Vətənə biganə qalmayaq

Xaricdə yaşayan azərbaycanlıların siyasi proseslərə qoşulması dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan soydaşlarımızın hüquqlarının qorunması imkanlarını artıracaq

Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra xalqımızın taleyüklü məsələləri dövlətin əsas prioritetlərindən birinə çevrildi. Dövlət ölkə daxilində sabitliyi bərpa edib iqtisadi inkişafa nail olmaqla yanaşı xaricidə yaşayan soydaşlarımızın problemləri ilə maraqlanmağa başladı. Bu da təsadüfü deyildi. Çünki 50 milyondan artıq azərbaycanlı tarix boyu müxtəlif səbəblər üzündən dünya ölkələrinə səpələnərək qürbətdə yaşamağa məcbur olublar. Lakin müstəqil dövlətimiz olmadığından xaricdəki soydaşlarımızın vahid ideologiya ətrafında birləşməsi cəhdləri olmamışdı. Xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılar özləri pərakəndə şəkildə vətənlə əlaqələrini qoruyub saxlamağa, adət-ənənələrimizi unutmamağa, dilimizi, mədəniyyətimizi yaşatmağa çalışmışdılar.

1993-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin müstəqil Azərbaycanın rəhbərliyinə qayıdışından sonra diaspor quruculuğu prosesi dövlət siyasətinin əsas tərkib hissəsinə çevrildi. Dünya azərbaycanlılarının birlik və həmrəyliyini təmin etmək məqsədi ilə 2001-ci il may ayının 21-də Bakı şəhərində dünya azərbaycanlılarının I qurultayının keçirilməsi haqqında sərəncam imzaladı. Həmin il noyabr ayının 9-10-da keçirilən dünya azərbaycanlılarının ilk qurultayı soydaşlarımızın həmrəyliyinin təmin edilməsi istiqamətində tarixi hadisəyə çevrildi. Milli birlik ideyasının inkişafında mühüm rol oynayan bu mötəbər tədbir dünya azərbaycanlılarının Azərbaycan Respublikası ətrafında sıx birləşməsi prosesini sürətləndirdi. Dünya azərbaycanlılarının mötəbər yığıncağından sonra Azərbaycan diaspor hərəkatı tamamilə yeni mərhələyə qədəm qoydu. Bu sahədə sistemli dövlət siyasətinin həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə Heydər Əliyev 5 iyul 2002-ci ildə "Xarici Ölkələrdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması barədə" fərman imzaladı. Bu tarixi fərman xaricdəki Azərbaycan cəmiyyətlərinin vahid mərkəzdən koordinasiya olunmasına və habelə onların fəaliyyətlərinə dövlət qayğısını yönəltmək üçün real zəmin yaratdı.

Bu siyasət son illər prezident İlham Əliyev tərəfindən də uğurla davam etdirilir. Azərbaycan icmalarının fəaliyyətinin koordinasiya edilməsi prosesi daha da təkmilləşdirilib, dünya ictimaiyyətinə ölkəmiz haqqında həqiqətlərin çatdırılması məqsədi ilə mühüm tədbirlər görülüb. Bir çox ölkələrdə isə diaspor təşkilatlarının fəaliyyətlərini koordinasiya edən qurumlar yaradılıb. Hazırda azərbaycanlıların milli-mənəvi dəyərlərinin, mütərəqqi ənənələrinin qorunub saxlanılması, mədəniyyət mərkəzlərinin yaradılması üçün məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilir.

Dünyanın müxtəlif ölkələrində fəaliyyət göstərən diaspor təşkilatları təbii ki, soydaşlarımızın bir araya gəlməsinə, üzləşdikləri problemlərin ortaq çalışmalar hesabına həll olunmasına, vətənlə əlaqələrin qurulmasına, Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılmasına böyük töhfələr verirlər. Azərbaycanın xarici ölkələrdəki diplomatik korpusları, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi də bu istiqamətdəki səyləri dəstəkləyirlər.

Soydaşlarımızın yaşadıqları ölkələrin ictimai-siyasi həyatında təmsilçiliyi

Amma təbii ki, diaspor işini yalnız təşkilatların yaradılması ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Yalnız təşkilatlanma fəaliyyəti ilə nəzərdə tutulan hədəflərə çatmaq mümkün olmur. Bunun üçün digər addımların da atılmasına ehtiyac var. Belə addımlardan biri də soydaşlarımızın yaşadıqları ölkələrin ictimai-siyasi həyatında təmsilçiliyinin təmin edilməsi olmalıdır. Bu, artıq diaspor fəaliyyətində keyfiyyətcə yeni bir mərhələ olmalıdır.

Etiraf etmək lazımdır ki, hələlik bu sahədə uğurlarımız o qədər də çox deyil. Düzdür, son illər bu istiqamətdə müəyyən müvəffəqiyyətlər əldə olunmaqdadır. Soydaşlarımız yaşadıqları şəhərlərin yerli özünüidarə təşkilatlarında yer almağa başlayırlar.

