“Kino problemini gündəmə çıxara bilmişik”

“Azərbaycanfilm” kinostudiyasına yeni direktor təyinatından bir ilə yaxın vaxt keçir. Kinostudiyanın direktoru Müşfiq Hətəmov “Kaspi”yə müsahibəsində milli kino sənayesini inkişaf etdirmək üçün görüləcək işlərdən danışıb.

Kino xəyanəti qəbul etmir

- Sizin kinostudiyaya təyinatınızdan bir ilə yaxın vaxt keçir. Bu müddət ərzində nələr dəyişib, hansı yeniliklərdən danışmaq olar?

- Kinostudiyaya rəhbər təyin olunandan sonra bir neçə xətt üzrə işləmək nəzərdə tutulurdu. İlk növbədə «Azərbaycanfilm»in və yaradıcılıq prosesinin hansı vəziyyətdə olmasını peşəkar mütəxəssislərlə müzakirə etdik. Bilirsiniz ki, kino həm incəsənət, həm də kommersiya olaraq güclü sahədir. Xarici şirkətlərlə müştərək işlər qurulmasa kino ön mövqeyə çıxa bilməz. Və ya «Azərbaycanfilm» təmir olunanda biz bu vacib və incə işə necə hazırlaşmalıyıq, taktikanı necə qurmalıyıq? Ola bilər ki, kinostudiya təmir olunsun, amma orada industriya qurulmasın və ora gələn yerli və xarici mütəxəssislər üçün onun əhəmiyyəti olmasın. Bir də var ki, çöl qapısından tutmuş direktorun otağına qədər kinoya xidmət etsin. Məhz bu tələblərə cavab veriləndə bura mütəxəssislər gələcək. Bir də var gündəlik gördüyümüz işlər. Biz ilk növbədə yarımçıq qalmış filmlərimizi tamamlamağa başladıq. «Dolu», «Çölçü”, «Sübhün səfiri» filmlərini təhvil verdik. Bir neçə filmlər isə tamamlanmaq üzrədir. Digər tərəfdən, musiqi və şəkil arxivlərindəki materialları restravrasiya edib rəqəmsal daşıyıcılara köçürürük.

Biz həmçinin başa düşdük ki, bu gün özəl sahələrlə əməkdaşlıq edilməlidir. Sistemi dəyişib Azərbaycana prodüser kinosunu gətirmək lazımdır. Məsələn, bizdə peşəkar səviyyədə filmlər çəkən prodakşnlar vardı. Biz Prodüserlər Gildiyası təsis etdik və mən həmin qurumun sədri vəzifəsinə təyin olundum. Bir məqsədimizə də çatdıq ki, həmin mərkəzlərdə olan peşəkar mütəxəssisləri «Azərbaycanfilm»in ətrafında birləşdirə bildik. Biz bu günlərdə Prodüserlər ssenarisi film festivalı elan edəcəyik. Burada filmin yarıdan çoxunun pulunu prodüserlər özləri qoyur. Bu prosesi ya texnika, ya da kadr şəklində həyata keçirirlər. Bu xətlə prodüser kinosunu qabağa çəkmək lazımdır. Düzdür, müəllif filmləri də çəkiləcək. Bunun içərisində müəllif kinosunda həm prodüser, həm də kassa filmləri də nəzərdə tutulur. Əsas odur ki, biz kadrları yetişdirək və rəqabət yaransın. Bütün bu planları həyata keçirmək üçün mexanizm hazırlanmalıdır. Mən çalışıb burada çəkilən filmlər haqqında xarici ekspertlərdən rəy aldım. O cümlədən, bir neçə ssenarini də xarici ekspertlərə vermişəm. Bununla yanaşı, gənc kadrlar üçün ustad dərslərinə başladıq. İndi artıq industriyanın komponentlərini birləşdirmək vaxtıdır. Əgər bu proses baş verməsə, istədiyimiz nəticəni ala bilməyəcəyik. Çünki kino çox incə və şıltaq sənətdir. Kino xəyanəti qəbul etmir. Bütün bu işlərlə bərabər kinostudiyanın layihələşməsi prosesi gedir. Bilirsiniz ki, neçə illərdir televiziyalar «Azərbaycanfilm»dən getmişdilər. Artıq bu gün İctimai Televiziya kinostudiyanın pavilyonunda öz serialını çəkir. Biz bu gün Azərbaycan Televiziyası ilə əməkdaşlıq edirik. Bu yaxınlarda Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə müraciət edərək «Kino haqqında» qanunda bəzi dəyişikliklər etmək təklifini irəli sürdük. Hazırda İqtisadi İnkişaf Nazirliyində və Nazirlər Kabinetində bizim hazırladığımız təkliflər paketinə baxılır. Mənə elə gəlir ki, bir il ərzində bu qədər işlər az deyil. Düzdür, bəziləri deyirlər ki, mexanizmin qurulması düzgün deyil, dövlət heç bir kömək etməyəcək və s. Ancaq kinoda mexanizmin yaradılmasına mane olan hallar aradan qaldırılacaq. Əsas odur ki, biz bu gün kino problemini gündəmə çıxara bilmişik.

