“Mədəniyyət haqqında" qanun necə olmalıdır?

Yaradıcı müəssisələr gəlir vergisindən azad olmalarını istəyir, pedaqoqlar da imtiyaz almaq arzusundadır

Ötən həftə Milli Məclisin yaz sessiyasının plenar iclasında “Mədəniyyət haqqında" qanun layihəsi müzakirəyə çıxarılıb. Dövlətin mədəniyyət siyasətinin əsas prinsiplərini, mədəniyyət fəaliyyətinin təşkilinə dair hüquqi, sosial, iqtisadi əsasları, mədəniyyət işçilərinin statusunu müəyyən edəcək və bu sahədə hüquqi baza rolunu oynayacaq layihənin müzakirəsi fikir ayrılıqları yaradıb. Belə ki, dünyanın bir çox yerlərində olan Azərbaycanın mədəniyyət, incəsənət abidələrinin ölkəyə gətirilməsi təklifi ilə çıxış edərək onların turistlər üçün böyük maraq kəsb edə biləcəyini vurğulayanlarla yanaşı, qanunda mədəniyyət sahəsində iqtisadi fəaliyyətin geniş şəkildə əks olunmadığını qeyd edənlər də olub. Həmçinin müvafiq razılaşmaya əsasən, MDB daxilində idxal və ixrac olunan mədəniyyət obyektlərinin gömrük rüsumundan azad olunduğunu vurğulayaraq yaradıcılıq ittifaqlarının gəlir vergisindən azad olunması təklifi də irəli sürüb.

Qeyd edək ki, 9 fəsil, 46 maddədən ibarət olan "Mədəniyyət haqqında" qanun layihəsi birinci oxunuşda qəbul edilib.

“Qanunda daha hansı təkliflərin yer almasını istəyirsiniz?” sualını cavablandıran ictimaiyyətin ayrı-ayrı nümayəndələri fərqli fikirlər səsləndiriblər.

İmtiyazlar pedaqoqlara da şamil edilsin

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin (ADMİU) prorektoru Rafiq Sadıqov qanun layihəsinin birinci oxunuşu zamanı müzakirələrdə iştirak etdiyini qeyd edib. Prorektorun fikrincə, layihə ətraflı yazılıb, o cümlədən müzakirə zamanı millət vəkillərinin irəli sürdüyü fikirlər də maraqlı olub: «Ancaq bəzən elə təkliflər var ki, onlar qanuna sığmır. Onları qanunla yox, bölmələrlə həll etmək lazımdır. Yəni qanun daxilində olacaq əlavələrdə bunları həll etmək olar». R.Sadıqov hesab edir ki, müzakirə zamanı səslənən bəzi təkliflərin, məsələn, xaricdən memarlıq abidələrimizin vətənə gətirilməsi və s. qanuna düşmək ehtimalı daha çoxdur.

ADMİU da öz növbəsində layihəyə daxil edilməsi üçün iki təkliflə çıxış edib. Belə ki, layihənin yaradıcı şəxslərlə bağlı olan bəndinə əlavə olaraq Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında xidməti olan mədəniyyət işçilərinə və onları yetişdirən yaradıcı pedaqoqlara da imtiyazların şamil edilməsi təklifi irəli sürülüb. R.Sadıqov qeyd edib ki, ali məktəblərdə çalışan və 65-70 yaşına çatan pedaqoqlar fəaliyyətləri boyu tələbə yetişdirsələr də, özləri heç vaxt səhnəyə çıxmırlar: «Biz istəyirik ki, bu yaşlı nəslin nümayəndələri də həmin imtiyazlara layiq görülsün. Amaliya Pənahova, Bəhram Osmanov kimi sənətkarların artıq fəxri adları var. Nadir hallarda onlar səhnədən ali məktəbə gəlirlər. Amma bizim müəllimlərin çoxu səhnəyə çıxmayıblar. Yalnız yubileydən-yubileyə onlara nəsə düşür. Bəsti Cəfərova, Firəngiz Mütəllibova kimi Xalq artistlərini yetişdirən pedaqoqların da imtiyazlarının olmasını istəyirik».

