Jurnalistikanın mütaliəyə ehtiyacı var

Rauf Ağayev: “Bu gün jurnalistlər istədiyini yazır, hətta istədiyindən artıq da yazırlar”

Müstəqilliyimizin bərpasından sonra bütün sahələrdə olduğu kimi sovet məngənəsində boğulan jurnalistikamıza da yeni nəfəs gəldi. 20 il ərzində Azərbaycan jurnalistikasının keçdiyi dövrə nəzər salmaq üçün Rauf Ağayevə müraciət etdik. Bu da təsadüfü deyil, çünki o, mətbuat tariximizdə bir neçə ilklərin müəllifi kimi tanınır. Hazırda Beynəlxalq Bankın Mətbuat xidmətinin rəhbəri vəzifəsində çalışan Rauf Ağayevlə jurnalistikanın əksər problemlərindən danışdıq.

– Azərbaycanda ilk müstəqil jurnalist təşkilatı olan “Azərbaycan Gənc Publisistlər Cəmiyyəti”ni siz təsis etmişsiniz. O vaxt bu təşkilatın yaranmasını zəruri edən amillər nələr idi və hansı çətinliklərlə qarşılaşırdınız?

–1991-ci ildə Azərbaycan Gənc Publisistlər Cəmiyyətini təşkil elədim. Və bir neçə jurnalist dostlarımı başıma yığıb işə başladıq. Doğrudan da o vaxt müstəqil bir jurnalist təşkilatına ehtiyac vardı. Çünki, biz o illərdə müstəqilliyimizin ilk addımlarını atmağa başlayırdıq. Həmin vaxt Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqı olsa belə, müstəqil deyildi, SSRİ Jurnalistlər İttifaqının tabeçiliyində idi. Bu qurumu Ədliyyə Nazirliyinin kollegiyasından keçirməkdən ötrü xeyli əziyyətimiz oldu. Zaman çox qarışıq idi, ona görə də hər şeydən şübhələnirdilər, bizi qeydiyyatdan keçirmirdilər. Kollegiyadan əvvəl nazirlə görüşdük, izah elədik ki, biz bu cəmiyyəti nəyə görə yaradırıq və razılıq alınandan sonra kollegiyadan da keçdi. O vaxt bəzi jurnalistlər inanmırdılar ki, belə bir təşkilat müstəqil fəaliyyət göstərə bilər. Fikirləşirdilər ki, müvəqqəti olacaq, yəni sponsoru olmayan, üzvlük haqqı toplamayan, minlərlə üzvü olmayan bir təşkilat çox ömür sürməz deyə, yaxın gəlmədilər.

–Cəmiyyət daxilində fəaliyyətiniz nədən ibarət olub?

–Biz bu cəmiyyət tərkibində Jurnalistlər İttifaqının görmədiyi işlərlə məşğul olurduq. Yəni görməli olduğu, amma görmədiyi işlərlə. Jurnalistlər İttifaqı o vaxta qədər ildə bir dəfə mükafat verməklə məşğul idi, bir də ki, görkəmli jurnalistləri hərdən sanatoriyaya filan göndərməyə köməklik edirdi. İttifaqın ayda-ildə bir dəfə xaricə səfəri olurdusa, bir nəfər jurnalisti tapıb göndərirdilər, onlar da əsasən yaşlı nəslin nümayəndələrindən olurdu.

İlk işlərdən biri o oldu ki, cəmiyyətin nəzdində Free lines journalist (Azad jurnalist) qurumunu yaratdıq. Bu dünya praktikasında da olub. Yəni, heç bir yerdə işləməyən jurnalist özünün istedadı ilə, bacarığı ilə dolanmaq üçün belə bir şəraiti olmalı idi. Biz o zaman bu qurumun üzvü kimi, əsasən tələbələri nəzərdə tutmuşduq. İndinin özündə də bir çox tanınmış jurnalistlər həmin qurumun içərisindən çıxanlardır. Daha sonra qrup yoldaşım olmuş, milli qəhrəman Alı Mustafayevin adına həmin cəmiyyətdə təqaüd təsis elədim. Bu təqaüdü ayrı-ayrı illərdə iki nəfərə vermək imkanımız oldu. Cəmiyyətimizin bu addımı da Jurnalistika fakültəsinin rəhbərliyi tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. Bütün bunlara rəğmən biz cəmiyyəti saxlamaq üçün öz işimizi qurmuşduq. Sponsorsuz filansız vəsait əldə edirdik.

