Ustadlara ustad sən idin sanki, Niyazi

(“N İ Y A Z İ - 100” silsiləsindən)

Hacıbəyovlar nəslinin layiqli nümayəndələrindən olan bəstəkar-dirijor, Üzeyir bəyin böyük qardaşı Zülfüqar Hacıbəyov(1884-1950) 1912-ci ilin yay günlərində konsert proqramı ilə Tiflis şəhərinə qostrol səfərinə gedəndə, həyat yoldaşı, ixtisasca həkim-Bakıdakı “Şəfqət bacıları məktəbi”nin (indiki dillə “Tibb texnikumu və ya kolleci”) müəllimi, “ağır ayaqlı” (hamilə) olan Böyükxanım Tagızadə-Hacıbəyovanı da özü ilə aparıbmış. Allahın qismətindən onların ilk övladları da əzəli-əbədi türk şəhəri olan Tiflis şəhərində dünyaya gəlir.

20 avqust 1912-ci il təvəllüdlü körpəyə Niyazi adını verirlər. Daha sonralar bu ailədə Çingiz(1913-1971) adında bir oğlan uşağı da təvəllüd tapır.

Niyazi və Çingiz Hacıbəyovlar hələ kiçik yaşlarından evlərində əmiləri Üzeyir bəylə yanaşı, digər görkəmli Azərbaycan bəstəkarı və dirijoru - Müslüm Maqomayev(baba Moqamayev), xanəndələrdən Cabbar Qaryağdı, Seyyid Şuşinski, tarzən Qurban Pirimov, aktyor və rejissor H.Ərəblinski, Terequlov, ədiblərdən Hüseyn Cavid, Abdulla Şaiq, Cəlil Məmmədquluzadə və başqa sənətçilərin əhatəsində böyümüşlər.

Bütün bu görüşlər, dinləmələr, təbii ki, atası Zülfüqar bəyin və əmisi Üzeyir bəyin təlimlərinin göstərdiyi təsir, kiçik Niyazidə musiqiyə qarşı böyük həvəs oyadır ki, nəticədə atası onun və qardaşı Çingizin Bakıda “Y.Şefferlinqin skripka sinifi”ndə, sonradan isə professor Bretanskinin sinfində(1920-21-ci illər) təhsil almalarını təmin edir.

Adlarını Azərbaycanın musiqi tarixinə yazmış bir çox korifey sənətçilərimizlə yanaşı, Hacıbəyovlar nəslinin bir çox nümayəndələri də Üzeyir bəy məktəbinin layiqli müdavimləri olduğu hamıya məlumdur.

Qardaşı oğlunun gələcəkdə səriştəli musiqiçi olacağına inanan Üzeyir bəyin tövsiyyəsi ilə Niyazi 1926-cı ildə Moskvaya gedərək Musiqi Pedaqoji Texnikumunda Mixail Fabyanoviç Onesinin “Kompazisiya” sinfinə daxil olur və üç il orada təhsil alır.

1929-31-ci illərdə Leninqraq(indiki Sankt-Peterburq) Mərkəzi Musiqi Texnikumunun “Kompazisiya” çöbəsində təhsil alan Niyazi öyrəndiklərini təcrübədə həyata keçirmək üçün yer seçimi qarşısında qalanda, o fikirləşmədən anası Böyükxanım Tağızadənin həkim olaraq bu dövrdə fəaliyyət göstərdiyi Dağıstanı - Mahaçqala şəhərini seçir.

1932-ci ildə Dağıstan MSSR-ə gələn 20 yaşlı Niyaziyə elə ilk andaca böyük etimad göstərən Muxtar respublikanın rəhbərliyi tərəfindən o, həmin dövr üçün(elə indi də) ən yüksək vəzifələrdən sayılan Dağıstan MSSR “Xalq Maarifi Komissarlığı”nda “Elm, ədəbiyyat və incəsənət sektoru”unun müdiri vəzifəsinə təyin olunur.

Gənc Niyazi vəzifə funksiyalarını layiqincə yerinə yetirməklə, qardaş və qonşu respublikada elmin, ədəbiyyatın və incəsənətin inkişafı yönümündə səylər göstərməklə yanaşı, mütamadi olaraq yaradıcılıqla da məşğul olur.

Niyazı hələ təhsil illərində başladığı və fortapino üçün nəzərdə tutulmuş “Prelüd”, “Etüd”, “Skertso” və “Möcüzə” kimi ilk əsərlərini Dağıstanda fəaliyyət göstərdiyi vaxtlarda tamamlamağa müvəffəq olur, “Zaqatala süitası”nın üzərində isə gərgin yaradıcılıq işi aparır.

