Muğam ocaqdır: kimi ağac kötüyü gətirir, kimi yarpaq

Alim Qasımov: “Mənə elə gəlir ki, cismani dünyada darıxmayanın ağlı yoxdur”

Mənəviyyatın bitdiyi yerdə insanlığın ölümü başlayır. Hər bir kəsin mənəvi qidaya ehtiyacı var və bu da ancaq incəsənətlə mümkündür. Eşqli bir adamın qidalanmağısa daha mümkünsüzdür, o adam qapısı-pəncərəsi olmayan, eyni zamanda hər kəsin də asanlıqla girə bilməyəcəyi bir dünyadan dəm vurur. Ömrü boyu ora can atır, ora tələsir. Bu, nə dərəcədə alınır, orası ta Allaha qalır...

Mən Azərbaycan ədəbiyyatının, Azərbaycan musiqisinin dəlisi, sevdalısıyam. Əsl SÖZ elə burda deyilir, o sözü Tanrı yanına qaldıran SƏS də elə mənim ölkəmdədi. O qapısız-pəncərəsiz dünya elə burasıdır...

Bu EŞQlə çıxdığım yolda həmsöhbətim Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Alim Qasımovdur. Fərqli ifası, insanı dəli eləyən sadəliyindən doğan möhtəşəmliyi ilə bu adam bir başqa adamdı. “Alim oxuyur...” deyiləndə sanki o sözü deyən içindəki sevgini də bu iki kəlməyə qatıb, dilinə gətirir. Alimin Allahın ona verdiyi sevgini səsinə qatdığı kimi...

Qısa müddətlik söhbətimizdəki səmimiyyəti pozmadan elə-eləcə sizə ötürməyə çalışacağam. Başqa cür bacarmaram, axı. Həmsöhbətim Alimdi!

- Alim bəy, mən gəlməmişəm sizdən soruşam ki, yaradıcılığa necə gəlmisiz? Mən gəlmişəm deyəm ki, bu camaatdan nə istəyirsiz? Siz oxuyanda ölüb-dirilən, özündən gedən...

- (Gülür) Vallah, mən camaatdan heç nə istəmirəm, nə istəyirəmsə özüm-özümdən istəyirəm.

- Özünüzlə davanız nədi?

- Bilmədiyim, görmədiyim bir yer, bir nəsə varsa mən oranı görmək, oranı bilmək istəyirəm.

- Bilmədiyiniz, tanımadığınız bir yerə camaatı niyə arxanızca aparırsız?

- Vallah bilmirəm ki. Elə o camaatın sevgisi, eşqidi ki, mən daha çox gözəllik axtarıram. Elə bütün hər şey məhz bundan irəli gəlir. Bilməməyimdən. Çünki mən yolunu bilsəm, hər şey qurtarar.

- Nədi muğam?

- Biz ona muğam demişik, amma əslində məqamdır. Yəni yeri, məqamı gəldisə de. Başlanılan yer, həmin an. Bu elə həmin andır.

- Nəyin başlanan yeri? Eşqinmi, sevdanınmı, dəliliyinmi?

- Mənəvi bir qidanın.

- Niyə boğulmaq istəyirsiz bu aləmdə, nə tapırsız? Sizi tam ifadə eləyirmi muğam?

- Ola bilsin ki, böyük ustadlar ölçüyə salıblar, biz də məcburuq həmin o ustadların qanunlarını qoruyaq. Eyni zamanda muğamın bir gözəlliyi də var ki, oxuduğun zaman sənin öz halından çıxan müəyyən qədər balaca-balaca hissələr əmələ gəlir. Ona görə də bu hər kəsə maraqlıdır ki, indiyə qədər kimsə sırf not üzərində yazılan kimi oxumur. Hər ifaçı onu özü kimi oxuyub, özününküləşdirə bilir. Yəni bu sənətin də gözəlliyi və ölməzliyi bundadır. Onu oxuyan su kimi, hava kimi necə qidalanırsa, muğamdan aldığı qida ilə də ifasına dad qatıb, muğamı da özünəməxsus ifa eləyir.

- Muğamın gücü sözdədimi, səsdəmi?