–Məlumatımıza görə, Azərbaycanda ilk dəfə redaksiya heyəti orta məktəb şagirdlərindən ibarət olan qəzet də təsis etmisiniz...

–Fikirləşdik ki, yeni uşaqlar da yetişir, tələbəliyə qədər yeni istedadları da üzə çıxarmaq lazım idi ki, onlar da həvəslənib jurnalistikaya gəlsinlər. O vaxtı Elşad İsayev və Zöhrab Əmirxanlı da mənimlə işləyirdi. Onlar birgə bir-bir məktəbləri gəzib, hardasa 30-a qədər şagird topladıq. Onlardan da bir az ələndi 10-12 nəfər qaldı. Elşadla Zöhrab mütəmadi olaraq bu uşaqlarla məşğul olurdular, onlara yazı yazmağı, jurnalistikanın nə olduğunu öyrədirdilər. Bir neçə ay bu şagirdlərlə məşğul olandan sonra, artıq bildik ki, bunlar hazır vəziyyətdədirlər. Beləcə, 1992-ci ilin aprelində “Təmas” adında bir qəzet yaradılıb verildi şagirdlərin ixtiyarına. Birinci nömrəmiz çıxarkən çox səs-küyə səbəb oldu. Açığı biz bu qəzetdə uşaqların yazı tərzinə əl dəymədik, çünki onlar böyüklərin problemini necə görürdülərsə, elə də qələmə almışdılar. Hayıf ki, cəmi iki nömrə buraxa bildik...

– Bəs necə oldu ki, pulsuz qəzeti təsis etdiniz?

–Gördüm ki, xaricdə bir neçə qəzetlər var ki, onlar pulla satılmır. Bizdə də elə bir vəziyyət idi ki, qəzetlər kağız tapa bilmirdilər, çox pis vaxtlar idi. 1994-cü ildə isə mən pulsuz olaraq “Reklam, Elan, Xəbər” adlı üç dildə qəzet buraxmağa başladım. Onu da oturub hesablamışdım ki, nə cür olsun ki, bu ucuz başa gəlsin. Bəzi poliqrafik işləri gördükdən sonra buna nail olduq. Həqiqətən, çox məəttəl qalmışdılar bu məsələyə. Hətta, bunun mafiya işi olduğunu deyənlər də vardı, guya ki, bu digər qəzetlərə zərbə vurmaq üçündür ki, satılmasınlar. Mənim isə reklamla bağlı heç bir problemim yox idi. Hara gedirdim soruşurdular ki, sizin qəzetin alıcılığı nə qədərdi, arayış gətirin. Deyirdim ki, mənim qəzetimin “vazvratı” yoxdur, ümumiyyətlə biz qəzet satmırıq, pulsuz olaraq paylayırıq.

–Bəs qəzeti necə paylayırdınız?

–Qəzetdə əsas məsələ onun paylanmağında idi. Aldığımız reklama görə onun paylanma marşrutunu qururdum. Tutaq ki, tələbələr üçün nəsə reklam gedibsə qəzeti universitetlərin qarşısında paylatdırırdım, yəni reklama uyğun auditoriya seçirdim. Yaxud da, qızlara uyğun reklam olurdusa, qəzeti qızlar institutunun qarşısında paylayırdıq. Universitet və idarələrlə yanaşı evlərə də qəzet göndərirdik.

– İndiki jurnalistika fakültəsi tələbələrinin fəaliyyəti ilə o dövrkü tələbələrin fərqli və üstün cəhətlərini nədə görürsünüz?