HAŞİYƏ: - XX əsrin əvvəllərində Teymur Kafi(Əliyev) həyat yoldaşı Səkinəxanım İmam qızı ilə daimi yaşayış üçün İrandan Bakıya gəlirlər. Onların Əli-İsgəndər və Rəşid adlı oğlanları Bakı şəhərində, ailə başçısı sonradan dəmiryolu tikintisində mühəndis qismində işləmək üçün Rusiyanın Krasnodar şəhərinə(o 1922-ci ildə burada vafat etmişdir) göndərildiyindən onun üçüncü övladı, Həcər adlı qız 1914-cü ildə bu şəhərdə dünyaya göz açır.

Teymur Kafinin(Əliyev) övladları: Əli-İsgəndər Kafi İran hökumətinin təyinatı ilə 1925-ci ildə İranın Armavirdəki Konsulluğunun, 1928-ci ildə isə bu ölkənin Mahaçqaladakı Konsulluğunun agenti, Rəşid isə onun katibi vəzifələrində çalışırlar.

Tibb texnikumunu bitirərək Mahaçqala Tibb İnstitutunun ikinci kursunda oxuyan bacıları Həcər, bir gün(1931) dərsdən evə gəlib - musiqi müəllimlərinin onunla uşaq baxçasında Bakıdan gəlmiş Böyükxanım adında azərbaycanlı həkimin işlədiyi və Mahaçqalada qohum-əqrabasının olmadığından darıxdığı barədə - söhbət açanda Əli-İsgəndər Böyükxanım xanımı evinə dəvət edir və sonralar o tez-tez bu evə gəlib-gedir.

1933-cü ilin Yeni il təntənələrinin keçirildiyi ərəfədə Böyükxanım xanım böyük oğlu Niyazi və o zamanlar Leninqradda təhsil alan kiçik oğlu Çingizi də özü ilə götürərək Əli-İsgəndər Kafinin ailəsini təbrik etmək məqsədilə onlara gedir və ev yiyəsi onları şam yeməyinə dəvət edir. Süfrə arxasında Niyazinin Əli-İsgəndər Kafinin 19 yaşlı bacısı gənc və cazibəli Həcərə hamının hiss edəcəyi şəkildəki baxışından ona vurulduğu hiss edən “Təbriz gözəli” də bu sevgiyə qarşılıqlı “cavab” verir.

Niyazi ilə Həcərin arasında baş verən məhəbbət məcarasından, onların sıx-sıx görüşlərindən xəbəri olan və bu ittifaqa qarşı çıxaraq bacısını “sevgi məcarası”ndan “xilas etmək” məqsədilə onu İrana göndərmək fikrinə düşən İran diplomatını “qabaqlayan” gənclər, 31 iyul 1933-cü il tarixdə bir-birinə qoşularaq Azərbaycanın Ağdaş şəhərinə gəlib burada İslam qaydalarına uyğun bir şəkildə kəbin kəsdirirək rəsmi ər-arvad “statusuna” yiyələndikdən sonra Bakıya yollanırlar. Əvvəlcə Niyazinin atası Zülfüqar bəyin Füzuli küçəsi 31-də yerləşən birotaqlı mənzilində valideyinlərlə birlikdə, sonradan isə icarə elədikləri müxtəlif mənzillərdə yaşyan gənc ailəyə, 1937-ci ildə Xəqani küçəsində ilk mənzil verildikdən sonra yaşayış şəraitləri yaxşılaşmışdır.

Həcər xanım işləmədiyindən evdarlıqla məşğul olur, Niyazi isə elə həmin il(1933) Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına(indiki Bakı Musiqi Akademiyası) daxil olaraq 1934-cü ilə qədər orada oxumaqla, professorlar L.Rudolfun “Skripka sinifi”ndə, sonralar isə S.Ştrasserin “Dirijorluq sinifi”ndə təhsil alır.

Təhsillə yanaşı yaradıcılıqla da məşğul olan Niyazi həmin 1933-cü ildə “Zaqatala süitas”nı da tamamlaya bilir.

Azərbaycan vokal məktəbinin banisi, SSRİ Xalq artisti Bülbülün 1932-ci ildə təşkil etdiyi “Musiqi kabineti”nin xətti ilə Azərbaycanın cənub bölgəsinə - Lənkarana və Astaraya - ezam olunaraq “Vallah şirinəm”, “Çoban havası”, “Aman nənə”, “Ay dili-dilidir” və bu kimi digər Azərbaycan xalq mahnılarını toplayaraq nota köçürən Niyazi, elə bu səfərlərdən ruhlanaraq 1934-cü ildə fortapiano üçün Talış mövzulu müxtəlif pyeslər də yazır və elə həmin il onu Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqına üzv qəbul edirlər.

Niyazi Azərbaycan professional musiqisi tarixində ilk dəfə olaraq 1935-ci ildə mahir muğam ustası Cabbar Qaryağdının ifasında klassik musiqi nümunələrimizdən olan “Rast” və “Şur” muğamlarımızı nota köçürür.