Yarı dövlətin, yarı prodüserin... hesabına

- Siz prodüser kinosuna toxundunuz. Qərbdə prodüseri kinonun «boz kardinalı» adlandırırlar. Onların funksiyası ideyanı vermək, ssenarini maliyyələşdirmək, prokatı təşkil etmək, yayımı ilə məşğul olmaq və s-dir. Bəs bizdə bu proses necə həyata keçiriləcək?

- Dövlət öz siyasətinə uyğun sifarişini verəcək. Tarixi, mənəvi, Qarabağ müharibəsi və s. haqda filmlərə dövlət maliyyə ayıracaq. Bir də var, həmin prodüser mərkəzləri “ bizim əlimizdə filan qədər vəsait var və bizim sinopsisi neçə dövlət alıb. Siz bizə filan dəstəyi verin” deyəcəklər. Ola bilsin ki, kinostudiya da onlara öz texnikası, geyimləri ilə kömək edəcək. Təbii ki, həmin ssenari ilə tanışlıqdan sonra. Məsələn, «40-cı qapı» və bir sıra başqa filmlərdə prodüserlər vəsaitin yarısını özləri tapıb, qalanına da dövlət dəstək verib. Yəni qarşılıqlı proses gedəcək. Elə bir film olacaq ki, həmin prodüserə “bu filmin dünyada yayılması hüququnu sənə verirəm” deyiləcək. Əsas odur ki, bu prosesin menecerləri, prodüserləri yetişsin. Dövlət görəndə ki, həmin prodüserin ona təklif etdiyi filmdə hansısa bir gəliri var, onu maliyyələşdirəcək. Necə ki, hazırda Türkiyədə Elçinin «Mahmud və Məryəm» filmi çəkilir. Həmin filmə həm bizim nazirlik, həm Türkiyənin Mədəniyyət Nazirliyi, həm də prodüserin özü pul ayırır. Digər proseslər də bu şəkildə həyata keçiriləcək.

- Bəzi filmlərin ssenarisinə xarici kinoşünaslardan rəylər aldığınızı dediniz. Rəylər müsbətdirlərmi?

- Rəylərdə mənfi və müsbət hallar çoxdur. Bu, mənə həddən artıq kömək edir. Təqdim olunan ssenarilərə görə çox çətinlik çəkirəm. Çünki köhnəni dağıtmadan təzəni qurmalıyıq. Bizdə yaxşı ənənələr var. Bir də böyük kinonun inkişafına mane olan mənfi hallar var. Ona görə də bir qismi deyir mümkündür, bir qismi əksini söyləyir. Mənsə deyirəm ki, problemləri həll etdikcə bu, mümkündür.

- Bu yaxınlarda söhbətləşdiyim peşəkar kino adamlarından biri ümumiyyətlə, prodüser kinosuna mənfi münasibətini açıqladı. Sizcə bu fikirlər, köhnə nəslin yeni nəsli qəbul etməməsindən yaranır?

