Heyva çiçəkləri

Nəzakət 4-cü sinifd oxuyurdu. Əlaçı oxuduğundan müəllimləri onu həmişə ön cərgəyə qoyurdu. Sinifin üzünü ağ elədiyindən məktəbin bütün müəllimləri onu sevirdi, bircə coğrafiya müəllimi Məhbubə müəllimdən başqa. Məhbubə müəllimin Nəzakəti görməyə gözü yox idi, ona qarşı ürəyində kin, həsəd, paxıllıq baş qaldırmışdı. Müəllimin qızı Mirvari Nəzakətlə bir sinifdə oxuyurdu. Mirvari də yaxşı oxuyurdu, ancaq Nəzakətə çata bilmirdi. Məhbubə müəllim başqa müəllimlərdən xahiş etməkdən usanmırdı. O, qızını məktəbin birincisi etmək istəyirdi. Ona görə, yeri gəldi-gəlmədi, Nəzakəti sancır, coğrafiya fənnindən qimətini aşağı salmaqla onu əlaçılar cərgəsindən silmək istəyirdi.

… Hər il olduğu kimi, bu il də 9 May bayramını təntənə ilə qeyd etmək üçün bərk hazırlıq işləri gedirdi. Şagirdlər qrupa bölünür, hərəsinə bir iş tapışrılırdı. Kimisi rəqs öyrənir, kimisi müharibəyə, qələbəyə aid şeirlər əzbərləyir, kimisi müharibə veteranlarını təbrik üçün çıxış hazırlayırdı.

Nəzakət isə böyük Səməd Vurğunun ilk Azərbaycanlı təyyarəçi qadını Leyla Məmmədbəyliyə həsr etdiyi «Leyla» şeirini əzbərləmişdi. Şeir demək üçün o, tam hazır idi. Bircə qalmışdı gül dəstəsi almaq. Hər bir şagird öz çıxışından sonra hərəsi bir veterana yaxınlaşmalı, gül dəstəsini verərək onu təbrik etməli idi. Bəs indi Nəzakət anasına necə desin ki, səhərki bayrama gül almaq lazımdır. Elə bu günün özünə qədər anası söz arası deyirdi ki, maaş almağa hələ bir neçə gün qalıb. Gərək ehtiyat pulumuzu elə xərcləyək ki, ayın başına qədər bizi görsün. Anasının bu cümləsi beynində tez-tez cövlan edib onu sakitləşməyə qoymurdu. Eşidəcəyi «yox» kəlməsi onu təşvişə salırdı. Elə şey olarmı ki, o məktəbə gülsüz getsin? Hansı üzlə gedərdi? Ona nə deyərdilər? Onu qınamazdılarmı? «Bir dəstə gül nə olan şeydir, onu almamısan?»

Birdən yoldaşları onu və anasını xəsis adlandırarlar. Onda necə olsun? Axı, onlar xəsis deyillər! Sadəcə olaraq gül almağa pulları yoxdur. Anasının gülə verilən pula heyfi gəlirdi. Deyirdi gülə verdiyim pula gedib beş kilo «pəsok» alaram, çayınızı şirin edib içərsiz.

Nəzakət odla-su arasında qalmışdı. Nə anasından keçə bilirdi, nə də məktəbə gülsüz gedə bilirdi. Ürəyi çırpınmağa başladı. Nə olursa-olsun, anasından gül almağı xahiş edəcəkdi. Qoy ona çit don almasın, onun puluna gül alsın, o da o biri uşaqlar kimi məktəbə alnıaçıq, fərəhlə getsin. Qoy görsünlər ki, o, yetim deyil, atası çoxdan dünyasını dəyişsə də anası ona həm də atadır. Ürəyi döyünə-döyünə anasına yaxınlaşdı, qırıq-qırıq səslə, yavaşdan dilləndi:

- Ana,.. bilirsən, sabah məktəbimizdə bayram tədbiri var,... 9 May günü.. Müharibə iştirakçılarını təbrik etməliyik, hamımız...