ADMİU həmçinin mədəniyyət və incəsənət təmayüllü ali təhsil müəssisələrinin təminat və təchizat prioritetliyinin zəruri hesab edilməsi təklifi ilə çıxış edib: «Bizim ali məktəblərin binaları da daim təmirli vəziyyətdə olsun. Dövlət teatr binalarını necə təmir edirsə, o cür təmir işləri bizim ali məktəblərdə də aparılsın. Ali məktəblər öz hesabına bu işləri görə bilmirlər». R.Sadıqov həmçinin nəzəriyyəçi ixtisasların – mədəniyyətşünaslıq, teatrşünaslıq, kinoşünaslıq sahələrini bitirənlərin vəzifə adlarının olması təklifinin də qanunda yer almasını arzulayır.

R.Sadıqov həmçinin «Mədəniyyət haqqında» qanunun mədəniyyət işçilərinə müəyyən mənada yaşamaq hüququ üçün geniş imkanlar açmasının tərəfdarıdır: «Bu qanun mədəniyyət proseslərinin təşkilati məsələlərinə kömək edəcək. Bizim yaxşı tamaşalarımız, rəqslərimiz, baletimiz var. Ancaq biz bunları xarici ölkələrə çıxara bilmirik. Çünki danışıqlar aparmaq üçün yaxşı menecerlərimiz yoxdur ki, qanunlara əsaslanıb onları nümayiş etdirə bilsin. Milli-mədəni sərvətlərimizin qorunması üçün yerlərdə onların tapılıb üzə çıxarılması və yaşadılması, elmlə incəsənətin birgəliyi üçün, elmi tədqiqatlarla incəsənətin qovuşması üçün qanunda elementlər olmalıdır. Azərbaycan mədəniyyətini tədqiq edib müəyyən yeniliklər üzə çıxaran alimin əməyinə, zəhmətinə qiymət verilməlidir”.

Prorektor ümumilikdə hesab edir ki, «Mədəniyyət haqqında» qanun qəbul olunacağı halda bu, ümumilikdə mədəniyyətimizin qorunmasına kömək edəcək: «Biz sırf qanunlar əsasında işləyəndə mədəniyyətimizi qoruya, iqtisadi bazasını möhkəmləndirə, Azərbaycan mədəniyyətini dünya mədəniyyəti səviyyəsində təsdiq edə biləcəyik. Bizim xaricdə olan musiqi nömrələrimiz, abidələrimiz qorunacaq. Həm daxildə, həm də xaricdə öz mədəniyyətimizi təbliğ edə biləcəyik. Milli sərvətlərimizə kənar müdaxilələrin qarşısı alınacaq. Məsələn, ermənilərin «Sarı gəlin»ə iddia etdikləri kimi hallar baş verməyəcək. Azərbaycan mədəniyyəti bütövlükdə bir mədəniyyət dünyası kimi həm özünü təsdiq edəcək, həm də tanınacaq».