–Bizim vaxtımızda biz, nəinki qurum, heç divar qəzeti də buraxa bilməzdik. Sovet dövründə belə şeylər asan məsələ deyildi. Hətta, on nəfər arasında olan kiçik bir söhbət də gedib haralarasa çatırdı. Fakültədən fakültəyə də fərq vardı. Bizə-jurnalistikaya maraq daha artıq idi, çünki biz yazı əhliyik. Bizi xüsusi nəzarətdə saxlayırdılar. O vaxtı biz belə şeyləri bilmirdik, indi belə fikirləşirəm. Sovet vaxtı üç nəfərin bir yerə yığılıb bir təşkilat yaratması heç ağıla da gəlmirdi. İndi şükür Allaha, çox gözəl şərait var, yəni jurnalistikanın özü üçün çox böyük imkanlar açılıbdır. Bizim vaxtımızda jurnalistikaya aid heç bir qanun yox idi. Biz hansısa beynəlxalq xartiyaların təşkil etdiyi qaydalardan istifadə edirdik. O isə bizim üçün sənəd deyildi, aparıb kimə göstərirdik, deyirdi bunun bizə aidiyyəti yoxdur. İndi isə hər bir şey var, jurnalistlər istədiyini də yazır, hələ istədiyindən artıq da yazırlar. Bu gün tələbələr qəzet buraxırlar, xəbər agentliyi açırlar. O vaxtı bunlar bizim ağlımıza gələ bilərdi ha, ancaq xülya kimi...

–Jurnalistika fakültəsindən və tələbələrindən nəyi tələb edərdiniz?

–Biri var təhsil, bir də var tərbiyə. Biz jurnalistika fakültəsindən təhsillə yanaşı tərbiyə almışıq. Müəllimlərimiz bizə tək müəllim kimi yox, valideynlərimiz, ağsaqqalımız kimi münasibət bəsləyirdilər. Biz onlardan öyrənmişik. İstər Cahangir Məmmədli, Tofiq Rüstəmov, Şirməmməd Hüseynov, istərsə də Nəsir İmanquliyev, Famil Mehdi, Seyfulla Əliyev, Nəsir Əhmədli və s. Bu insanlar gəlib auditoriyada mühazirə oxuyarkən biz də arzu edirdik ki, onlar kimi savadlı olaq, onlar kimi danışa bilək, ən əsası da onlar kimi insan olaq. Ona görə də həmişə çalışmışıq ki, öz üzərimizdə işləyək, mütaliə edək.

Jurnalistikadan birinci növbədə mütaliə tələb edirəm. Keçmiş müəllimlərin ab-havası, həminki atmosfer yenə də orada qalır, ancaq mütaliə jurnalistikanın əsasıdır. Biz kitab tapa bilmirdik o zaman, ona görə də çox vaxt oxuduqlarımızı bir-birimizə danışırdıq ki, məlumatımız olsun. Biz çox zülmlə mütaliə edirdik.

–Sizə görə mətbuat xidmətinin rəhbərinin əsas profili necə olmalıdır?

–Mətbuat xidməti birinci növbədə yadında saxlamalıdır ki, o mətbuata xidmət edir, ona görə də adı mətbuat xidmətidir. Jurnalistlər sual verirlər, cavab verirəm, yaxud məsləyə münasibət alarkən mənə deyirlər ki, bağışlayın sizi narahat elədim. Mənim də həmişə onlara bir sözüm var, deyirəm ki, bu narahatçılığa görə mənə maaş verilir. Başqaları ola bilər məndən də yaxşı xidmət göstərirlər. Amma, bircə onu yadda saxlayıram ki, mən bu işə görə maaş alıram.

– Hazırda mətbuat xidmətləri tərəfindən KİV-ə informasiya vermə səviyyəsi nə dərəcədədir?

–Bunun cavabını jurnalistlər daha yaxşı bilər, çünki mətbuat xidmətlərinə daha çox onlar müraciət edirlər. Mən öz tərəfimdən cavab verə bilərəm. 2006-cı ildə “Zərdabi” mətbuat mərkəzi Azərbaycanda KİV-ə informasiya vermə səviyyəsini öyrənmək üçün aparıcı mətbu orqanları rəhbərləri və əməkdaşları arasında sorğu keçirilib. Nəticələrə görə biz “Azad İnformasiya Məkanı” mükafatına layiq görülmüşük. Bu da biz tərəfdən sizin sualınıza olan cavabdır.

Elgün Mənsimov

Kaspi.- 2011.- 6 sentyabr.- S.8.