- Bu gün xaricdə ən çox uğur qazananlar həmin mərkəzlərin prodüser və rejissorlardır. Biz bütün kəşfiyyatları həyata keçirməliyik. Əlbəttə, 10 prodüserin içərisindən axırda 2-i qalacaq. 10 nəfər gənc rejissorun içərisindən 1-i qalacaq. Bu gün hamı tənqid edir ki, «Bu nə seriallardır çəkirlər?». Bu böyük bir enerji idi, yığılmışdı, hamı «mənəm-mənəm» deyirdi. Artıq serial çəkənlərin 30-40 faizi heç qalmayacaq. Bəlkə də 5 faizi qalacaq. Bu da ölkədə bu sahənin inkişafına kömək edəcək. Amma qoy çəksinlər. Çünki rəqabət gəlir. Onların içərisindən işartı verənləri var. Filmə pul qoymaq istəyən insanlar var. O gənclər tapırlar və filmləri satırlar. Məsələn, Cənubi Azərbaycandan Babək Şirinsifətin «Sıfır saatının qatarı» sənədli filmini 8 dövlət aldı. Və yaxud bizim gəncləri götürək. Onlar nə qədər beynəlxalq mükafatlar alırlar. Amma bu gəncləri daha da inkişaf etdirmək və həvəsləndirmək üçün işlək bir mexanizm yaratmaq lazımdır. Bu yaxınlarda 2-3 məşhur Avropa distributorlarının Azərbaycana dəvətini və ya onlarla görüşümüzü nəzərdə tuturuq. Çünki onlar artıq bizim verdiyimiz sinopsislərdə bəri başdan iştirak etmək istəyirlər. Bu detallar qurulmasa, istedadlı gənclər peşəkar səviyyəsinə gətirilməsə, işləmə mexanizmi yaranmasa kino olmayacaq. Bizim öz qrafistimiz, işıqçımız və s. olmalıdır. Müasir qrimın hazırlanması Azərbaycanda yox dərəcəsindədir. Amma Azərbaycanda istedadlı qrim ustaları var. Onları sadəcə, peşəkar səviyyəyə qaldırmaq lazımdır. Həmişə ən böyük problemimiz o olub ki, böyük işlər görmək istəmişik, amma onları gənclərə vermək istəməmişik. Məsələn, «Cırtdan və Təpəgöz» 10 dəqiqəlik filmdir. Gənclər bu filmi çəkdi və təqdimatında bütün tamaşaçıları ayağa qaldırdı. Artıq məsləhət görüldü ki, onlara bir də film verək. Əlbəttə, çatışmayan cəhətlər olacaq. Çünki bu, onların ilk işidir. Amma indiyə qədər deyirdilər ki, 2-3 nəfər yaşlı nəslin nümayəndəsi var və cizgi filmini də yalnız onlar çəkməlidirlər. Biz öz eksperimentlərimizi etməliyik. Düzdür, bunların hamısı yüz faiz alınmayacaq, amma tədricən peşəkar səviyyəyə qalxacaq.

- “Nə üçün bizdə tarixi seriallar çəkilmir?” Bu gün bu sual hamını maraqlandəırır. Məsələn, son günlər Şah İsmayıl Xətainin siyasi fəaliyyəti ilə bağlı ziddiyyətli fikirlər gündəmə gəlib. Bu cür şəxsiyyətlər haqda filmlər çəkməklə tarixdən çıxış etmək olmazmı?