1935-37-ci illərdə Azərbaycan Kinostudiyasında musiqi redaktoru vəzifəsində çalıçan Niyazi, həmin illərdə C.Cabbarlının - eyni adlı pyesi əsasında çəkilən ilk səsli “Almaz” filminə(atası Zülfüqar Hacıbəyovla birlikdə), dramaturqun “Almaz” və “1905-ci ildə” pyeslərinin teatr tamaşalarına, daha sonralar isə C.Cabbarlının “1905-ci ildə” pyesi, Ə.Haqverdiyevin eyni adlı əsəri əsasında çəkilən “Dağılan tifaq”, habelə “Kəndlilər”, “Mənsur”, “Fətəli xan”, “Azərbaycan qadınınin baharı” və s. bu kimi kinofilmlərə müsiqi də bəstələyir.

30-cu illərin ortalarını Niyazinin dirijorluq fəaliyyətinin başlanğıcı kimi də qiymətləndirmək olar. Bu illərdə o Azərbaycan radiosunun orkestri ilə yanaşı, “Nüftçilər İttifaqı”nın nəzdində fəaliyyət göstərən “Dram teatrı”nda da dirijorluq fəaliyyəti göstərir.

1937-ci ildə M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrına dəvət olunaraq teatrın bədii rəhbəri vəzifəsinə təyin olunan Niyazi, bəstəkar Qlierlə birlikdə M.Moqamayevin “Nərgiz” operasının yeni redaksayası üzərində gərgin işə başlayır. 1938-ci ilin aprelində Moskvada keçirilən “Azərbaycan mədəniyyəti ongülüyü”ndə Niyazinin dirijorluğu ilə ifa olunan bu əsər sürəkli alqışlarla qarşılanır və 26 yaşlı gənc bəstəkar-dirijor SSRİ-nin “Şərəf nişanı” ordeni ilə təltif olunur. Bu mədəniyyət günlərini geniş işıqlandıran mərkəzi mətbuat Niyazini məharətini xüsusi qeyd edirək yazırdılar: “Gənc, istedadlı dirijor Niyazi operanı çox gözəl aparır. Yüksək bədii taktla müğənniləri müşayət edir. Niyazi partiyanı çox gözəl bilir, hansısa xüsusi yüngüllük və temperamentlə orkestri idarə edir”(“Pravda” - 12 aprel 1938-ci il); “...Niyazi son dərəcə dəqiq, diqqətlə və yüksək ifadə ilə dirijorluq edir.”(“Raboçaya Moskva” - 12 aprel 1938-ci il).

“Ongünlük”dən uğurla qayıdan Niyazi bu dəfə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının bədii rəhbəri vəzifəsinə təyin olunur və o, dirijor Nikolay Pavloviç Amosovla birgə Simli Orkestrin kollektivini formalaşdır ki, iki il sonra dağılan bu kollektivin bazasında bir qədər sonra 1944-cü ildə Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri təşkil edilir.

Niyazinin dirijorluq sənəti haqqında mülahizəlinə görə: - “... dirijor... o, musiqini - saf, gözəl və kamil musiqini öyrənməyi bacarmalıdır. Məncə, dirijor qulağı ilə görməli, gözü ilə eşitməli, əlləri ilə danışmalıdır”.

1939-cu ildə N.Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” poemasının motivləri əsasında eyni adlı opera üzərində işə başlayan Niyazi elə həmin il I aktını Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında ifa etdiyi əsər, 1941-42-ci il Teatr mövsümünün açılışı zamanı isə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində tam səhnə təcəssümünü tapır.

1939-40-cı illərdə rus musiqiçilərindən olan pianoçu Lev Oborinə, fortopinoçular Emil Qureviçə və Emil Qilelsə, 1954-57-ci illərdə isə pionoçu Viktor Merjanova və 16 yaşlı gənc gürcü pianoçusu Liana İsakadzeyə də Niyazi dirijorluq etmişdir.

1941-ci ildə Böyük Vətən Müharbəsi başlayanda Bakı Dairəvi Hərbi Mahnı və Rəqs Ansanblının bədii rəhbəri təyin olunan Niyazi, cəbhə bölgələrində əsgərlər qarşısında bütün müharibə boyu dəfələrlə maraqlı konsert proqramları ilə çıxış etmişdir.

Təbrizdə Sovet döyüşçüləri qarşısında Üzeyir Hacıbəyovun “Koroğlu” operası ilə çıxış edən(1941) Niyazi, qədim türk şəhəri Təbrizin doğmalığından duyğulanaraq Xalq şairi Süleyman Rüstəmin məşhur “Təbrizim” şeirinə elə oradaca mahnı da bəstələmişdir.