Anası Nəzakətin nə demək istədiyini başa düşməyə çalışdı. Nəzakət anasının dinmədiyini görüb ürəkləndi, sözünə davam etdi:

- Ana, uşaqlar hamısı bazardan gül alacaqlar, yaxşı, təzətər gül olmalıdır, qırmızı qərənfil güllərdən almalıyıq. Ana, sən də mənə gül alarsan?

Ananın susub durmağı Nəzakətə bir il qədər uzun gəldi. İndicə eşidəcəyi «yox» kəlməsinə cavab axtarırdı. Anasını inandırmalı idi. Gülü olmasa məktəbə gedə bilməzdi. Bu biabırçılıqdan necə qurtara bilərdi?

Ana əlini cibinə saldı. Cibində həmişə xırda pullar olurdu. «Nəzakət, al bu pulu, tez qaç, bir çörək al». «Nəzakət, al bu xırdanı, get bir qutu duz al gətir, ağ duz olsun, ha…!» Nəzakət elə bildi ki, anası indi də onu ya duz, ya çörək, ya da nə isə bir xırda şey almaq üçün dükana göndərəcək. Ana əlini xeyli cibində saxladı, cibini eşələdi, nəyisə əlilə yoxladı, saydı. Nəhayət, əlini cibindən çıxartdı. Nəzakət gözlərini bayaqdan anasının cibinə dikmişdi. Nəzərləri anasının cibindən çıxartdığı əlinə tərəf sürüşdü. Ana qəpikləri ovcunda bərk-bərk sıxmışdı. Nəzakətin yalvarış dolu baxışlarını hiss edib ovcunu açdı. Qəpikləri Nəzakətə uzatdı. Nəzakətin üstündən sanki dağ götürüldü. Əlini tez anasının əlinə toxundurdu, qəpikləri aldı. Bunu elə bir cəldliklə etdi ki, sanki anasının fikrindən daşınacağından qorxurdu. Nəzakət qəpiklərə baxdı, bir dənə 10 qəpiklik, iki dənə 20 qəpiklik idi. Nəzakətin ürəyi yerə düşdü. «Bu nədir, ay ana? Bunakı gül düşmür? Mən nə edəcəyəm?» Ana qızının ürəyindən keçənləri oxuyurmuş kimi dilləndi:

- Qızım, biz qərənfil ala bilmərik, özü də bazardan… Get, qonşumuz Səttar müəllimin yaxşı qızılgülləri var, ona de ki, səhərə sənə gül lazımdır, dərib versin. Pulunu ver, güllərini götür gəl.

Nəzakət yerində donmuşdu. 50 qəpiyə gül düşmürdü. Bunu o, Səttar müəllimə necə deyəcəkdi?

- Nəzakət, cəld ol, tez get gəl, işimiz çoxdur…

Nəzakət yuxudan ayılan kimi oldu. Bir anlıq duruxub qaldı, getsin, getməsin? Hər halda getsə yaxşıdır, gülsüz məktəbə gedə bilməzdi ki...

Nəzakət qəpikləri bərk-bərk ovcuna sıxmışdı, onları itirəcəyindən qorxurdu. O, yerindən tərpəndi. Gün bərk şaxıyırdı. Nəzakət tez-tez yeridiyindən və həyəcandan qan-tərə batmışdı. Səttar müəllimgilə nə vaxt çatdığını hiss etmədi. Yaxınlaşıb alaqapını döydü. İçəridən səs-səmir gəlmirdi. Qapı dalında qaldığından həyəcanlandı, ürəyi şiddətlə döyünməyə başladı. «Birdən Səttar müəllim evdə olmaz onda mən neyləyərəm? Məktəbə gülsüz necə gedərəm? Uşaqların, müəllimlərin üzünə necə baxaram? Vay, vay… mən batdım». Nəzakətin ürəyi kədərdən üzülürdü. Başını aşağı salıb bağlı qapıya bir də nəzər saldı. Balaca goppuş əllərilə qapını ikinci dəfə döyməyə başladı. Həyətin o başından zəhmli bir səs eşidildi:

- A bala, kimsən orda, qapını nöşün sındırırsan, ay vələduzna! Gəlirəm də, bir səbrin olsun!

