Əzilən qadınların son sığınacağı

«Anam məni də, bacımı da döyür, cəzalar verirdi. Hətta, bir dəfə məni 4 ay qarajda saxladı…»

Zorakılığa məruz qalan qadınlar üçün sığınacaq yaratmaq məsələsi son vaxtlar tez-tez gündəmə gəlir. Əslində cəmiyyətdə baş verən müxtəlif cinayətlər, zorakılıq hallarının çoxalması bu cür sığınacaqların yaranması məsələsini qabardır. Bəzilərinin “Sığınacaqlar yaranandan sonra boşanmaların sayı artacaq”, bəzilərinin isə “qadınları zorakılıqdan qorumaq üçün bu cür sığınacaqlara ehtiyac var” deyə fikirləri haçalansa da, artıq 2002-ci ildən bəri belə bir sığınacaq mövcuddur. “Təmiz dünya” İctimai Birliyinin nəzdində fəaliyyət göstərən sığınacağa isə ölkənin hər yerindən müraciət edirlər. İB-nin sədri Mehriban Zeynalovanın dediyinə görə, o vaxtdan bəri yüzlərlə insana sığınacaqlar verilib, onlara yardım göstərilib, reabilitasiya edilib.

Zorakılıq qurbanları

Sığınacağın şəraiti ilə tanış olmaq, orada məskunlaşanların həyat hekayətlərini dinləmək üçün yolumuzu həmin məkandan saldıq.

İB-nin sosial işçisi Məlahət Nəbiyeva bildirdi ki, təkcə bu il mərkəzə 901 qadın müraciət edib. Onların içərisində işsizliklə və ailədaxili zorakılığı ilə bağlı müraciət edənlər daha çoxdur: «Demək olar ki, təxminən 500 nəfərin şikayəti zorakılıqla bağlıdır. Onlar müxtəlif rayonları əhatə edirlər. Bakıdan və Bakıətrafı qəsəbələrdən müraciət edənlər də çoxdur».

Məlahət xanımın dediyinə görə, qadınların şikayəti daha çox alimentlə bağlı müraciət edirlər: «Kişilər boşanandan sonra çox vaxt ailələrinə aliment ödəmək istəmirlər. İctimai vəkil kimi bir neçə belə prosesdə iştirak etmişəm. Bəzən kişilər 2-3 dəfə evlənirlər və azyaşlı uşaqlarının hamısına görə pul ödəyə bilmirlər. Deyirlər ki, pul çatdırıb birinci arvadıma ödəyə bilmirəm. Hara istəyir, müraciət etsin, yoxumdur, vermirəm».

Mərkəzə müraciət edən qadınlar arasında fiziki zorakılığa məruz qalanlar da çoxdur: «Amma yoldaşım bilməsin ki, mən zəng vurmuşam» - deyirlər. İş ondadır ki, onlar polis orqanlarına müraciət edəndə də laqeydliklə qarşılanırlar”.

Keçən həftə mərkəzi tərk edən Mehriban Xudaverdiyevanın taleyi sığınacağa üz tutan bir çox qadınların acı həyatına misaldır. Belə ki, yaş yarımlıq övladının arxasınca üz tutan ana Masallı rayonunda əri tərəfindən bıçaqlanıb. “Qadın əslində Buzovnada yaşayır. Amma əri uşağı götürərək çıxıb gedib. O da uşağını geri almaq üçün lazımi orqanlara müraciət etsə də xeyri olmayıb. Əri onu döydüyü vaxtlarda da polis orqanlarına müraciət edib, ancaq heç bir nəticə verməyib. Mehriban hazırda xəstəxananın reanimasiya şöbəsindədir”.

İş ondadır ki, mərkəzə üz tutan qadınların problemləri heç də asanlıqla həll olunmur. Məmur süründürməçiliyi və laqeydliyi talelərinin əzabı kimi onları addım-addım izləyir. Birliyin üzvləri problemlərin həllində müxtəlif maneələrlə qarşılaşırlar. Getməyə yeri olmayanları Qocalar evində də yerləşdirmək həmişə mümkün olmur: «Qocalar evində yerləşmək üçün övladlarının razılığı olmalıdır. Bəzən övladları axtarıb tapmaq çətin olur”.