1944-cü ildə Tiflisdə keçirilən “Zaqafqaziya incəsənət ustaları ongünlüyü”ndə Qara Qarayevin və Fikrət Əmirovun əsərləri ilə yanaşı özünün “Xatirələr” və “Döyüşdə” simfonik əsərləri ilə çıxış edən Niyazi yadda qalan ifa manevrləri ilə həmkarlarının və tamaşaçıların dərin hörmətini qazanmışdır.

1946-cı ildə Leninqrad şəhərində keçirilən “Gənc dirijorların II Ümumittifaq Baxışı”nın yekun konsertinin beş laureatından biri də Niyazi olmuşdur.

Niyazi 1947-ci ildə Bakıda keçirilən böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin 800 illik yubiley tədbirləri zamanı Ü.Hacıbəyobun “Kontata”sı, F.Əmirovun

“Nizami simfoniyası” və Q.Qarayevin “Yeddi gözəl” simfonik poeması ilə yanaşı, özünün “Xosrov və Şirin” operasını da ifa etmiş, elə həmin il də bu operanı Opera və Balet

Teatrında yeni redaksiyada səhnələşdirməyə müvəffəq olmuşdur.

1948-ci ildə Moskvada keçirilən “SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının I qurultayı”nın nümayəndələri sırasında olan Niyazi, Üzeyir Hacıbəyovun “Firuzə” operasından Firuzənin ariyasını və Qara Qarayevin “Leyli və Məcnun” simfonik poemasını professional nümayəndə heyəti qarşısında uğurla ifa etmişdir.

Niyazinin “Rast” muğamının motivləri əsasında 1949-cu ildə yazdığı “Rast simfonik muğamı” Azərbaycanın və eləcə də Şərqin musiqi ictimaiyyəti tərəfindən rəğbətlə qarşılanmış, o, U.Hacıbəyovun N.Gəncəvinin sözlərinə bəstələdiyi “Sənsiz” və “Sevgili canan” romanslarını isə 1953-cü ildə orkestr üçün işləmişdir.

1949-50-ci illərdə “Moskva konservatoriyası”nın Böyük zalında və “Böyük teatr”ın səhnəsində uğurla çıxış edən Niyaziyə, o vaxtkı Çexoslavakiya respublikasının paytaxtı Praqa şəhərində keçirilən “Praqa baharı-51 Beynəlxalq Müsabiqə”dəki iştirakı böyük şöhrət qazandırmış, dünya şöhrətli musiqiçilər - bəstəkarlar, dirijorlar, ifaçılar - onun ifa tərzinə heyranlıqlarını gizlətməyərək, böyük istedada malik Azərbaycan dirijoru ilə yaxınlıq etmək, onunla yaradıcılıq əlaqələri yaratmaq niyyətlərini fəxrlə dilə gətirmişlər.

Niyazinin 1950-ci illərdə Simfonik Orkestri üçün işləyib Aşıq Zeynalın sözlərinə yazdığı “Aşıq mahnısı”, “Arzu” romansı, orkestr üçün işlədiyi xalq mahnılarından “Kəsmə şikəstə”, “Qara gilə”, “Xumar oldum” və digərləri bu gün də tanınmış ifaçılarımızın repertuarını bəzəyir.

1954-cü ildə o vaxtkı Rumuniya Sosialist Respublikasında qostrol səfərində olan Niyazi, bu ölkənin ən məşhur - “Ateneul” və Buxarest Opera və Balet Teatrının konsert salaonlarında Buxarest Dövlət Filarmoniyasının orkestrni uğurla idarə etmişdir.

Niyazinin ifalalarından duyğulanan RSR Dövlət mükafatı laueratı, bəstəkar A.Viyeru yazırdı: “P.Çaykovskinin “Dördüncü simfoniyası”nda Niyazinin götürdüyü ahəng, eləcə də onun bütün ifaçılıq konsepsiyası sübut edir ki, dirijor P.Çaykovskinin musiqisinin təfsirində rus ənənəsinə sadiqdir. Bununla birlikdə simfoniyanın təfsirində, xüsusən məşhur “pitsikato ostinato”nun ifasında şəxsi, yeni və orjinal cizgilər çoxdur.”

1954 və 1955-ci illərdə keçirilən böyük və möhtəşəm “Mahnı bayramları”nın təşəbbüskarı və təşkilatçılarından olan Niyazi, Bakı şəhərinin mərkəzi stadionunda onminlərlə tamaşaçının iştirakı ilə keçirilən final konsertində heyəti 350 nəfərdən ibarət olan orkestrə dirijorluq etməklə yanaşı, heyəti 17 000 nəfərdən ibarət olan xoru da xormeystr A.Yurlovla birgə müvəffəqiyyətlə idarə etmişdir.

