzdir. Mən özüm də hansı yarışda iştirak edib-etməyəcəyimə özüm qərar verirəm. İl ərzində keçirilən 200-dən artıq yarışda iştirak etmək insandan böyük qüvvə və əmək tələb edir. Bu da indiki zamanda çətindir.

Bu gün karikatura dünyada çox məşhur janrdır. Keçirilən yarışlarda həddən artıq pul mükafatları da qoyulur. Məsələn, Portuqaliyada keçirilən bir yarışda Qran-pri 20 min dollar civarında dəyərlənmişdi. Başqa bir yarışda 7 min dollar dəyərində pul mükafatı vardı. Bu müsabiqələrə çox böyük qüvvə və zehin sərf etmək lazımdır. Çünki bu yarışlara minlərlə karikaturaçı qatılır. Orada çəkdiyin karikatura, tapdığın mövzu aktual və yarışın bütün təşkilatçıları tərəfindən qoyulan şərtlərə cavab verməlidir.

- Təşkilatçıların əsas tələbləri nədən ibarət olur?

- Əsas tələblər qoyulan mövzu ətrafında olmalıdır. Yəni, yarışların hər birinin özünün mövzusu var. Əsas odur ki, yarışlarda mövzuya uyğun və tam dəqiqliyi ilə deyilən bir fikir olsun. İkinci professionallıqdır – burada işlənmə texnikası önə çəkilir və verilən ideyanın başqaları tərəfindən bənzəri olmamalıdır. Əlbəttə, orada jürinin də düşüncələri əsas rol oynayır. Jüri dəyərləndirilməsində olan insanlar da gərək sənətçiyə fərq qoymasınlar, həmişə obyektiv və vicdanlı yanaşsınlar.

- Bəs obyektiv və vicdanlı yanaşırlarmı?

- Yanaşırlar. Amma mən bəzi ölkələrdə keçirilən yarışlarda görmüşəm ki, adını beynəlxalq yarış kimi təqdim etdikləri müsabiqədə beş mükafatın dördünü öz ölkəsindən olan rəssama verir. Məsələn, internet vasitəsi, səsvermə yolu ilə yarışlar keçirirlər. Əlbəttə, mən dostlarıma deyərəm ki, mənim işimə səs versinlər və işim bir az önə çıxsın. Amma bu, yolverilməzdir. Əsas odur ki, yarışa təqdim olunan karikaturalar imzasız olsun və o karikatura dəyərləndiriləndə onun hansı ölkəyə aid olması bilinməsin.

- Əgər ildə 200 belə yarış keçirilirsə, yəqin ki, müşahidə edirsiniz ki, ən çox hansı mövzuya üstünlük verilir – sosial, siyasi?

- Hazırda ən çox sosial problemlərə - dünyada olan böhran vəziyyətlərə, insanların yoxsul yaşamına, bir də internet texnologiyasına aid mövzulara üstünlük verilir. Bəzən elə mövzu qoyulur ki, onu düşünənə qədər həmin yarışın vaxtı keçir. Çünki karikaturada düşüncə mühüm rol oynayır. Elə ola bilər ki, adi bir cizgi ilə yarışın birinciliyini əldə etmək olar. Amma o cizgini tapmaq özü böyük bir zəhmətdir.

İnsan düşüncəsinin məhsulu

- Karikatura janrının adi rəssamlıqdan fərqi nədir?

- Karikaturanın fərqi çoxdur. Məsələn, naturadan hər hansı bir portreti çəkirsənsə, qarşında dayanan bir şəxsin portretini çəkirsən və ya mənzərə çəkərkən hər hansı bir mənzərəni götürüb işləmək olar. Karikatura həm düşündürməli, həm güldürməli, həm də öz çəkiliş texnikası ilə bərabər insanı heyran etməlidir. Bunları bir yerdə cəmləyəndə karikatura uğurlu olur. Buna görə də karikaturanı ən çox insan təxəyyülünün, insan beyninin məhsulu hesab etmək olar. Bu da hər kəsə nəsib olmur.

- Bizim ölkəmizdə karikaturaçı rəssamların təxəyyülü belə müsabiqələrdə necə qiymətləndirilir?

- Hər kəsin özünə görə düşüncə tərzi var və o düşüncə tərzinə uyğun olaraq da yarışlarda iştirak edir. Ölkədə Bayram Hacızadənin hər il keçirdiyi «Molla Nəsrəddin» beynəlxalq karikatura yarışı var ki, bu yarışlarda həm xarici, həm də yerli karikaturaçılar iştirak edir. Bu yarışın əsas məqsədi Azərbaycanda karikaturanın inkişafı, Azərbaycan karikaturasını dünyaya tanıtmaq və ölkəmizdə belə bir janrın olduğunu isbatlamaqdır. Amma mən təəssüf edirəm ki, Azərbaycan karikaturaçıları bəzən tənbəllik etdiyindən bu yarışlara qatılmırlar. Kimi işi bəhanə edir. Düzdür, indi hər kəs öz sosial və şəxsi problemləri ilə məşğuldur. Mənə elə gəlir ki, əsl karikaturaçı öz sənətini davam etdirmək üçün bu problemləri üstələyir. Hal-hazırda Azərbaycan karikatura janrı inkişaf edir. Bu inkişafın daha yüksək səviyyəyə qalxması üçün bir az vaxt, zaman tələb olunur. Mən gücüm çatdığı qədər beynəlxalq yarışlarda iştirak etməyə çalışıram. Çünki bunlar Azərbaycan karikaturasının inkişafı üçündür.