Bütün qapıları üzümüzə bağlamayın

Hazırda mərkəzə sığınan qadınlarla söhbətləşirik. Hacıqabul rayonundan olan 54 yaşlı Məryəm Qulamova (ad şərtidir –T.M.) illər boyunca başı daşdan-daşa dəysə də, olanları alın yazısı hesab edir. Məryəm xanım Neftçala rayonunda doğulub boya-başa çatıb. Sabirabada gəlin köçəndən sonra başına həyatın olmazın oyunları gəlib:

«Ailə qurandan sonra döyülməyə məruz qalmışam. Ən adi şeylər üstündə də həyat yoldaşım məni döyürdü. İki körpə uşaqla hansı şəraitdə yaşayacağımı bilmirdim. Hər dəfə döyüləndən sonra halsız olurdum, özümə qapılırdım. Hələ zülmün içində bərkiməmişdim». Ailə qurandan sonra qayınatasının onlara verdiyi torpaq sahəsində özlərinə ev tikiblər. 93-cü ildə isə növbəyə duraraq həyat yoldaşının iş yerindən ev alıblar. Bir il sonra isə həmin evə qeydiyyata düşüb. Sonradan həyat yoldaşı öz xalası qızı ilə də evlənib: «Həyat yoldaşım uşaqları mənim əlimdən aldı, özümü də gətirib atamın evində qoydu. Bir müddət qohumların qapılarında yaşadım. Sonra yoldaşımın avtomobil qəzası keçirib vəfat etməsi xəbərini aldım».

Həyat yoldaşı dünyasını dəyişəndən sonra M.Qulamovanın evinə yiyə duran tapılıb. Belə ki, qaynı onun evini sataraq özünü Maştağa qəsəbəsindəki ruhi xəstəxanaya yerləşdirib:

«Bir müddət həmin xəstəxanada yatdım. Amma xəstəxananın baş həkimi mənə dedi ki, sən o biri xəstələrlə müqayisədə sağlamsan». Baş həkim Məryəm xanıma Buzovnadakı Qocalar evində yerləşməyi məsləhət görüb. O da etiraz etməyib. 7 ilə yaxın Buzovnadakı Qocalar evində yaşayıb. Oradakı ahıl adamlara xidmət edib. Dediyinə görə, qocalar evinin direktoru Ədilə xanımla aralarında yaranan narazılıq onu yenidən Maştağa xəstəxanasının xəstəsinə çevirib:

«Bizə qarşı haqsızlıq vardı. Yaxşı yeməklər verilmirdi. Xəstələrlə, qocalarla yaxşı rəftar olunmurdu. Mən bütün bu narazılıqlarla bağlı direktora şikayət etdim. Bu da onun xoşuna gəlmədi. Mənə iynə vurdurub zorla yenidən xəstəxanaya yolladılar. Xəstəxanada da mənə bildirdilər ki, burada müalicə olunmaq üçün sənin təqaüd kartın olmalıdır. Guya qayda belədir ki, təqaüd kartı olmayan xəstələri orada müalicə almağa qoymurlar. Dedilər ki, biz səni 1994-cü ildən saxlayırıq. Burada yeyib-içirsən. Daha səni saxlaya bilmərik. Get özün-özünü dolandır».

Məryəm xanımın dediyinə görə, 20 illik iş stajı var. Həm Neft texnikumunu, həm də və Sənaye Texnikumunu bitirib. Müxtəlif idarələrdə çalışıb. Ailə vəziyyətinin ağırlığı üzündən gündüzlər işləyib, axşamlar isə təhsil alıb: “Xəstəxanadan çıxandan sonra övladlarımın yanına getdim. Övladlarım vaxtilə qaynatamın bizə verdiyi torpaqda tikdiyimiz evdə yaşayırlar. Oğlum məni qəbul etmirdi. Sürücü onu danladıqdan sonra məni evə buraxdılar. Bir müddət onlarla yaşadıqdan sonra vəziyyətin dözülməz olduğunu gördüm. Uşaqlarım işləmirlər, onların dolanışığı həddən artıq çətin idi. Özümü onlara yük kimi hiss edirdim. Daha sonra bacı və qardaşımın evində yaşadım. Ancaq hamının mənə tənəli baxdığını hiss edirdim. Məni saymır, adam yerinə qoymurdular. Stress keçirdiyim üçün adi bir söz də qəlbimə toxunurdu. Qapılarda yaşamağa dözə bilmədim və yenidən Bakıya qayıtdım».