Azərbaycanlıların kompakt yaşadıqları ərazilərdə siyasi fəallıqları yetərli deyil

Ümumilikdə isə bu sahədə uğur qazanmaq üçün hələ çox işlər görülməlidir. Onu da etiraf etməliyik ki, bir millət olaraq siyasi proseslərdə iştirakla bağlı müəyyən problemlərimiz var. Diqqət yetirsək, bu gün qonşu Gürcüstanda yarım milyon yaxın azərbaycanlı yaşasa da, bu ölkənin parlamentində cəmi 4 azərbaycanlı millət vəkili təmsil olunur. Uzun müddətli cəhdlərdən sonra Gürcüstanın azərbaycanlılar yaşayan Marneuli rayonunun qubernatorunun müavinlərindən biri azərbaycanlı ola bilib. Azərbaycanlıların kütləvi şəkildə məskunlaşdıqları Rusiyada da bu sahədəki uğurlarımızdan danışa bilmərik. 2 milyon nəfərə yaxın azərbaycanlı Rusiya Dumasına bir nəfər belə olsun həmyerlimizi keçirə bilməyib.

Azərbaycanlıların çoxluq təşkil etdiyi Ukraynada da vəziyyət eynidir. Bu ölkənin parlamentində cəmi bir azərbaycanlı deputat var. Düzdür, keçmiş SSRİ respublikalarında seçkilərdə demokratikliyin təmin olunması istiqamətində müəyyən problemlərin olması soydaşlarımızın uğur qazanmasına mane olur. Amma tamamilə demokratik prinsiplərin bərqərar olduğu Avropa ölkələrində, ABŞ-da da ciddi uğur qaza bilməmişik.

Son illər bəzi Avropa ölkələrinin parlamentlərində ara sıra milliyyətcə azərbaycanlı olan təmsilçilərə rast gəlmək mümkündür. Məsələn, Estoniya Mərkəzçi Partiyasının nümayəndəsi Eldar Əfəndiyev bu yaxınlarda üçüncü dəfə Estoniya parlamentinin deputatı seçilib. O həmçinin Narva Humanitar Gimnaziyasının Qəyyumlar Şurasının, Pro Narva Mərkəzi İdarəsi Şurasının, Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin İdarə Heyətinin, “Aleksandr kilsəsi”nin Şura üzvü, Avropa Azərbaycanlıları Konqresinin birinci vitse-prezidentidir. Amma təəssüf ki, belələrinin sayı o qədər də çox deyil.

Durumu dəyişmək üçün hansı addımlar atılmalıdır?

Bəs bu durumu dəyişmək üçün hansı addımlar atılmalıdır? Təbii ki, uğur qazanmaq istəyiriksə, bu istiqamətdə sistemli iş aparmalıyıq. İlk növbədə soydaşlarımız yaşadıqları ölkələrin cəmiyyətlərinə inteqrasiya olunmalıdırlar. Onlar yaşadıqları ölkələrdəki siyasi prosesləri yaxından izləməli, lazım gələndə siyasi partiyaların işində fəallıq göstərməlidirlər.

İndiyədək xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılar yalnız epizodik rollarda siyasətə qoşulur, bu işlə ciddi şəkildə məşğul olmurlar. Xaricdə, xüsusilə də Avropa və ABŞ-da isə təsadüfən siyasi proseslərin iştirakçısı olub uğur qazanmaq çox çətindir. Digər tərəfdən, bu işi təmtəraqla, «qarğa məndə qoz var» prinsipi ilə aparmaq lazım deyil. Soydaşlarımızın siyasi proseslərdə iştirakına dəstək pərdə arxasından verilməlidir. Siyasətə qoşulmaq istəyən azərbaycanlılar ilk növbədə yaşadıqları ölkənin problemlərini öyrənməli, onların həllində ölkə vətəndaşlarına kömək etmək iqtidarında olduqlarını nümayiş etdirməlidirlər.

Media ilə yaxşı əlaqələr qurulmalıdır

Sirr deyil ki, müasir dünyada uğur qazanmağın əsas yollarından biri də media ilə yaxşı əlaqələrin olmasıdır. Soydaşlarımız da yaşadıqları ölkələrin siyasi həyatında fəallıq nümayiş etdirmək istəyirlərsə, ilk növdə nüfuzlu media orqanları ilə yaxşı əlaqələr qurmalıdırlar. Onlar çalışmalıdır ki, hər bir ölkənin tanınmış KİV-nə azərbaycanlılar yerləşdirilsin.