Təkmilləşdirilməyə ehtiyac

Millət vəkili Jalə Əliyeva üzvü olduğu Mədəniyyət komitəsinin yaxından iştirakı ilə hazırlanan “Mədəniyyət haqqında” yeni qanun layihəsi barədə danışaraq qeyd edib ki, mədəniyyət sahəsində siyasətin əsas prinsiplərini, dövlət mədəniyyət fəaliyyətinin formalarını, onun hüquqi və iqtisadi əsaslarını, mədəniyyət işçilərinin hüquq və vəzifələrini, onların statusunu və s. müəyyən edən yeni qanunun hazırlanmasına, hazırkı qanunun günün tələbləri əsasında yenidən işlənməsinə çoxdan ehtiyac var idi: “Mədəniyyət haqqında” mövcud qanunun qəbul edildiyi tarixdən 15 ilə yaxın müddət keçir. Bu müddət ərzində ölkədə bütün sahələr üzrə gedən böyük və nəhəng dəyişikliklər təbii ki, mədəniyyət sahəsindən də yan keçməyib”. Millət vəkilinin fikrincə, yeni qanun ilk növbədə bir çox müddəaları ilə dövlət mədəniyyət siyasətinin əsas prinsiplərini müəyyənləşdirən və əhatə edən əhəmiyyətli sənəd kimi dəyərləndirilməlidir: “Çoxdan bəri gözlədiyimiz bu qanunda, qarşıya qoyulan məqsəd demək olar ki, öz həllini tapıb. Yeni qanun, bu sahənin tənzimlənməsi baxımından son dövrlərdə yaranan boşluqları doldurmağa və ortaya çıxan suallara cavab verməyə qismən imkan yaradacaq”. Bununla belə, millət vəkili hesab edir ki, bütün müsbət tərəfləri ilə bərabər bu qanunun daha sonrakı oxunuşlara qədər, mədəniyyət sahəsinin müasir, yaxşı və pis tendensiyaları, o cümlədən, bu yöndə müxtəlif təkliflər nəzərə alınaraq, daha dərindən təhlil edilməsinə və təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var. J.Əliyeva qanun layihəsi ilə bağlı konkret təkliflərini də bildirib: “Mədəniyyətin ayrılmaz bir parçası olan dillə bağlı olaraq, qanuna xüsusi bir fəslin və ya müddəaların daxil edilməsi yaxşı olardı. Azərbaycan dili haqqında qanun qəbul olunsa da, xüsusilə, ekran, efir məkanından eşitdiyimiz dil, təqdim edilən reklam çarxlarının dili, küçələrdə rastlaşdığımız lövhəciklərin dili və sair məqamlar bu məsələ üzərində bir daha düşünməyə əsas verir”.

Millət vəkili mədəniyyət sərvətlərinin mühafizəsi məsələsinə toxunaraq, düşmən işğalında qalan torpaqlarımızda ən qədim sənət nümunələrinin ermənilər tərəfindən ya işğal edilərək özününküləşdirilməsi, ya da yerlə yeksan edilməsi ilə bağlı qanunda heç olmasa bir müddəanın əks olunmasının tərəfdarıdır. Millət vəkili həmçinin, ölkə sərhədlərindən kənarda səslənən musiqi və mahnılarımızın müəlliflik hüququnun qorunmasına ciddi ehtiyac olduğunu bildirib: “Milli musiqimiz, müəllif mahnılarımız xaricdə anonim adla populyarlıq qazanır və bu parçaları dinləyən heç bir kəs bu nümunələrin Azərbaycana aid olduğunu bilmir. Bir müddət sonra bu musiqi və mahnı nümunələrimizi də “Sarı gəlin”imizin bugünkü taleyi gözləyir”.

J.Əliyeva yeni qanun layihəsində şou-biznes sahəsinə ötəri olaraq toxunulduğunu da qeyd edib: “Təssüf ki, qanun layihəsində şou-biznes haqqında ifadədən başqa heç nə nəzərə çarpmır. Əgər qanun layihəsində şou-biznes ifadəsi bircə dəfə də olsa qeyd edilibsə, onda belə çıxır ki, bu sahə bu gün mədəniyyətimizdə mövcuddur, var və mədəniyyətin bir bölümü olaraq "Mədəniyyət haqqında" qanun layihəsində də bu məsələ ətraflı yer almalıdır. Yəni, ən azından şou-biznes sahəsi ilə bağlı yaranan – “Şou-biznes nədir, sənət nümunəsidirmi, o, bazar iqtisadiyyatının mədəniyyətə də tətbiq edilən bir parçasıdırmı? Bizə lazımdır, yoxsa, lazım deyil, həmçinin, mənəviyyatımız, zövqümüzün formalaşması üçün nə dərəcədə vacibdir?” suallarına və bu sahədə onlarca bu kimi açıq qalan suallara cavab tapmaq üçün. Bu baxımdan, yaxşı olardı ki, yeni qanun layihəsində bu sahədə mövcud olan çoxsaylı sualları cavablayacaq və ümumiyyətlə, bu sahə ilə bağlı məsələləri qanunvericiliklə tənzimləməyə əsas verəcək, müddəalar da yer alsın”.

