Anardan demək

Heyif ki, ədəbiyyatla bağlı məsələlər gündəmi bir qayda olaraq hansısa maraqlı əsərlə yox, söz-söhbətlə, dedi-qodu ilə zəbt edir. Artıq bizdə dəb halını alıb, ədəbiyyat haqqında danışılanlar, ədəbiyyatın özündən maraqlı olur. Son günlərdə hamının müzakirə elədiyi məsələ yenə ədəbiyyatdı, yenə onun əsas qəhrəmanı Anardı. Amma burada böyük bir fərq var. Bu dəfə ədəbiyyat gündəmə əsərlə gəlib.

Anar həcv yazıb.

Həcvi (oxu zərbəni) özünə götürən adamlar bu vaxta kimi formalaşdırdıqları obrazlarının mahiyyəti ilə daban-dabana zidd olan təzə məzmuna bürünüblər. Deyirlər ki, buna bax, ağsaqqal yazıçıdı, bizi necə təhqir eləyir! Heç xalq yazıçısı da, ziyalı da etikadan kənar ifadələr işlədərmi?

Bunlar nə yaman abırlı olublarmış! Nə tərbiyəli uşaqlar imişlər! Sən demə, qalın-palan romacığazlarında, qəzetlərin küncünü-bucağını dolduran yazı-pozularında Azərbaycanın ədəbi dilinin anasını ağladanlar, jarqonları, ləhcələri ilə ad çıxaranlar, əxlaqsız ifadələri kitablarının üz qabığına çıxarıb imic qazananlar və “bizim kitablarımız evdə arvad-uşaq yanında oxunmaq üçün deyil” deyə fəxr edənlər bunlar deyilmiş. Heç olmasa, Anarın işlətdiyi ifadələrin hamısını dilimizin izahlı lüğətində tapmaq olar, o sözləri ki, siz işlədirsiniz, onlara heç bir dilin lüğətində yox, ancaq sizin üç aydan bir yazdığınız romanlarda rast gəlmək olar.

Müsahibələri seçilmiş əsərlərinin iki cildindən qalın olan başqa bir ağsaqqal yazıçı isə ocağın üstünə benzin tökmək vərdişindən qalmayaraq deyir ki, həcv bədii cəhətdən çox zəif alınıb. Doğrusu, başa düşmək olmur, bədiiyyatı zəif edən nədir? Bəlkə ona bundan da kəskin ifadələr lazımdı? Yəqin ki, bilməmiş olmaz, həcv elədir ki, bu cür əsərlərdə müəllif bu və ya başqa şəxsin yaramaz sifətlərini kəskin dillə təsvir edərək, ona qarşı kin və nifrətini bildirir. Bunu mən yox, «Ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti» deyir. Bəlkə kimsə həcvdə kompliment gözləyirmiş, deyə bilmərəm.

Nəhayət, “Anar niyə həcv yazmalıdı” sualı haqqında düşünmək gərəkdir. İllərdir hədəfə çevrilən, ünvanına bütün naqis sözlər yönləndirilən ağsaqqal yazıçı kəskin ironiyası ilə artıq təngə gəldiyini dilə gətirir. Adamı boğaza yığanda, nəslini-kökünü, bir sözlə, yaradıcılığından savayı hər şeyini müzakirə predmetinə çevirəndə, nə vaxtsa tutarlı cavab alacaqlarını gərək gözləyəydilər. Bu dəfəki cavab, tamam alayı cür oldu. Cavab onu eşitmək istəyənlərin yeddi qatından keçdi. Çünki bu dəfəki yazı onu başa düşənlərin dilində yazılmışdı. Elə söz adamının ustalığı da ondadır ki, sözü onu başa düşənin öz dilində deyir. Hərçənd ki, ağıllının özünü dəli yerinə qoyması çox müşkül məsələdi, mən deyərdim mümkünsüz işdi. Sözün eşidilməyəndə, daha doğrusu, sən başa düşülməyəndə hansı mənzərə yaranar, sizcə? Düşünürəm ki, indi çəkəcəyim misal həmin mənzərəni gözünüzün qabağında canlandıracaq.

Olmuş əhvalatdı, artırıb-əskiltmədən yazıram. Deməli, Bakıda ali məktəblərdən birinin professorlarından kiminsə oğlu tələbəlik vaxtı ucqar dağ rayonundan gəlmiş qəşəng bir qızı gözaltı eləyir. Atası cavanların təmiz, saf məhəbbətini görüb, elçi getmək qərarına gəlir. Dost-tanışını, alim həmkarlarını, bir sözlə, sayılıb-seçilən ziyalıları götürüb həmin dağ rayonuna elçi gedir. Bir dəfə… iki dəfə… üç dəfə… Qızını atası razı olmur. Razı olmur deyəndə ki, heç professora qulaq asmır. Ensiz dağ yolunun yamacında qoyun otaran bir çoban da görür ki, artıq neçə dəfədir qara “volqa”lar kəndə dəyib dala qayıdır. Onu maraq bürüyür, çomağını qabağa verib maşınları saxlayır. Naçar qalan professor çobanı məsələdən hali edir. Çoban deyir ki, necə yəni qızı vermir, gedək mən onun «hə»sini alaram. Çoban elçi gedilən evə çatıb qızın atasını çağırır. Kişi qapının ağzında görünən kimi başı toppuzlu çomağı ilə qulağının dibinə birini çəkir. Kişi lom kimi yerə yıxılır, elə başını qaldırmaq istəyəndə ağzının üstündən bir dənə də təpik qoyur: «Ə, köpəy oğlu, Bakıdan dağ boyda professorlar sənin qızına elçi gəlir, niyə vermirsən, hıy». Kişi ağzının-burunun qanını silə-silə qayıdır ki, «Ə, mən nə bilim ki, onlar elçidilər. Niyə vermirəm ki… Məni sənin kimi başa salan oldu ki, qızı vermədim…»

Anarın həcvindəki kəskin ifadələr də həmin çobanın toppuzlu çomağı kimi yarımçıq adamların qulağının dibindən elə dəydi ki, göynərtisi hələ illər uzun çəkəcək. Yazıçılar Birliyi ətrafında gedən müzakirələr, pul davası, ev növbəsi, nəsil, şəcərə qarayaxmaları həmişə olub. Həmişə də Fikrət Qoca yerli-yataqlı, qəzetin bir neçə səhifəsini əhatələyən cavab yazıları yazır, sonra Rəşad Məcid «Radikulit» radiosunun suallarını cavablandırır, debatlara qatılır, üzdən-gözdən olur, arxasınca «Üç badam» qəzeti Elçin Hüseynbəylini əvvəlcə sual yağışına, daha sonra top atəşinə tutur. Ara bir az səngiyir… sonra yenə səs gəlir, «gəl dalaşaq»… Amma bu dəfəki cavab nə bir səhifəlik oldu, nə də ilişmək üçün əlyeri qoydu. Bu dəfə həcv gəldi. Həcv deyirəm e sizə… Orta əsr şərq ədəbiyyatının unudulmuş şeir növü informasiya əsrinin reallıqlarını necə dolğun ifadə edərmiş… Görünür, dəyişilən sadəcə zamandır, düşüncəmiz hələ də oralarda, əsrlərin ortasında qalıb.

Sizi deyə bilmərəm, məni həcvin sonuncu bəndi yaman tutdu. Gərək onun axırında mötərizə açıb yazaydılar ki, ardı var. İnanıram ki, ardı olacaq. Heç elə şey olar…

Natiq Məmmədli

Kaspi.-2012.-21-23 aprel.- S.15.