Bu dəfə Nəzakət kişinin acıqlı səsindən vahiməyə düşdü. «Yəqin mənə acığı tutdu, o, mənə gül verməyəcək…». Qapının dalı vurulu idi. Nəzakət yaxınlaşan ayaq səslərindən başa düşdü ki, gələn evin sahibi və onu yoldaşları arasında xəcalət hissindən qurtaracaq Səttar müəllimdir.

Səttar orta məktəbdə uzun müddət müəllim işləmişdi. Təqaüdə çıxdığına baxmayaraq böyükdən-kiçiyə hamı ona «Səttar müəllim» deyirdi. O, çox əməksevər idi. Ona görə balaca həyətindəki torpaqda cənnət yaratmışdı. Sıra ilə gül kolları əkmişdi. Qızılgülün bütün növlərini öz əlilə basdırıb becərirdi. Quşlar bu cənnət - məkanda qanad saxlayır, özlərinə yuva qurur, bülbüllər dayanmadan cəh-cəh vururdu.

Səttar müəllim alaqapının cəftəsini qaldırdı, qapını açdı. Qarşısında balaca bir qızın boynunu büküb durduğunu gördü. Səttar müəllimin yaşı ötsə də öz kişi gözəlliyini, uca boyunu saxlamışdı. Kişinin uca boyu yanında daha da balaca və cılız görünən Nəzakət titrəyə-titrəyə ona baxırdı. Kişinin cingiltili səsini eşidəndə Nəzakət daha da büzüşdü.

- Ay qız, dillən görüm, niyə gəlmisən? Nə istəyirsən günün bu qızmar vaxtında?

Nəzakətin yolboyu əzbərlədiyi söz bir anlıq yadından çıxdı. Kəkələyə-kəkələyə dilləndi:

- Bilirsiz.., mənim 50 qəpiyim var.., anam dedi ki, mənə gül verəsiz, mən sabah məktəbə şənliyə getməliyəm…

Səttar müəllim qızın sözünü yarımçıq kəsdi:

- Necə qəpiyin var dedin?

- 50 qəpiyim…

- Aç göstər görüm!

Nəzakət həyacandan bir-birinə yapışmış barmaqlarını açdı. Ovcunda tutduğu qəpikləri Səttar müəllimə göstərdi.

- Ay qız, heç utanmırsan, yalan danışırsan?! Mən boyda adama yalan danışmaq hardan ağlına gəldi?

- Mən…, heç bilmədim…, mənim üç dənə qəpiyim var idi… biri yoxdur, hə…20 qəpiyim yox olub. İtirdim, lap yəqin itib…

- Bu necə olur, pulunu itirirsən?

- Atam qəbri, mən yalan danışmıram. Mən heç yalan danışanları da sevmirəm. Anam mənə 50 qəpik vermişdi… indi onun 20 qəpiyi yoxdur. Düz deyirəm, inanın…

Nəzakətin gözündə gilələnmiş yaş yanağından aşağı süzüldü. Səttar müəllim bir azca yumşaldı. Qızcığazın göz yaşlarına inandı. Başı ilə gəl işarəsi verib gül kollarına tərəf getdi. Təzə açmış qönçələrə baxdı. Yaxınlıqdakı ağacın budağından aslımış tənək qayçısını götürdü. Qönçələrin yanından keçib bir gün qabaqdan açılmış güllərə yaxınlaşdı. İri ləçəki qızılgüldən bir dəstə yığdı. Bir əlilə qəzetə bükülmüş gülləri vermək, o biri əlini qəpikləri almaq üçün qızcığaza uzatdı. Nəzakət qeyri-iradi ovcunu açıb qəpikləri kişinin ovcuna qoydu. Səttar müəllim eynəyinin altından qəpikləri saydı:

- Bu nədir, ay qız? Bəs deyirdin 20 qəpiyin itib? Burda isə cəmisi 20 qəpik var. Sənə bu tərbiyəni kim verib? Sən hamını belə aldadırsan?

