Xalis YAZIÇI

İddiasızlar...

Mən gəncliyimdə Məmməd Orucun imzasını tanıyıb əsərlərindən bir-neçəsini oxusam da, özü ilə yeddi il əvvəl “Azərbaycan” jurnalının redaksiyasında tanış olmuşam. İlk tanışlığımızdan onun xoş münasibətindən, müdrikliyindən, nurani çöhrəsindən heyrətlənmişəm. Ona görə ki, xəyallarımda canlandırdığım, amma həyatda bu keyfiyyətlərə malik barmaqla sayılası bir şəxsiyyət yazıçı ilə rastlaşmışdım: sadə, təmənnasız, təvazökar, iddiasız, özündən kiçik həmkarına son dərəcədə qayğıkeş... Məmməd müəllimin insani keyfiyyətlərini sadalamaqla qurtarmaz.

Xalq yazıçısı Əkrəm Əylisli hələ 2001-ci ildə onun haqqında belə demişdir: “Məmməd Oruc son dövrdə ədəbiyyatımıza gələn nasirlərin xasiyyətinə, yazı manerasına, həyat tərzinə görə də mənə rəğbət oyadanlardan biridir. Məmmədin məni qane edən cəhəti odur ki, yazılarında olduğu kimidir.”

Yazılarında olduğu kimi olmağa hər yazıçının “hünəri” çatmır. Çox görmüşük yazıçı adı altında meşşan xislətini gizlədib özlərini mələk göstərənləri. Harəda aş, orada baş, vəzifə üçün əldən gedən, dilində xalq, məqsədi mandat olan, özünü canlı klassik hesab edənlərdən deyil Məmməd müəllim.

Məmməd Orucun hekayələrini oxuyub təsirlənən mərhum xalq şairi Qabil on bir il əvvəl belə yazmışdır:

Əsil qələm sahibi

Mətləbi dərin ədib;

Təhkiyəsi axıcı,

Təsviri şirin ədib.

Divardan asılmayıb

Qəzetə yazılmayıb

Elanı, bildirişi.

Məmməd Orucları gəl,

Əslən tanıyaq kişi!..

Yazıçıya uğur gətirən ən sanballı əsəri - “Köçürülmə” romanı şimal qərbi azərbaycanlıların tariximizə yara kimi düşmüş deportasiyası ilə bağlıdır. Bu ədəbi örnək 1991-ci ildə Mirzə Fətəli Axundzadə mükafatına layiq görülüb. (Ermənilərin üç üzünü tarixi əsaslarla ifşa edən bu romanı ekranlaşdırmağı ağıllarının ucundan belə keçirməyən, başqa vaxt fəxrlə “yerazam” deyən iş adamlarında kaş, yazıçıdakı milli qeyrətin yarısı olaydı...)

1975-ci ildə “Ulduz” jurnalında çap olunan “Yadigar mahnı” hekayəsi ilə Azərbaycan nəsrində öz imzasını təsdiq edən Məmməd Orucun hələ sovetlər birliyində Bakıda yeddi, Moskvada üç kitabı nəşr olunub. “Yeddi dağdan o yana”, “Pəhriz almaları”, və “Nərdivan” pyesləri Mingəçevir, Lənkəran və Naxçıvan Dövlət Dram Teatrlarında tamaşaya qoyulub. Son illər daha çox Azərbaycanda və eləcə də bir sıra xarici ölkələrdə çap olunan hekayələri ilə diqqət çəkən Məmməd Oruc “Susuz gölün sonası”, “Ağ qağayı”, “Çay gəmisində gəzinti” hekayələr silsiləsinə görə Yazıçılar Birliyinin İsi Məlikzadə adına mükafatını alıb.

“Leylək körfəzi”, “Aldanmış çiçəklər”, “İntizardan sonra”, “Oyun havası”, “Şanqo”, “Qırmızı bantlı qoç”, “Bir günün qonaqları”, “Namərd körpüsü”, “Vəliəhdin günahı”, “Şeytan tayfasının tamaşası”, “Əzrayılla görüş”, “Son dayanacaq” kimi oxunaqlı və yaddaqalan povest və hekayələr yazan Məmməd Oruc xeyli sayda bədii tərcümə işi ilə də məşğuldur. Belə ki, uğurlu tərcümələrinə görə 2009-cu ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təsis etdiyi “Qızıl kəlmə” mükafatı müsabiqəsinin qaliblərindən biri olmuşdur.

Uzun illər Azərbaycan radiosunun əməkdaşı olmuş Məmməd müəllim hazırda Yazıçılar Birliyinin “Azərbaycan” jurnalında nəsr şöbəsinə rəhbərlik edir. Düzünü deyim məndə bu jurnala rəğbət yalnız Məmməd müəllim sayaq həqiqi, xalis yazıçının orada işləməsinə görədir.

Təəssüf ki, yazıçının özünün imkansızlığından və heç kimə ağız açmamaq istəməməsindən iyirmi ildən çoxdur ki, kitabı nəşr olunmur (sonuncusu 1992-ci ildə, müstəqillik dövründə yeganə kitabı olan “Köçürülmə”dir), bu səbəbdən əsərlərini işlədiyi jurnalda çap etdirməklə kifayətlənir.

Təbiətinə yaddır özünü tərifləsin, əsərini reklam etsin, tez-tez hansısa mətbuat orqanına müsahibə versin, gözə girməyə çalışsın...

Məmməd Oruc zəhmətinin qiyməti verilməyən yazıçılarımızdandır. Hələ beş il əvvəl 60 illiyi ərəfəsində Anar müəllim Mədəniyyət və Turizm naziri Əbülfəs Qarayevə müraciət edərək yazıçıya ədəbiyyatımız sahəsindəki xidmətlərini nəzərə alıb “Əməkdar incəsənət xadimi” fəxri adının verilməsi məsələsinin qaldırılmasını xahiş etmişdi. Fəxri adları toy müğənnilərinə, sağa-sola paylayan nazirlik göründüyü kimi beş ildən artıqdır ki, bu müraciəti vecinə də almır.

Heç verməsinlər, Məmməd müəllimə şərəfli, böyük hərflərlə yazılan YAZIÇI adı da bəsdi. Bu adın dəyərini, yüksəkliyini isə yazıçılıq sənətinin pərvanəsi olan kəslər bilir...

Rövşən Yerfi

Kaspi.-2012.-1-3 dekabr.-S.18.