Qanun nəyə lazım?

Xalq şairi Fikrət Qoca yaradıcılıq ittifaqlarından gəlir vergisinin tutulmaması ilə bağlı məsələnin Yazıçılar Birliyində müzakirə olunduğunu qeyd edib: “Yaradıcı müəssisələr gəlir vergisindən azad olmalıdır. İlk növbədə kitab gömrükdən azad edilməlidir. Çünki kitab ölkənin insanını təqdim edir. Kitab yazdığın ölkə haqqındadır. Əksinə, kömək etmək lazımdır ki, bu kitablar yayılsın, Azərbaycan mühitini, insanını təbliğ etsin».

Ümumilikdə isə, Xalq şairi hər kəsin daxilində olan qanunları qəbul edilən bütün qanunlardan üstün saydığını bildirib: “Bütün dövlət qanunlarından ayrı hər kəsin daxilində öz qanunu olmalıdır. Bu, mənəviyyat qanunlarıdır. Bu, bizim əxlaqımızla, yaşadığımız mühitlə bağlıdır.

Biz bunlara əməl edirikmi? Əgər bunlara əməl etmiş olsaydıq, bəlkə də xüsusi Mədəniyyət qanunu qəbul etməyin əhəmiyyəti olmazdı. Bütün bunlar insan üçündür. Dədə-baba qanunlarımızın bu gün üçün saxlanılması çox yararlı olardı. İnsanlar «Ancaq öz evim, öz həyətim» yox, “Küçələr hamısı mənim vətənimindir” şüarı ilə yaşasalar yaxşı olar. Ancaq baxın, küçələr hansı vəziyyətdədir. Bu təmizliyi qorumaq, səliqə yaratmaq mədəniyyətin bir hissəsidir. Birinin üzünə gülümsəyib baxmaq – bu mədəniyyətdir. Bunlar qanunda yazılmır. Əsas qanun insanın içində olmalıdır. İnsan başa düşməlidir ki, cəmiyyətdə yaşayır. Əgər bacarırsa, qoy cəmiyyəti daha da gözəlləşdirsin. Bacarmırsa, mane olmasın».

Mədəniyyətimizdə aşınmalar varsa...

Milli Mədəniyyətin Təbliği İctimai Birliyinin sədri Jalə Cəfərovanın fikrincə, mədəniyyət dövlətin ayrılmaz hissəsi olduğundan geniş anlamda mədəniyyət daim dövlətin nəzarətində olmalıdır: “Mədəniyyətimizdə aşınmalar varsa, bunun üçün dövlət cavabdehdir. Mədəniyyətimizdə irəliləyiş varsa, bu da dövlətimizə başucalığı gətirir. Bu gün mədəniyyətimizlə bağlı əsaslı dəyişikliklər olmalıdır. Həmin dəyişikliklər kağız üzərində deyil, reallıqda həyata keçməlidir. Amma biz istənilən sahədə mədəniyyətin aşınmalarını görürük». İB sədri hesab edir ki, nəşr olunan kitablar, hətta, uşaqlar üçün istehsal olunan oyuncaqlar belə mədəniyyətimizi əks etdirməlidir: «Ancaq biz bunların əksinin görürük. Uşaqlar üçün nəşr olunan kitablar heç bir mədəniyyət təbliğ etmir. Bunlar mənəviyyatsızlığa açılan yoldur. Bütün bunlar qanunda öz əksini tapmalıdır».

Göründüyü kimi, Qanun layihəsi ətrafında fikirlər haçalanmaqda, daha təkmil sənəddən ötrü müxtəlif təkliflər səslənməkdədir. Bütün hallarda elə sənəd ortaya qoyulmalıdır ki, “bunu üçün 15 il gözləməyə dəyərdi” fikirlərinə haqq qazandıra bilək.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.-2012.-12 aprel.- S.11.