1956-cı ildə skripaçı Nelli Skolnikova və Dmitri Başkirov ilə Çexoslovakiya respublikasına qostrol səfərinə çıxan Niyazi, 1958-ci ildə Orta Asiya respublikaları zəhmətkeşləri qarşısında konsert proqramları ilə 20-dən artıq çıxışlar etmişdir.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 1956-cı ildə keçirilən I qurultayının işinin aparılması nümayəndə heyəti tərəfindən məhz Niyaziyə həvalə olunmuşdur.

1958-ci ildə M.F. Axundov adına Azərbaycan Opera və Balet Teatrının baş dirijoru vəzifəsinə təyin olunarkən teatrın repertuarını yenidən işləməyi bir vəzifə olaraq qarşısına məqsəq qoyan və 1959-cu ildə Moskvada keçirilən “Azərbaycan ədəbiyyat və incəsənət ustalarının ongünlüyü”nə layiqincə təqdim etməyə müvəffəq olan Niyazi, “ongünlük” təntənələrinin repertuarına Ü.Hacıbəyovun “Koroğlu”, F.Əmirovun “Sevil” operalarını, Q.Qarayevin isə “Yeddi gözəl” baletini daxil edir.

Moskvada keçirilən ongünlük zamanı Niyazinin nümayiş etdirdiyi yüksək ifaçılıq məharətinə yüksək qiymət verən tanınmış rus musiqiçiləri yazırdı: “Sovet ifaçılıq sənətinin ən böyük ustalarından biri olan drijor Niyazi “Koroğlu” operasını böyük ilham və ehtirasla təfsir edir”(K.Savka); “Sevil” operası güclü təsir bağışlayır və bu, xeyli dərəcədə dirijor Niyazinin xidməti ilə əlaqədardır. O, musiqinin ruhunu və xarakterini, hadisələrin ahəngini düzgün qavramış və və bütün ifaçıları özünün bu qavrayışına tabe etdirmişdir”(İ.Martınov); “...Bütün tamaşa boyu ona(“Yeddi gözəl”ə) böyük həyacanla baxırsan. Məftunedici musiqi, Niyazinin yüksək məharəti, artistlərin ecazkar ansanblı biz taşmaşaçıları da ilhama gətirir.”(A.Tvardovski).

“Ongünlüyün” uğurla keçirilməsi nəzərə alınaraq Sovet Hökumətinin qərarı ilə Azərbaycan incəsənət xadimlərindən Niyazi də daxil olmaqla bir neçə nəfərə “SSRİ xalq artisti” fəxri adı verilir.

Həmin ildən başlayaraq Niyazi bir neçə çağırış dalbadal Azərbaycan SSR və SSRİ Ali Sovetlərinin deputatı seçilir.

1960-cı ildə Macarstanda möhtəşəm ifaları ilə yaddaqalan çıxışlar edən və bir az sonra həmin il qostrol səfəri çərçivəsində Bakıda olan ABŞ-ın məşhur pianoçusu Van Klaybernlə birgə konsetlər verən Niyazi, Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi” baletinin üzərində işləməklə bu əsərin 1961-ci ilin martında Leninqraddakı təqdimatı(premyerası) böyük əks-sədaya səbəb olmuş, görkəmli rus bəstəkarı D.Şostakoviç “Pravda” qəzetində dərc etdirdiyi məqaləsində Niyazi sənətkarlığına yüksək qiymət verərərək yazırdı: “...Musiqinin yozumunda və tamaşanın yaradıcılığında dirijor Niyazinin diqqətəlayiq rol oynadığını dərhal qeyd etmək lazımdır. O, orkestr ilə əsl yekdilliyə nail olmuş və istər hər bir alətin, istərsə də ümumən bütün kollektivin misilsiz ifasını təmin etmişdir. Biz əsl “forte”, əsl “piano” eşidirik, ayrı-ayrı qruplar qovuşub vahid ansanbl təşkil edirdi. Mən əsas etibarilə onu qeyd etmək istərdim ki, tamaşa zamanı dirijor nəinki təkcə orkestr üçün, eləcə də səhnə üçün əsl rəhbər idi. Təəssüf ki, sənhəmizdə belə hallar o qədər də tez-tez baş vermir.”

Niyazi peşəkarlığını bir daha dərk edən S.M.Kirov adına Leninqrad Opera və Balet Teatrının rəhbərliyi onu Parisin “Qrand-Opera”, Londonun isə “Kovend-Qarden” teatrlarına qostrol çərçivəsində yerli orkestrləri idarə etməyi təklif edir.

“Qrand-Opera”da baş tutan konsertdə P.Çaykovskinin “Yatmış gözəl” və S.Prokofyevin “Daş çiçək” əsərlərini yüksək peşəkarlıqla ifa etdikdən sonra Fransanın məşhur “Humanite” qəzeti böyük Azərbaycan dirijoru Niyazi ilə geniş müsahibəni səhifəsində dərc etmişdir.