Məryəm xanım Bakıya dönəndən sonra pulsuz-parasız vəziyyətdə qalmağa yer axtarıb. Sədərək Ticarət Mərkəzinin «Meyvəli» bazarında çalışıb. Günə 2-3 manat qazanmaqla bir müddət özünü dolandırıb. Axşamlar isə vağzallarda, Milli Parkdakı skamyaların üstündə gecələyib. «Həmçinin vaxt tapdıqca sənədlərimi hazırlayırdım. Əmək kitabçamı, diplomumun surətini Bakıdakı arxivdən topladım. Sonra öz evimi geri almaq üçün məhkəməyə müraciət etdim». Ancaq üz tutduğu instansiyalar qadının müraciətlərinə laqeyd yanaşıblar: «İnsan haqları müvəkkilinə müraciət etdim. Məndə onların bir neçə məktubu var. Mənə yalnız gedib-gəlməklər qaldı. Hara getdimsə qalaq-qalaq sənədlər istədilər. Ombudsmandan mənə ünvanlanan məktubla Şirvan rayon məhkəməsinə müraciət etdim. Məhkəmənin «Siz nə işləyirsiniz, nə də təqaüd alırsınız, başım çıxmır, bəs necə dolanırsınız? Harda belə yeyib-içirsiniz?» - deyə təhqiramiz ifadəsi onun ümidini üzdü.

M.Qulamova heç kəsə möhtac olmamaq üçün 2-ci qrup əlil kimi təqaüd almaq istəyir. Ancaq problemlə bağlı üz tutduğu ünvanlardan naümid qayıdır. Onu təhqir edirlər, ələ salırlar, lağa qoyurlar, aşağılayırlar:

«Əlil kimi təqaüd alıb onun-bunun əlinə baxmaq istəmirəm. İstəyirəm ki, həm işləyim, həm də təqaüdümlə dolanım». Sonra zərərçəkən kimi «Təmiz Dünya» İctimai Birliyinə üz tutub. Birliyə üzv olaraq bir müddət burada yaşayıb:

«Burada daimi yaşamıram. Amma hər gələndə 3-5 gün qalıram. Harada iş tapıramsa işləyirəm. Axşamlar isə yenə də vağzallarda, skamyaların üstündə gecələyirəm. Bəzən məscidlərdə təmizlik işi görürəm və orada qalmağa icazə verirlər. Üzümü xeyirxah insanlara tutub deyirəm ki, bütün qapıları üzümüzə bağlamasınlar. Öz haqqımızı bizə verməyə yardımçı olsunlar. Lazımsız sənədlərdən ötrü insanları get-gələ salmasınlar. Mənim təqaüd almağıma kömək etsinlər».

Geri qayıtmaq üçün məskən

Mərkəzə sığınan Zöhrə Əliyevanın (ad şərtidir) isə cəmi 18 yaşı var. «Sovetski»də anadan olub. Zöhrə isə anasının zorakılığına məruz qalıb: «Anam məni həmişə döyürdü. Ona görə də ANS-ə məktub yazdım. Sonradan məni bura gətirdilər». Z.Əliyevanın dediyinə görə, anası həm ona, həm də özündən kiçik bacısına qarşı amansız olub: «Bizi döyür, cəzalar verirdi. Hətta, məni bir dəfə qarajda 4 ay saxladı. Atam ikinci dəfə evləndiyindən diqqəti bizə azalmışdı. Sonradan atam rəhmətə getdi. Biz tamamilə anamın ümidinə qaldıq. Anam həm vərəm, həm də diabet xəstəsi idi. Mən də, bacım da evdən getdik. Bacımın harada olduğunu hələ də bilmirəm. Bura gələndə çox ağır vəziyyətdə idim. Mənə psixoloq çox kömək etdi. Həmçinin həkim müayinəsindən keçib müalicə olundum». Z.Əliyeva artıq 5 aydır ki, mərkəzə sığınıb. Anası ilə barışsa da, onun mərhəmətinə ümidi yoxdur: «Anam ümumiyyətlə, geri qayıtmağımı istəmirdi. Deyirdi ki, «onu görməyə gözüm yoxdur». Amma indi evimizə gedib-gəlirəm. Əgər bir gün evə qayıtsam və sonradan əvvəlki vəziyyətlə üzləşsəm, bilirəm ki, arxada geri qayıtmaq üçün bir məskən var».

Müvəqqəti...

Qadınlar üçün sığınacaq bu cür ağır və əzablı taleyi olan insanların ümid yeridir. Həyatlarının dərdlərindən, əzablarından qaçıb burda məskunlaşırlar. Burda kədərlərini ovudurlar, problemlərinə kömək axtarırlar, bura sığınırlar... Amma müvəqqəti... burdan ayrılandan sonra da çox vaxt onları eyni həyat gözləyir. Çünki problemin köklü həlli təkcə bu divarlar arasında çözülə bilməz. Olsa-olsa yardım edər.

Bütünlükdə cəmiyyət problemə çarə axtarsın bəlkə...

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.-2012.-18 dekabr.-S.8.