Nəzakətin nitqi tutulmuşdu. Danışmağa, addım atmağa heyi qalmamışdı. Başı gicəllənirdi. Yıxılmamaq üçün özünü güclə saxlayırdı. Bu nə iş idi onun başına gəldi? Onun qəpikləri bir-bir hara yoxa çıxırdı? Onun adına hətta yalançı adı yapışdırdılar. O bunu ömrünün axırına qədər yadından çıxarmayacaqdı. Birinci dəfə idi ki, bu qədər alçalırdı. Birinci dəfə idi ki, onu yalançılıqda, adam aldatmaqda ittiham edirdilər.

Nəzakətin söz deməyə nə dili var idi, nə taqəti. Pullarını itirmişdi. Səttar müəllimin qarşısında aciz dayanmışdı. Gözlərindən damla-damla yaş axırdı. Nə əlinə batıb onu incidən qızılgülün tikanlarını hiss edirdi, nə də gözündən axan yaşı silə bilirdi. Yerindəcə donub qalmışdı. Səttar müəllimin səsi qulaqlarında cingildədi:

- Ay qız, nə quruyub qalmısan, gülünü də götür, çıx get! Bir də məni aldatmaq fikrinə düşmə!

Nəzakət key kimi yerindən tərpəndi, qapıya sarı getdi. Əlini qapıya uzadıb açmaq istəyəndə Səttar müəllimin zəhmli səsini yenidən eşitdi:

- Ancaq, yaman diribaş qızsan ha! Özünə yaxşı yol açacaqsan!

Nəzakət bu sözdən sonra daha bərk ağladı, səssizcə… Yoldan keçənlərdən utanmasaydı, bərkdən hönkürərdi… haray salıb hamıya bildirərdi ki, o, yalançı deyil, o, heç kimi aldatmayıb. Anası ona 3 dənə qəpik vermişdi, ikisi 20, biri 10 qəpiklik. Bəs onlar necə oldu? «Axı, mən onları ovcumda bərk-bərk sıxıb saxlamışdım. Yəqin barmağımın arasından düşüb yerə, yer qum olduğundan hiss etməmişəm».

Qızcığaz bir az özünə gəlmişdi. Yol gedə-gedə qəpiklərini axtarırdı. «Kaş bir möcüzə olaydı, qəpiklərimi tapaydım, o saat aparıb Səttar müəllimə göstərəydim. Onda o bilərdi ki, mən yalançı deyiləm, heç kimi aldatmaq fikrində də olmamışam».

Nəzakət getdiyi yolu bir də geri qayıtdı. Gözləri ilə yeri gəzir, pulunu axtarırdı. Qəpiklər isə yağlı əppək olub göyə çəkilmişdi.

Nəzakətin gül almağa getməsindən bir saata yaxın vaxt keçirdi. O, əlini qəpiklərindən üzüb kor-peşman evlərinə tərəf gəldi. Hərdən nəzərlərini yerdən üzüb qucağında bərk-bərk sinəsinə sıxdığı qızılgül dəstəsinə baxırdı. Güllər bədəninin hərarətindən və günün istisindən solmuşdu. Üstü xallanmış ləçəklərdən bir neçəsi qopub düşmüşdü. Nəzakətin əhvalı tamam dəyişdi. İndi də solmuş çiçəklərin dərdini çəkməyə başladı. Əgər belə getsə səhərəcən bu çiçəklərdən əsər-əlamət qalmayacaq. Ah, birdən bu doğrudan belə olar, ləçəklər qopar, mən gülsüz qalaram. Onda anama nə cavab verəcəm? Deməz ki, pulu aparıb heç nədən çölə tulladın? 50 qəpiyə sənə bir cüt corab ala bilərdim. Nəzakət anasının qınağına nə cavab verəcəyini kəsdirə bilmirdi. Ondan betəri isə məktəbə gülsüz getməyi idi. Nəzakət anasının danlağını eşitməsin deyə qonşuları Məsmə xalagilə keçdi. Məsmə xalanın qızı İnci onunla bir sinifdə oxuyurdu. Nəzakət başına gələnləri İnciyə danışdı. Solmuş, öləzimiş gülləri qəzetin arasından çıxarıb vazaya qoydular. Nəzakət ümidini itirmək istəmirdi. Bəlkə solmuş güllər suda özünə gəldi. Məktəbə gülsüz getmək qızcığazın nəzərində ölümə bərabər idi.