- Bu sualı çox veriblər mənə. Bilirsiz, bir qəzəldə iki-üç dənə şah beyt olur, ona görə qəzəl seçəndə elə edirik ki, o biri beytlər də bir az halverici olsun. Bilirsiz, bu, hər kəsin öz qabiliyyətinə görədir. Biz indi lap dərin, fəlsəfi qəzəllərə gedib çıxa bilmirik, o qədər qəzəl savadımız yoxdur. Özümüzə məxsus qəzəlləri götürəndə isə, o qəzəl əlbəttə bizə o əhval-ruhiyyəyə çıxmağa tez kömək eləyir. Olmayanda da məcbur olub, o qəzəli səslə bəzəyirsən, o da ki, çətin olur. Amma söz dəyərli olanda, məntiqli olanda, sözün fəlsəfəsi olanda musiqini tez canlandırır. Və insanı da, sənətkarı da şövqə gətirir.

- Hamıdan təkləndiyiniz bir yer varmı?

- Orda dayana bilmirəm ki, heç. Guya hirslənib gedirəm, tez də başlayıram darıxmağa. İnsanın heç yerdə yeri yoxdu. Mənə elə gəlir ki, burda, cismani dünyada darıxmayanın ağlı yoxdur.

- Evdə sizə bənzəyən kimsə varmı?

- Məndən yaxşıları var. Dəlisov yox, daha ağıllısı. Elə götürək Fərqanə xanımı, o, bütün çılğınlıqları atıb kənara. Bu da yəqin onun qadın olmağından, başını bağlayıb Allaha ibadət eləməyindən irəli gəlir. Çox səbirlə, təmkinlə, qadın ismətiylə elə davranır ki, mən ona “bizim ağsaqqalımız” deyirəm. Onun sənətdə deyəcək sözləri hələ çoxdur. Öz yaşına görə müəyyən qədər deyib, hardasa. Bilirsiz, o mənim qızım olduğuna görə bunu mən yox, insanlar deyə bilər, amma elə düşünürəm ki, tarixə düşə biləcək.

- Bu dəliliyi kişi olaraq yaşamaq çətindir, ya qadın olaraq?

- Təbii ki, kişi olaraq daha rahatdır. Amma qadın olaraq çox çətindir. Qadın bu dünyanın, bu HAL-ın adamıdırsa, gərək ömrüboyu şam kimi yansın.

- Günahı nədir, axı?

- Allah onu elə yaradıb. Qadın üçün çox çətindir bu işlər. Bəlkə də elə qadın var ki, onun məqamı bizimkindən də yuxarıdır, amma o Anadır, evi idarə eləməlidir və məhz buna görə özünü cilovlamalıdır.

- Alim bəy, mən elə bilirəm ki, EŞQ də SEVDA da insanüstü bir hissdir. Bəlkə də Allahın yanındadır. Hər kəsdə Allahdan bir parça var və xoş o kəsin halına ki, onu üzə vura bilir. Amma vay o günə ki, içindən yanıb, məhv ola. Bu gün muğamımızda o ilahiliyi səsinə verə bilənlər çoxdumu?

- Baxın, muğamı bir ocaq kimi düşünün. Bu ocağı hərə tam qalamasa da, bir odun ata bilir. Kimin gücü nəyə çatır, biri bir ağac kötüyü gətirir, biri bir yarpaq...

- Bu cür mənəviyyatla bu cəmiyyətdə yaşamaq necədir?

- Çətindir, amma bacarmalısan. Ailə, uşaq, qayğılar, cəmiyyət... Yəni təkbaşına çıxıb gedə bilmir insan.

- Alim bəy, maraqlı bir məqam var ki, bizim xalq musiqidən, şeirdən anlayır. Bunu bilə-bilə bu efirlər niyə şüurlu şəkildə insanları yüngüllüyə sürükləyir?

- Çox qəribədir, elə bil insanların vaxtı yoxdur düşünməyə. Səbrləri çatmır. Götürək bizim toy məclislərini. Orda yeyilən yeməklər də, musiqilər də hamısı başdan-ayağa xəstəlikdir.

- Niyə qəsd edirik özümüzə?

- Şan-şöhrət insanları xəstələndirib. O efirlərdə verilənlər də olsun, amma az olsun, day doxsan doqquz faiz yox ki.

- Sizə görə ağrı nədir?

