Bizdə çəkilən kinoların büdcəsinə Avropada klip çəkmirlər

Gənc ssenarist və yazıçı Vüsal Nuru: «Kadra baxırsan, sözü eşidirsən bilmirsən səhnəyə ağlayasan, ya sözə güləsən, inanın ki, artıq bizdə elmə məlum olmayan hiss yaranıb»

Vüsal Nuru gənc yazıçı olmaqla yanaşı, həm də ssenaristdir. Onun müxtəlif şeir və roman kitabları çap olunub. Ötən il V.Nuru “Ölülərin göz yaşı” adlı qısa metrajlı film çəkib. Büdcə qrup yoldaşlarımın arasında yığıldı. Yaxın vaxtlarda çap olunacaq “999” romanına bu ilin yayında film çəkilməsi nəzərdə tutulub. Vüsalla görüşüb müasir Azərbaycan kinematoqrafiyasının hazırkı durumu və problemləri barədə söhbət etdik.

– Niyə Azərbaycan tamaşaçısı milli kinolara inamını itirib?

– Biz kino çəkməyi ruslardan öyrənmişik, amma kino çəkməyin mədəniyyətini öyrənmək, onu göstərmək yox, anlatmaq məqsədi olduğu yaddan çıxıb. Elə bu səbəbdən də başqa ölkələrdən fərqli olaraq Azərbaycanda kino məktəbi yaranmadı, məhz kino aktyorlarını yetişdirəcək bir universitet, bir fakültə bu gündə mövcud deyil. Anlamaq olar ki, sovetlər dövründə texniki təchizat yüksək səviyyədə deyildi. Nəticədə kino mətbəxindən xəbərdar olanlar həmin filmlərin nə qədər zəif çəkildiyini açıq-aydın görür. Elə buna görə də Azərbaycan kinosu sərhədin kəndarına qədər də gedə bilməyib. Təbii ki, adi tamaşaçı bunları o qədər də hiss eləmir. Burdan bir sual doğur: Əgər bizim texniki təchizatımız zəif idisə, bəs niyə Rus kinoları yüksək səviyyədə alınırdı? Biz ki, bütün texnikanı, – obyektivlərin alınmasından, işıqların seçilməsindən tutmuş kinolentlərin aşkarlanmasına, hətta ilk nümayişinə qədər Rusiyadan alırdıq.

– Bu gün də vəziyyət eyni cürdürmü?

– İnanın bu gün də çox istedadlı, rejissorlarımız, operatorlarımız var. Deyəcəksiniz indi nə problem var? Problem dəyişməyib. Yenə Azərbaycan kinosunun büdcəsi yoxdu. Bu sahəyə maraqlı olan şirkətlər, qurumlar yaranmayıb. Dövlət sifarişi ilə ildə bir neçə film çəkilib təhvil verilməlidir. Verilir də. Amma o kinolar da yüksək sənət nümunələri deyil. Əldə olan pulla rejissor istədiyi səhnəni tikdirə bilmir, operator ona lazım olan 10 obyektivdən 3-nü ala bilir, işıqçı hələ də Avropada istifadə olunan kinofulların üzünü görməyəb. Onu da nəzərə alaq ki, bizdə çəkilən kinoların büdcəsinə Avropada klip çəkmirlər.

– Bu gün dublyaj olunan filmlərin cansıxıcı olması nəylə əlaqədardır?

– Dublyaj, səsləndirmə bir otaqda mikrofon qarşısında oturub, qulaqcıq taxıb ekrana baxaraq danışmaq prosesi deyil. Təəssüf ki, bizdə belədir. Çünki bu sahə də bizdə yenidi və səslər hələ çox xamdır. Səslərdən tanımaq olur ki, dublyaja dəvət olunanların əksəriyyəti teatr aktyorlarıdır. Xaricdə görüblər ki, bu işlə aktyorlar məşğuldu, bizdə də elə eliyərlər. Amma bu işin özəlliyi var axı. Aktyor qarşısındakı filmə bir neçə dəfə baxıb özününküləşdirməli, onun yaşadığı stersi, həyəcanı yaşamalıdı, həmin rolu içindən keçirtməlidir. Sonra gəlir mətn: Azərbaycan dilindən xəbərsiz olanlar mətni tərcüməni aktyorun qarşısına qoyur. Kadra baxırsan, sözü eşidirsən bilmirsən səhnəyə ağlayasan, ya sözə güləsən, inanın ki, artıq bizdə elmə məlum olmayan hiss yaranıb.

– Bugünkü Azərbaycan filminin real imkanları hansı işləri görməyə bəs edər?

– Elə prodakşınlar, televiziyalar var ki, yeni avadanlıqlar gətiriblər. Məsələn, “Red ONE” deyilən kamera. Bu kinolent səviyyəsində çəkən rəqəmsal kameradı. Bu kameranı Gürcüstandan bütün avadanlığıyla birlikdə günü 600 manata kirayə gətirirdilər. Kinostudiyanın bu gün də həmin kameradan yoxudu. Amma Avropada həmin kamera bir neçə illərdi ki, arxa plana keçib. Kadrın keyfiyyətli alınması kameranın obyektivindən asılıdı. Amma bizim operatorlarımız Avropadakı linzalı müasir obyektivləri ancaq internetdən görə bilir. Yəni real imkanlar normal vəziyyətdə deyil.