Nəzakət əl-üzünü yudu. İstəmirdi ki, anası onun ağlamağını, qəpiklərini itirməyini bilsin. Bir az toxtayandan sonra öz həyətlərinə keçdi. Anası qızının ləngidiyindən bərk narahatçılıq keçirirdi, qızını görüb açıqlı səslə soruşdu:

- Nəzakət, harda itib-batmısan, gedəndə demədimmi tez qayıt gəl? Hanı güllərin?

Nəzakət dalğın-dalğın dilləndi:

- Ana, bayaqdan gəlmişəm, İncigildə məşq edirdik, sabahkı bayrama hazırlaşırdıq. Gülləri də İnci qoydu suya, dedi ki, bizdə qalsın, anam yaxşı buket bağlaya bilir, sənin də güllərini bağlayar.

Ana heç nə demədən öz işinin dalınca evə keçdi. Nəzakət gecəni narahat yatdı. Səhər lap tezdən durdu. Şeirini bir də təkrar etdi. Səhər yeməyini yeyib, İncigilə getdi. İnci hazır dayanmışdı. Nəzakət vazada gülləri görməyəndə ürəyi qopdu.

- İnci, hanı mənim güllərim?

- Qorxma, Nəzakət, anam sənə heç kəsdə olmayan gözəl bir buket hazırlayıb. Elə gözəldir ki… Özünün də xoşuna gələcək.

İnci anasının düzəltdiyi buketləri gətirdi. Birini Nəzakətə verdi, o birini özü götürdü. Nəzakət tez güllərinə baxdı, görsün ki, ləçəkləri çox tökülməyib ki? Buketə baxanda gözlərinə inanmadı. Qışqırmaqdan özünü zorla saxladı. Qızılgülün əvəzinə… başqa güllər var idi. Nəzakət ağlamsınaraq dedi:

- Məsmə xala, bu nə güllərdi? Hanı mənim güllərim?

Məsmə xalanın həlim səsi eşidildi:

- Qızım, narahat olma. Sənin güllərinin ləçəkləri elə gecəykən töküldü, bircə kötüyü qaldı. Bu bilirsən nə gülüdür? Bilmirsən? Deyim bil: bu heyva çiçəyidir. Bundan heç kimdə olmayacaq. Bu həm də ruzi, bərəkət rəmzidir. Sən məktəbə ruzi aparırsan… Gəl bir sənin də saçlarını yığım, axı bu gün siz fərqlənməlisiz, bayramdı…

Nəzakət heç nə eşitmirdi, heç nə qavramırdı. Məsmə xala onun saçlarını iki yerə ayırdı, hər ikisini yuxarıdan yığaraq İncinin bantları ilə bağladı, sığalladı. Hər ikisinin üzündən öpüb məktəbə yola saldı.

Qızlar gəlib sıraya düzüldü. Nəzakət başqa məktəblilər kimi qərənfil dəstəsi gətirmədiyindən xəcalət çəkərək arxa cərgəyə keçdi. Sinif rəhbəri Əsmər müəllim əlaçı şagirdini - Nəzakəti qabaq cərgəyə dəvət etdi. Onun gözlərini yerə dikərək dayandığını görən Əsmər müəllim yaxınlaşıb soruşdu:

- Nəzakət, sənin yerin birinci sıradadır, sən niyə arxaya çəkilmisən?

Nəzakət doluxsunub güclə eşidiləcək səslə dilləndi:

- Əsmər müəllim.., mənim çiçəklərim yaxşı deyil…Mən qabağa keçə bilmərəm… Heç, şeir də deyə bilməyəcəm…

- Sən şeir deyəcəksən, qızım. Güllərin də çox gözəldir, onu da, bax, o döşləri orden-medallarla dolu olan qəhrəmana verəcəksən.

Əsmər müəllim Nəzakətin qolundan tutub qabaq cərgəyə gətirdi. Nəzakət baxışlarını yerdən qaldırmağa cəsarət eləmirdi.

Bayram tədbiri başlamışdı. Uşaqlar bir-bir sıxış edir, gül dəstəsini müharibə veteranlara verirdilər.