Uğur qazanmağın digər yolu soydaşlarımızın yaşadıqları ölkələrdə seçkilərin nəticələrinə təsir etmək imkanlarının olmasıdır. Əgər belə olarsa, siyasi qüvvələrin özləri soydaşlarımızın səsini qazanmaq üçün onlara tərəf addımlar atacaqlar. Başqa sözlə, xaricdə yaşayan azərbaycanlıların yaratdıqları təşkilatlar artıq icmalaşmaqdan çıxıb fondlara çevrilməlidirlər. Bu prosesdə soydaşlarımız özlərinə yaxın icmalarla birləşib iddialarını ortaya qoymalıdırlar.

Amma təbii ki, bütün bunlara nail olmaq o qədər də asan deyil. Yüz illərdir formalaşmış siyasi proseslərə müdaxilə etmək, təsiredici faktora çevrilmək, tutulmuş bazarda yer tapmaq çox çətindir. Bütün çətinliklərə baxmayaraq, buna nail olmaq mümkündür. Bu istiqamətdə ən böyük ümid təbii ki, gənclərimizədir. Xaricdə təhsil alan, yaşadıqları ölkələrin ictimai-siyasi həyatına yaxından bələd olan gənclərimizin siyasi proseslərdə də uğur əldə etmək şansları daha böyükdür. Amma bu prosesdə onları mütləq diasporumuzun təşkilatlanması işində təcrübə toplayan yaşlı nəsil dəstəkləməlidir.

Xaricdəki Azərbaycan diasporu bu problemi həll edərsə, özü üçün böyük perspektiv əldə edə bilər. Soydaşlarımız yaşadıqları ölkələrin siyasi sistemində təmsilçilik etməklə üzləşdikləri problemlərin daha operativ və keyfiyyətli həllinə nail ola bilə, bir sıra məsələlərdə vətənə yardım əllərini uzadarlar. Hər bir ölkənin siyasi həyatında təmsilçilik həm də siyasi elita ilə körpülərin yaranması deməkdir. Bu körpülər bizim həqiqətlərin olduğu kimi dünya dövlətlərinin siyasi elitasının gündəminə də keçməsinə də təkan verə bilər. Şübhə yoxdur ki, müstəqillik illərində bu sahədə daim çətinliklərlə üzləşirik.

Xaricdə yaşayan soydaşlarımız barədə nə düşünürlər?

İsveçrədə yaşayan və bu ölkənin vətəndaşı olan «Qərb və Şərq» Demokratiya İnkişaf Dialoq Akademiyasının prezidenti Coşqun Feyzullazadə də deyir ki, diasporumuz əldə etdiyi uğurlarla kifayətlənməməlidir: «Əgər Azərbaycanı tanımırlarsa, barəmizdə heç bir məlumat yoxdursa, məlum qonşularımızdan fərqli olaraq yaşadığımız ölkələrdə xüsusi televiziya verilişləri hazırlayıb nümayiş etdirə bilmiriksə, təbii ki, uğurdan danışmaq olmaz». C.Feyzullazadə hesab edir ki, bütün bunların aradan qaldırılması üçün real işlər görülməlidir. Məsələn, Azərbaycan sahibkarlarının Avropa bazarına yönəlik fəaliyyətlərinin artmasına çalışmaq lazımdır. Onların dəstəyindən istifadə edən xaricdə yaşayan soydaşlarımız da siyasi fəallıqlarını artırmalıdırlar.

Türkiyə Böyük Millət Məclisinin üzvü, Azərbaycan diasporunun fəallarından olan Sinan Oğan da hesab edir ki, müxtəlif ölkələrdə yaşayan soydaşlarımız həmin ölkələrin həyatında yaxından iştirak etməlidirlər. Onlar ilk növbədə yerli özünü idarəetmə orqanlarında, sonra isə parlamentlərdə təmsil olunmağa çalışmalıdırlar.

Kanadada yaşayan azərbaycanlılar isə artıq bu istiqamətdə konkret addımlar atırlar. Bu ölkədə yaşayan soydaşımız Aslan Xalidi Kanada Yeni Demokratlar Partiyası sədrinin şərq ölkələrindən gələnlər üzrə müavinidir. Artıq bu ölkədəki Azərbaycan icmasının üzvləri ölkə parlamentinə seçkilərdə iştirak etmək üçün azərbaycanlının namizədliyini irəli sürmək məqsədi ilə birləşiblər. A.Xalidi deyir ki, partiyada daha çox azərbaycanlının təmsil olunması üçün bütün səylər birləşdirilib. Partiyada azərbaycanlıların sayı artdıqca bəzi üzv ermənilər qurumun sıralarını tərk edirlər.

İnanmaq istərdik ki, qısa müddət ərzində böyük uğurlara imza atmış Azərbaycan diasporu bu problemi də tezliklə yoluna qoyacaq. Soydaşlarımızın səsi yaşadıqları ölkələrin bələdiyyə şuralarından, parlamentlərindən gələcək.

İlham QULİYEV

Kaspi.-2012.-26 aprel.- S.6.