- Əgər tarixi serial çəkmək istəyiriksə, mən Şah İsmayıl Xətaidən çəkilməsinin əleyhinəyəm. O mənada ki, biz buna hazır olmalıyıq. Bu serialı çəkə biləcəyikmi? Biz mexanizmi qursaq, serial da, müəllif filmləri də, ideyalar da gələcək. Dövlətin kinoya dəstəyi var. Məqsəd də odur ki, əsasən özəl sahələr inkişaf etdirilsin. Kinostudiya baza rolunu oynayacaq. Gürcülər xariciləri cəlb etməklə bu modeli seçdilər. İranlıların kinosu var idimi? 25-30 il əvvəl xariciləri gətirdilər şərtləri də bu oldu ki, prosesdə 40 faiz yerli kadrlar iştirak etsin. Onların təcrübəsini öyrəndilər və çəkməyə başladılar. Kinostudiyanın təmirindən sonra bizim də məqsədimiz həm özümüzün kino çəkməyimiz, həm də xarici şirkətləri burada film çəkməyə maraqlandırmaqdır. Bu, dünyaya bir qapıdır. Mənə elə gəlir ki, hər şey yaxşı olacaq, çünki proses gedir.

- Bəs prokatın təşkili barədə nə fikirləşirsiniz? Rejissorlar şikayətlənirlər ki, çəkdikləri filmlər rəflərdə yatıb qalır.

- Biz bu prosesə də başlamışıq. İlk dəfədir ki, «Nizami» kinoteatrında hər həftə yeni bir film nümayiş olunur. Amma bu, o qədər də özünü doğrultmur. Bununla belə, bu o demək deyil ki, bu, olmayacaq. Artıq gələcəkdə biz Azərbaycanın 39 rayonunda «Azərbaycanfilm»in kinosunu eyni vaxtda göstərə bilərik.

- Yeni filmlərin yerli telekanallarda göstərilməsi ilə də bağlı problemlər var.

- Televiziyalar artıq əməkdaşlığa başlayıblar. Televiziyalarla müqavilə bağlanıb. Artıq filmlərimizi veririk. Sadəcə, yeni çəkilən filmləri kinoteatrlarda nümayiş etdirmədən telekanallara verə bilmərik. Qaldı ki, o filmlərin qiyməti, bu, başqa mövzudur. Yəqin ki, bu da gələcəkdə anlaşılacaq. Bu gün əsas odur ki, televiziyalar kinostudiyanın pavilyonuna gəlir.

Razılar və narazılar

- Kinorejissorlar Gildiyasının sədri Hüseyn Mehdiyev “Kaspi”yə açıqlamasında kino işçilərinin sosial durumunun ağırlığından şikayətləndi. Kinonun texniki və yaradıcı tərəfləri bir yana, bəs işçilərin maddi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı planda hansısa məsələlər varmı?

- Bilirsinizmi, bu gün cəmiyyətdə olan mənfi və müsbət hallar hamıya sirayət edir. O cümlədən, kino işçilərinə də. Ancaq mən bunu o qədər qəbul edə bilmirəm. Əgər bu gün yaxşı ssenari yazılırsa, onu heç Azərbaycanda çəkməyə ehtiyac yoxdur. Həmin ssenarini xaricilər dərhal alır. Bizdə isə ssenarist həddən artıq azdır. 50-60 nəfər özünə «ssenaristəm» deyir. Ancaq onların içərisindən 2-3-ünü saya bilərik. Qalanları gözləyirlər ki, onların ssenarisini «Azərbaycanfilm», yaxud da «Salnamə» və ya «Yaddaş» çəksin. Əlbəttə ki, o adamların vəziyyəti ağır olacaq. Və yaxud ssenarilərini televiziyalara təqdim edirlər, telekanallar da onları qəbul etmir. Nəticədə deyirlər ki, vəziyyətimiz ağırdır. Təxminən 200 nəfərə yaxın adam deyir ki, rejissoruq. Ancaq onların televiziyadan tutmuş kinostudiyaya qədər çəkdikləri ekran əsərləri yadda qalmayan filmlərdir. Böyük bir nəsil yetişib ki, onların bəziləri razı, bəziləri isə narazıdır. Yaxşı ssenari olmayanda bir qisim aktyorlar və texniki işçilər işsiz qalır. Bu da onların vəziyyətinə pis təsir edir. Bu gün mexanizmin olmaması yaxşı ilə pisi, güclü ilə zəifi ayırmağa mane olur. Amma inanıram ki, hər şey yaxşı olacaq.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.-2012.-15-17 dekabr.-S.22.