Getdikcə Nəzakətin qırışığı açılırdı, ürəklənmişdi. Başını qaldırıb ətrafa, danışanlara baxırdı. Birdən gözünü ona zilləmiş Məhbubə müəllimi və çıxışını başa vurmuş Mirvarini gördü. Onların gözündə özünə qarşı bir nifrət, kinayə var idi. Nəzakət özünü bir anlıq doğma məktəbində, şagirdlərin, müəllimlərin içində günahkar kimi hiss etdi. Onların kinayəli baxışları altında əzildiyindən əllərilə üzünü qapadı. Onu yenidən hıçqırıq boğdu. Özünü zorla ələ aldı. Bildi ki, onların bu baxışlarına səbəb əlində tutduğu heyva çiçəyinin buketi idi. Məhbubə müəllim yaxınlaşıb yavaşdan onu sancdı:

- Bircə bu qalmışdı ki, heyva çiçəyindən buket düzəldəsən. Aybına gəlmir, onu necə təqdim edəcəksən?

Nəzakət cavab vermədi. Ürəyi sındı. Ayaqları əsdi. Pis bir iş tutmuş adam kimi səsini içinə saldı. Qulaqlarına öz adı gəldi. Əsmər müəllim elan edirdi:

- İndi də təbrik üçün sözü veririk məktəbimizin sevimlisi, əlaçı şagirdi Nəzakət Məmmədovaya! Buyur, Nəzakət, gəl səhnəyə!

Nəzakət ayaqları əsə-əsə tribunaya tərəf gedirdi. Əlindəki gül buketini gizlətməyə çalışırdı. Baxışlarını yerdən ayırmırdı. Tribunada mikrafon önünə keçən kimi ən çox sevdiyi şair Səməd Vurğunun «Leyla» şeirini deməyə başlayanda bütün həyəcanı ötüb keçmişdi. Şeirin axırıncı misrasını deyib qurtarmamış sürəkli və gurultulu alqışlar ətrafa yayıldı. Nəzakət alqışların sədası altında qəhrəman döyüşçüyə yaxınlaşıb gül dəstəsini ona uzatdı.

Keçmiş döyüşçü gül dəstəsini onun əlindən aldı, burnuna yaxın tutub qoxladı, gülün ətrini ləzzətlə ciyərlərinə çəkdi. Nəzakətin əlindən yapışıb mikrafona tərəf gəldi:

- Əziz məktəblilər! Mən indiyə qədər çox görüşlərdə olmuşam. Çox adamlarla görüşmüşəm, mənə sayı-hesabı olmayan güllər, çiçəklər bağışlayıblar. Ancaq bu cür gül damədini birinci dəfədir ki, qəbul edirəm. Bu gül çələngi heyva ağacının çiçəkləridir. Heyva ağacı müqəddəs ağacdır. Onun meyvəsi də, çiçəyi də çox ətirli olur. Nənələrimiz heyva ağacından kəsib uşaqların paltarından sancaqlayırlar ki, uşağa bədnəzər dəyməsin, şər qüvvələrdən, xətadan-bəladan uzaq olsun. Nəzakət qızım da bu gülü mənə verməklə demək istəyib ki, nəinki mən, mənim timsalımda vətəni qoruyan oğullar, eləcə də vətənimiz bədnəzərdən, şər qüvvələrdən, davadan uzaq olsun. Mən qızımın bu hədiyyəsini evimin yuxarı başından asacam. İndi isə istəyrəm mənim şəklimi Nəzakət qızımla çəkəsiniz və bu şəkil mənim arxivimdə qalsın. Gələcək nəsillər görsün ki, balaca bir qız vətəninə, onun döyüşkən oğullarına nə arzulayır.

Nəzakətin qəhrəman döyüşçü ilə çəkdirdiyi şəkil məktəbin divar qəzetinin və sonra da respublikanın mərkəzi qəzetlərinin səhifələrini bəzədi. Heyva çiçəyindən düzəlmiş buketi qəhrəman başı üzərində tutmuşdu.

Nəzakətin sevincdən qara gözləri yaşarmışdı.

Salatın Əhmədli

Kaspi.-2012.-15-17 dekabr.-S.17.