– Bu gün kinoda kütlə psixologiyasından elitar psixologiyaya keçib, bəyənilmək mümkündürmü?

–Bəli. Bunun bariz nümunəsi Hollivuddu. Yəni müqayisəni Amerika və Avropa üzərində aparım. Konkret Fransanı misal göstərək: Fransızlar bütün kinolarını elitar səviyyə üçün hesablayır, konkret mövzuda cərəyan eləyən psixoloji hadisələr, sosial durumlar, düşündürücü problemlər, xarakterlər silsiləsi düşündürücü komediya və s. Hətta elə kinoları var ki, sadə tamaşaçı üst qatına gülür, elitar tamaşaçı alt qatı düşünür.

Hollivud nə etdi? Partlayış səhnələri, süjetsiz hadisələr, yüngül dedektiv, gözəl səhnələr, dinamik kadrlar kütləni özünə cəlb elədi və nəticədə Amerika kinosu Avropa tamaşaçısını ələ aldı.

Azərbaycanda elitar səviyyədə kino çəkən, öz dəsti-xətti olan və sözün həqiqi mənasında Azərbaycan kinosuna yeni atmosfer, yeni xətt, yeni yanaşma tərsi gətirən rejissor var: Vaqif Mustafayev. Onun çəkdiyi filmlər məhz elitar təbəqə üçündür. Sadə tamaşaçı baxır, bəzən suriallizmi, absurd çalarları dərk edə bilmir. Amma həmin kinolar bütün MDB ölkələrində ən yüksək mükafatlar alıb.

Fikir verirsinizsə Azərbaycanda fantastik janrda kino yoxdu. Bunun müxtəlif səbəbləri var. Sovet dövrünün senzurasından ancaq kolxoz, sovxoz, kəndli, sədr problematikası keçirdi. Nəticə də ancaq bayağı kənd filmləri meydana gəldi və ancaq bu sahəyə yönəldi rejissorlar. Azərbaycanlılar özlərinə baxdı və kəndçi, yazıq, kasıb olduğunu gördü. Bu günə qədər də çoxları Çəbiş müəllimdi, Məmməd Həsən əmidi, Xudayar bəydi, öz torpağına didərgin olan Nəbidi, Nəsimisini soyan həmin cahildi. Kino psixikaya təsir edən ən güclü silahdı. Heç vaxt bizə Rembo olduğumuzu göstərmədilər ki, bilək qisası neçə alırlar.

– Bu gün yazılan ssenarilərin problemləri nədən ibarətdir?

– Əvvəla hazır bir ssenarini qarşına qoyub, formasına baxıb düşünülən hadisəni bu qəlibdə yazmaq hələ ssenari demək deyil. Açığını deyim ki, mən ssenari yazmağı türklərdən öyrəndim. İşlədiyim serialın rejissoru Türkiyənin tanınmış ssenaristlərindən biriydi və mənim bəxtim onda gətirdi ki, o həm də öyrətməyə paxıllıq eləmirdi. Bütün təcrübəsini qarşıma qoyurdu.

Bir də mən bu sahəyə aid olan müxtəlif ədəbiyyatlarla çox ciddi şəkildə məşğul oldum. Elə ssenarilər var ki, onlar təsadüfi adamların əlindən çıxır. Məsələn, veriliş ssenarisi yazan adam, birdən-birə serial yazır kino ssenarisinə girişir.

Bir neçə gün əvvəl bir televiziyanın rəhbəri məni çağırdı və ssenari yazmaq üçün ideya verdi. Üstəlik də bərk-bərk tapşırdı: “Bax ha, hadisələri elə qur ki, sosial problemə toxunma”. “Bəs nə yazım?” “Bax, də, gör nə yaza bilərsən?. Mən o ssenarini yazmadım, baxmayaraq ki, bu işə elə də təfəkkür yandırmaq lazım gəlməyəcəkdi və bayağı bir şey çıxacaqdı ortaya, altında da imzam. Kütləyə göstəriləcək, amma içində onların dərdi-səri yoxdu.

– Sovet ənənələrini hələ də müasir filmlərə tətbiq etmək nə dərəcədə doğrudur?

- Bu gün kino sahəsində öz yerini tutmuş, kadrını qurmuş rejissor var. Məsələn, Cəmil Quliyev, Eldar Quliyev, Rafiq Dadaşov, Yalçın Əfəndiyev və s. bu günə qədər onlar çəkdiklərin çəkiblər, indi Eldar Quliyev durub kriminal çəkə bilməz, Rafiq Dadaşov qorxu filmi, Yalçın müəllim fantastika və s. Onları müasir texnikanı yaşlarıyla əlaqədar bilmirlər, bu heç lazım da deyil. Sadəcə imkan vermək lazımdır və “çevir tatı, vur tatı” dan yaxamızı qurtarmalıyıq.

Fərid Hüseyn

Kaspi.-2012.-10 aprel.-S.12.