- Görkəmli rəssam Əzim Əzimzadənin yaşadığı dövrdən üzü bəri yaradıcılıq baxımından karikatura sənəti hansı inkişaf mərhələsi keçib?

- Əzim Əzimzadə dövründə «Molla Nəsrəddin» jurnalında karikatura dini mövhumata və yaxud dövrün digər problemlərinə həsr olunurdu. Yəni əsas daxili mövzular idi. 1952-ci ildə çıxan «Kirpi» jurnalı da əsasən daxili sosial problemləri, sosial narazılıqları önə çəkirdi. Artıq biz müstəqillik qazanandan sonra Azərbaycan karikaturası da yeni dövrünü başladı. Artıq biz xaricdə keçirilən beynəlxalq yarışlar haqda məlumatlı olduq. Gördük ki, bizim bu günə qədər çəkdiyimiz daxili problemlərimizə həsr olunmuş karikaturalarla beynəlxalq yarışlara qatılmaq olmaz. Azərbaycan karikaturası yeni bir dönəmə qədəm qoydu və dünyanı düşündürən mövzulara müraciət etməyə başladı. Bu mərhələ Azərbaycan karikaturasının uğurudur. Bu mərhələdə Azərbaycan karikaturaçıları respublikaya orta hesabla 170-ə yaxın mükafat gətirdilər. Minlərlə kataloqlarda nəşr olunub, dünyada tanındılar.

- Dünyanı düşündürən mövzular nədir?

- Əslinə baxsan, dünyanı düşündürən mövzular elə bizi düşündürən mövzulardır. Məsələn, dünyada müharibənin olmaması, insanların yaşam tərzidir. Dünyanın bir tərəfində zənginlər yaşayır, amma Somali və Afrika ölkələri kimi yerlərdə insanlar adi quru çörək tapa bilmirlər. Dünyanı düşündürən problemlər Azərbaycana da aiddir. Bizdə də insanların sosial, insan hüquqları və s. problemləri var. Qlobal problemlərin hamısı dünyanın problemidirsə, o, həm də Azərbaycanın və başqa ölkələrin problemidir.

Şöhrət üçün yox, çalışmaq üçün

- Pikasonun gözəl bir sözü var: “Ən yaxşı rəssam odur ki, öz əsərlərini sata bilsin”. Bu fikri karikaturaçı rəssamlara nə qədər şamil etmək olar?

- Gözəl fikirdir və karikaturaçılara da şamil də etmək olar. Karikaturaçıların da alıcısı var. Məsələn, mənim bir əsərimi Amerikada bir iş adamı 550, İtalyanın Tolentino muzeyi isə başqa bir əsərimi 300 avroya aldı. Sonra Avstriyada başqa bir əsərimi aldılar. Ayrı-ayrı şəxslər də əsərlərimi alıb. Bunun üçün sadəcə çalışmaq, can qoymaq lazımdır ki, əsər də əsər kimi görünsün. Hal-hazırda Azərbaycan mühitində karikatura ilə dolanmaq mümkün deyil. Hətta yerli mətbu orqanlarda da karikatura dərc olunanda cüzi qonorar vermirlər. 1980-ci illərdə çıxan «Kirpi» jurnalında mənim əsərlərim çıxanda yaxşı məbləğdə də qonorar alırdım. Çox təəssüf ki, indi mətbuatın özünün qonorara ehtiyacı var.

Bu səbəbdən də mən Azərbaycan mətbuatında əsərlərimi dərc etdirmirəm. Çünki bu gün şöhrət üçün yox, sadəcə çalışmaq üçün yaşayıram.

- Bizdə karikatura janrının inkişafı üçün hər hansı tədris varmı?

- Hal-hazırda Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində Bayram Hacızadə karikatura tarixindən dərs deyir. Bu fənn yeni bir dönüşdür. İstərdim ki, bununla bərabər heç olmasa Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbində və yaxud Rəssamlıq Akademiyasında karikaturanın sirlərini öyrədən fənlər açılsın və burada da professional karikaturaçılar gənclərə dərs desinlər. Elə olsun ki, bizdən sonra gələn nəsil dünyada bir iz qoya bilsin.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.- 2011.- 16 sentyabr.- S. 9.