Niyazi P.Çaykovskinin yaradıcılığına olan sevgisini etiraf edərək, böyük bəstəkarın dramatik dərinliyi ehtirası ilə insanı məftun edən musiqisini özünəməxsus bir səmimiyyət, təkrarolinmaz bir insani kövrəkliklə yenidən yaratdı.

Niyazinin 1961-ci ildə bəstələdiyi “Çitra” baleti, elə həmin il Rusiyanın Kuybışev(indiki Samara) teatrında səhnə təcəssümünü tapmışdır. Əsərin premyerasında iştirak edın Rabindanat Taqorun qız nəvəsi qeyd edərək demişdir ki, -“baletin musiqisində Rabindanat Taqorun əsl poetik yaradıcılıq ruhu hökm sürür.” (“Çitra” baletini 1971-ci ildə yeni redaksiyada işləyərək, SSRİ Xalq rəssamı Mikayıl Abdullayev və tanınmış baletmestr N.V.Danilovanın iştirakı ilə 1972-ci ildə Azərbaycan Opera və Balet Teatrında səhnəyə qoyur).

Onun 1962-ci ildə pianoçu Y.Malinin və violençel ustası S.Knuşevitski ilə Çin Xalq Respublikasında keçirdikləri qostrol səfəri də uğurlu olmuşdur.

1963 və 1966-cı illərdə Monqolstan Xalq Respublikasına qostrol səfərləri zamanı yerli musiqiçilər qarşısında məruzələrlə çıxış edən Niyazi, bu ölkənin Simfonik orkestrinin xarici səfərlər zamanı ifa edəcəyi musiqi nömrələrinin proqramının tərtibində yaxından iştirak etmiş, habelə ilk simfonik əsərinin bəstənilməsində gənc monqol bəstəkarı Mordorja ustad məsləhətləri də vermişdir.

1964-cü ildə Almaniya Demokratik Respublikasının Lepsiq və Karl Marks Ştadt şəhərlərinə qostrol səfərləri zamanı Niyazi, Meriya tərəfdən şəhərin “Fəxri medal”ı ilə mükafatlandırılır.

1965-ci ilin noyabrında Niyazi İstanbul opera teatrında simfonik orkestrlə çıxış etmək və P.Çaykovskinin rus şairi A.Puşkinin eyni adlı poemasının motivləri əsasında yazdığı “Yevgeni və Onegin” operasını səhnəyə qoymaq üçün Türkiyəyə dəvət olunur.

Sən demə Niyazi İstanbul Opera Teatrında işə başlamamışdan əvvəl burada maraqlı vəziyyət yaranıbmış. İtaliya dirijoru Pino Trost və İsveçrə rejissoru Elmar Foyqt P.Çaykovskinin bu operasını tamşaya hazırlamağa cəhd göstərsələr də, tamaşa baş tutmamış, bununla əlaqədar İstanbul mətbuatında bir çox kəskin məqalələr dərc edilibmiş.

“Yevgeni və Onegin” operasının tamaşasının hazırlanması prosesində Niyazi eyni vaxtda teatrın musiqi rəhbəri və rejissor funksiyalarını yerinə yetirir. Dirijor, solistlər, xor və orkestr arasında zəruri olan qarışılıqlı anlaşma yaradır. P.Çaykovskinin operası Niyazinin təfsirində dərin və güclü maraq doğurur.

Türkiyə bəstəkarı və tənqidçisi Bülənd Tarcan aylıq “Orkestra” jurnalında Niyazinin bədii təfəkkür yetkinliyi və yüksək professional mədəniyəti barədə böyük məqalə ilə çıxış edir.

1966-cı ildə Parisə növbəti qostrol səfəri zamanı Niyazi, bu ölkənin “Kolonna” orkestrnə dirijorluq etməklə, Parisin “Şatel” teatrına gələn tələbkar Avropa tamaşaçlarını misilsiz ifasının cazibəsinə salır.

1980-ci ildə Özbəkistanda növbəti qostrol səfərində olan Niyaziyə bu ölkənin milli geyimi hədiyyə olunur ki, bu qiyafə ölməz sənətkarın mənzil müzeyinin kolleksiyasına daxil edilmişdir.

Niyazi bütün qostrol səfərlərinə cox sevdiyi ömür-gün yoldaşı Həcər xanımla birgə getmişdir.