- Nadanla, köntöylə, sözü bütöv olmayanla rastlaşanda bir az adam narahat olur. Biz də insanıq, əsəbimiz, gərginliyimiz var, şeytan içimizi hərəkətə gətirir. Hər vaxtı şeytanı cilovlaya bilmirik axı.

- Niyə? Buna sevgimizin gücü yetmir?

- Hələ biz o səviyyəyə gedib çıxmamışıq ki, həmişə bir HALda olaq. Ona görə də hərdən-birdən o şeytanlar bizim içimizdə özlərinə yer edə bilir. O sufilərin keçirdiyi hallar var a, elə bir vəziyyətə gəlib çatırlar ki, onlara artıq şeytan hökm edə bilmir. Onlar üçün rahat olur. Biz isə hər iki cəbhədə vuruşuruq.

- Bəs gözəl olan?

- Dərk eləyə bilsək, Allahın bizə qıydıqlarının hamısı gözəldir. Bu gözəlliyin xeyrini-şərini ayırd edə bilməsək belə, bunun özü də gözəldir. Axı bunun belə olduğunu bilmirik, fərqində deyilik. Hərdən-birdən narazılıq bildiririk a, bunun özündə belə xeyir var. Və əyər insan özü-özünü yükləyib korlamasa, mənə elə gəlir ki, hamısı gözəldi.

- Elə bil ki, siz oxuyanda sizi dara çəkirlər...

- Yox, mən elə demirəm, deyirəm, hər səhnəyə çıxanda mən azad oluram. Bir az da çətin olanda deyirəm lap əkiz oldu balam (gülür).

- Sizə görə yaşamaq çətindirmi?

- Tamahımın arxasıyca düşsəm, çəx çətindir. Amma tamahımı cilovlaya bilsəm, çox rahatdır. Hər bir insanın tamahı ona yükdür, əziyyətdir. Və kiminsə tamahı azdırsa, onun yaşayışı çox gözəldir.

- Alim Qasımova görə Azərbaycanda yaşamaq, fəaliyyət göstərmək necədir? Niyə biz bizim olanlara sahib çıxmağa başqasının təqdimatından sonra cəhd edirik?

- Azərbaycanda sənətkarın mədəni formada öz zəhmətindən bəhrələnmək sistemi yoxdur. Bu, bəlkə də bizim sayca az olmağımızdan irəli gəlir. Türkiyədə bir müğənni bir kaset buraxdırsa, ondan ən azı bir milyon normal gəlir əldə edə bilər. Bizdə isə bu mümkün deyil. Pirat problemi var. Mənim otuz-otuz beş ildir Azərbaycanda kasetlərim satılır, amma hələ bir qəpik gəlir əldə edə bilməmişəm. Yaxşı yadımdadır, efirdə bir dəfə rəhmətlik Bəhram Mansurovla Mirzə Hüseyn oxudum, Mingəçevirə konsertə gedəndə həmin o kasetlə rastlaşdım. Köçürüb satırdılar. Nə halallıq, nə də icazə alınmışdı. O sistem formalaşsaydı, yəqin ki, indi mənim gəlirim də dama-dama göl olardı. Eyni zamanda da yeni disklər, kasetlər buraxdırmağa həvəs yaranardı.

- Muğamın qayğıları nədir?

- Heydər Əliyev Fondu, Mehriban xanım Əliyeva yaşlı, gənc nəsil sənətkarlara müəyyən maaş verir, ev hədiyyə edir. Bu məqama qədər, hər bir şeyin mərkəzi varıydı, muğamın yox. Mənə elə gəlir ki, bu qurum da muğamın mərkəzi oldu. Sizə bir şey deyim, mən oxuyan vaxtlarda hökumət tərəfindən muğamata “ayağı çarıqlı, köhnə qalıq” kimi baxırdılar. Cəhd edirdilər ki, müasirləşdirsinlər və bu mənim çox acığıma gəlirdi. Məhz bu qayğı sayəsində muğam özünə bir pasport aldı və köhnəlikdən qurtuldu.

- O diqqətdən sizə də pay düşübmü?

- Hörmət var, diqqət var, bu elə bir şeydir ki, kiməsə az, kiməsə çox düşməyinin bir önəmi yoxdur. Əsas odur ki, var. Şükür eləmək lazımdır.

Nigar İsfəndiyarqızı

Kaspi.-2012.-24 aprel.- S.11.