(Niyazinin qardaçı Çingiz Hacıbəyov (1913 - 1971) Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında və Azərbaycan radiosunda Simfonik orkestrlərə uzun müddət dirijorluq etmişdir)

Niyazi Zülfüqar oğlu Tağızadə-Hacıbəyov(Tağızadə soyadını dayısı Heydərəlinin şərəfinə götümüşdür) 1938-ci ildə SSRİ-nin “Şərəf nişanı” ordeni ilə 1940-cı ildə Azərbaycanın SSR “Əməkdar incəsənət xadimi”, “1941-45-ci illərdə Almaniya üzərində qələbəyə görə”, “Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə”, “Qafqazın müdafiəsinə görə” medalları ilə təltif edilmiş, 1944-cü ildə “Arşın mal alan” komediyasının yaradılmasında iştirakına görə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin “Fəxri Fərman”ı, 1946-cı ildə Leninqrad şəhərində keçirilən “Dirijorların Ümumittifaq Baxışının laureratı”, 1951-ci ildə parlaq yaradıcılığına görə, 1952-ci ildə isə Sultan Hacıbəyovun “Gülşən” baletinin uğurlu tamaşasına görə yaradıcı kollektivin üzvləri ilə yanaşı ikinci dəfə “SSRİ Dövlət Mükafatı laueratı” olmuş, ona 1955-ci ildə “Azərbaycanın SSR Xalq artisti”, 1959-cu ildə isə “SSRİ Xalq artisti” fəxri adları verilmiş, o 1960-cı ildə Macarstan Xalq Respublikasının “Bella Bartok adına medal”ına, 1964-cü ildə Almaniyanın Karl Marks Ştadt şəhərinin “Fəxri medal”ına layiq görülmüş, 1967-ci ildə “Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatı”nın laureatı olmaqla, həm də “Qırmızı Əmək bayrağı Ordeni” almış, 1972-ci ildə “Oktyabr İnqlabı Ordeni”, Hind şairi Rabindanat Taqorun eyni adlı poemasının motivləri əsasında yazdığı “Çitra” baletinə görə 1974-ci ildə “Cavahirləl Nehru adına Beynəlxalq mükafat”a layıq görülmüş, 1976-cı ildə “Lenin ordeni” almış, 1982-ci ildə isə anadan olmasının 70 illik yubiley tarixi münasibətilə SSRİ Hökumətinin qərarı ilə “Sosialist Əməyi Qəhramanı” adına layiq görülmüşdür.

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi Maestro Niyazi uzun illər deputatlıq fəaliyyəti göstərmiş, o respublikamızın və eləcə də SSRİ-nin ictimai-siyasi işlərində yaxından iştirak etmişdir.

Göründüyü kimi Niyazinin həyat və yaradıcılığı 1944-cü ildən ömrünün sonuna - 1984-cü ilin 2 avqust tarixinədək Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası ilə sıx bağlı olmaqla, yaradıcısı olduğu Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin bədii rəhbəri və baş dirijoru olmuş, ayrı-ayrı illərdə bu qurumun və Opera və Balet Teatrının direktoru(baş dirijoru) vəzifələrində çalışmış, burada çalışdığı illərdə əsərlərinin yeni redaksiyasının partituralarını işləmiş, yeni konsert proqramları tərtib etmiş, gənc musiqiçilərə ustad tövsiyyələri vermişdir.

Musiqi sənətində ən vacib şərtlərdən biri, bəlkə də birincisi sayılan keyfiyyət göstəricisi, musiqini(səsi) eşitmək və tamlıqla yadda saxlamaq(obsalyud slux) qabiliyyətinə malik olan Maestro Niyazi, böyük orkestr kollektivlərini idarə edərkən, hərəsindən bir neçəsi olan çoxsaylı musiqi alətlərinin hər birinin səsini ümumi səslər içərisində ayrı-ayrılıqda eşidə bilən və hansısa musiqi alətinin ümumi harmoniyaya uyuşmadığını, pərdəyə girmədiyini(xaric çaldığını) yerindəcə duyar və nümunə göstərmiş olsaq - “4-cü skripka, sənin üçüncü simin kökdə deyil” - deyə konkret olaraq göstərərmiş.

Uzun sürən xəstəlikdən sonra 1984-cü ildə özü, 1990-cı ildə isə həyat yoldaşı Həcər xanım dünyalarını dəyişmələrinə baxmayaraq, Niyazinin 1958-ci ildən yaşayıb-yaratdığı - Bakının Bülbül küçəsindəki 21 nömrəli evin 3-cü mərtəbəində yerləşən 24 nömrəli mənzilinin “Niyazinin mənzil muzeyi“ qismində hüquqi status alması, hələ sağlığında onunla dostluq etmiş, sənətinə bütün parametrləri ilə yüksək qiymət vermiş Ümummilli Liderimiz, Müasir Azərbaycan Dövlətinin yaradıcısı və qurucusu Heydər Əliyev cənablarının 1993-cü ildə Azərbaycanda ikinci dəfə hakimiyyətə gəlişindən sonrakı bir il ərzində - 1994-cü ilin sentyabr ayının 18-də reallaşmış, açılışda şəxsən iştirak edən Heydər Əliyev cənabları muzeyin “Xatirə kitabı”da ürək sözlərini də yazmışdır.

Hələ neçə il əvvəl Heydər Əliyev Niyazi haqqında danışanda -“Niyazi həm fitri istedadına, həm müsiqi sənətində xüsusi üslubuna, həm də bənzərsiz yoluna görə bütün başqa bəstəkarlardan, dirijorlardan seçilir” - demişdir.

Azərbaycan respublikası prezidentinin və Heydər Əliyev Fondunun, şəxsən bu Fondun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın Azərbaycan musiqisinin inkişafı

istiqamətində apardığı məqsədyönlü işlər çox təqdirəlayiqdir.

Ölkə prezidenti möhtərəm İlham Əliyev cənablarının 20 iyun 2010-cu il tarixli Sərəncamında Azərbaycanın və SSRİ-nin Xalq artisti, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Niyazi Zülfüqar oğlu Tağızadə-Hacıbəyovun 100 illik yubiley tədbirləri(2012) dövlət səviyyəsində keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

2012-ci il həm də “Niyazi ili” elan olunmuşdur.

Muzeydə ümumilikdə dahi sənətkarla bağlı 6200 adda eksponat saxlanılaraq mühafizə olunur. Onların sırasına, ailənin məişət əşyaları(predmetləti), müxtəlif illərdə, dünyanın müxtəlif ölkələrdə və yerlərində korifey musiqiçilərlə çəkilmiş foto-şəkillər, əsərlərinin əl yazmaları, geyimləri, o cümlədən dirijor geyimi(frak), pianosu, iş masası,

hətta içində popiros kötüyü olan külqabısı və alışqanı, eynəyi, qələmi və s. daxildir.

Niyazi hara getmsindən aslı olmayaraq orada mütləq şəkillər çəkdirər, bu ölkənin tarixi, memarlığı və digər tarixi məqamlarla bağlı açıqcalarını(otkrıtka), prospektlərini, milli

ornamentli suvinirlərini xatirə olaraq gətirərmiş.

Niyazinin 50 ildən artıq bir dövr ərzində(1933-1984) birgə ailə həyatı yaşadığı ömür-gün yoldaşı Həcər xanımın(1913-1990) xatirələrində deyilir:

“Niyazini bütün həyatı boyu müşayət edən, həmişə qəlbində gəzdirdiyi, az qala səcdə həddinə çatdırdığı Üzeyir Hacıbəyov dühasına olan sevgisi idi. Niyazi Üzeyir bəyi ilahiləşdirirdi. Üzeyir bəy Niyazinin onun əsərlərini ifa etməsindən böyük zövq alar, Niyazi xəstə olanda əsərlərinə kimin dirijorluq etməsindən asılı olmayaraq konsertdə iştirak etməzmiş”;

“Konsertlərdə Niyazini tamaşaçı qismində müşayət etməyi sevən, lakin bir dəfə də olsun ona əl çalmayan Həcər xanım, Niyazinin səhnədən gözləri ilə həmişə onu axtardığını və “tapanda” isə xəfifcə gülümsədiyini xatırlayır”;

“Onu tez-tez məzəmmət edərək bütün həyatını Niyaziyə qurban verdiyinə görə qınayanlara - “mən öz həyatımı istedadlı bir adama və sevimli ərimə həsr etmişəm” - deyə cavab verərmiş”;

“Niyazi, Həcər xanım xəstə olarkən işə gedəndə onun ayağa durmamasını israrlı şəkidə xahiş edər, əgər mən gələndə sənin yemək bişirdiyini görsəm, dönüb gedəcəyi ilə “hədələyər”, gün ərzində isə tez-tez zəng çalıb halını soruşar, “özünü qoru” və sevərəkdən tez-tez işlətdiyi - “Özünü mənim xatirimə qoru” deyərmiş”;

“Hətta 1977-ci ildə Həcər xanım İrana - doğmalarının görüşünə gedən zaman xəstələnərək xəstəxanaya düşən Niyaziyə Həcər xanıma bu barədə xəbər vermək istədiklərini deyənlərə - “Mən Həcərə çox borcluyam, o mənim üçün etdiklərinin qarşısında onu doğmaları ilə görüçdən ayıra bilmərəm” demişdir”..

Moestro Niyazinin 100 illik yubileyi ilə əlaqədar onun ölməz ruhuna həsr etdiyim bu portret yazımı ənənəmə sadiq qalaraq yazdığım portret şeirimlə tamamlamaq istəyirəm.

Ruhun şad olsun, Ustad!

Gəl bax Şuşaya, çünkü baban doğuldu burda,

Açdın gözünü Tiflis olan türki-diyarda

Gördün üzünü Bakı kimi o xoş cəmalda,

Yoxsan aramızda, hamı ruhundan irazi,