Bir şair haqqında düşüncələr

Yazılarımın birində Əbülfətlə bağlı qələmə aldığım fikirlərdə bildirmişdim ki, mövzusundan asılı olmayaraq onun şeirlərində bir təlaş var. Bu təlaş da adamın yaxasından yapışaraq elə həyəcanla silkələyir ki, tək gözlərindən yaş, başına da «daş» tökülmür. Ömrünü-gününü göy əskiyə bürümüş bir ağır qəmin və xiffətin cızdağında çırpına-çırpına qalırsan. İllərdir ki, onun şeirləri ilə yol-yoldaşıyam. Dilimin əzbəri olan misraları var ki, hər gün təkrarlayıram. Ahəngindəki dərdin, qəmin burulğanına düşərək ruhum dara çəkilir:

Bəxtəvər ipək qurdları -

ölür evin içində.

Bu həsəd dolu misralar varlığıma neştər kimi sancılmaqdadır. İllərdir ki, əllərimiz yurd yerlərinə uzalı qalıb. Quşun, böcəyin yolunu belə gedə bilmirik. Biz insanıq, bütün dayaqlar itəndə dərdə söykənirik. Bəzən də həqiqətlər dilimizdə elə qıfılbəndə düşür ki, nə demək olur, nə də gizlətmək. Hər iki halda bütün zərbələrin ünvanı ürəkdir.

Əbülfət Mədətoğlu mənim çox sevdiyim və müntəzəm oxuduğum şairdir. Bəzən də ürək rahatlığı tapmaq, minlərin içindəki tənhalığınla təskinliyə qovuşmaq üçün onu oxuyuram. Oxuduqca da tez-tez bir sözü pıçıldamaqdan özümü saxlaya bilmirəm: «Allah sənə insaf versin, qardaş. Yenə bu sözləri necə tapıb yan-yana düzmüsən?» Vallah, onun sinəsində adi ürək döyünmür. Bir söz çeşməsi çağlayır, bitib-tükənmir. Bütün vücudunu yandıra-yandıra vərəqlərə süzülən sözləri var ki, tonqal kimi adamın varlığını alışdırır. Beləcə, Əbülfət yazmağında, mən oxumağımda və hər dəfə də heyrətlənməkdəyəm.

Bu yaxınlarda şair qardaşımın «Mənim kimi sevə bilsən…» adlı şeirlər kitabını yenə bir içim su kimi alışıb yanan ciyərlərimə çəkdim. Sanki varlığıma od doldu. Elə bil bütün əzalarıma dərd toxumu səpdilər: «Tüstüsü özünü kor qoyan ürək». Doğrudan da, insanı yaşadan ürəyə yaman laqeydlik göstəririk. Nə onu oxşayırıq, nə tərif deyirik, nə sığal çəkirik. Əksinə, əlimiz yetmədiyi, ünümüz çatmadığı vətənin dərdini, qismətimizə çıxmayan, amma arzusunda olduğumuz nələrinsə acığını ürəkdən çıxırıq. Bəzən onu elə günahkar bir libasa bürüyürük ki, sanki başımıza gələn bütün fəlakətlərin səbəbi odur. Bəzən də ondan az qala üz döndəririk: «Nəğməmi səsləndirən bülbül arzusundayam». Amma sinəmizin altındakı ürək var e, o, bizə hamıdan sədaqətli, hamıdan yaxındır, axı! Bizim formulumuzdur, varlığımızdır, duyğularımızdır, həyata, insanlara münasibətimizdir, yaşamaq amilimizdir!

Qayğılarla, dərdlərlə yükləndiyimiz məqamda əlimiz Tanrı ətəyinə uzanır. Görün, bunu Əbülfət Mədətoğlu necə poetik ruhda qələmə alıb:

Qayğı içindəyəm, dərd içindəyəm,

Gözümü açmağa imkanım yoxdur.

Elə bil ən ağır şərt içindəyəm –

Harayıma çatan hayanım yoxdur.

Kitabın əvvəlində oxucusuna üz tutaraq şair belə bir istəkdə bulunur: «Bircə ricam var. Əgər sevirsənsə, sevgiyə önəm verirsənsə, ən azı sevənləri anlayırsansa, onda oxu bu şeirləri. Yox, əgər başın böyük işlərə, xüsusilə maddi durumunu həll etməyə qarışııbsa, onda xeyirli-uğurlu olsun, rahatca öz işinlə məşğul ol, oxuma!..»

Fikrin birinci hissəsi ilə çox razıyam. Sevənlərin ünvanıdır poeziya, amma deyəndə ki başın maddi durumla əlaqədar qarışıbsa oxuma, yox, qardaşım, razı qalmadım səninlə. Onda gərək ömrümüz boyu biz bir-birimizi oxumayaq. Sənin bu dərdli şeirlərini eyş-işrət içində harınlayanlar, qəlbi gündə «bir sevda ilə döyünənlər» anlaya bilməzlər. Çünki sənin özün də ən çətin şəraitdə, qovağalar içində, dərdlərlə bağrıbadaş ola-ola yazırsan bu şeirləri. Sevgi təkcə bir insana, oğlanın qıza və ya əksinə, qadının kişiyə olan hissləri deyil. Sevginin ahəngində daha dərin mənalar gizlənib. Anadan, vətəndən, övladdan, bacıdan, qardaşdan, yardan, dostdan siradaşa qədər minbir rənglə süslənən bu ali duyğuların ünvanı poeziyadır. Vaxtilə dost xəyanətindən inciyib dünyadan küsdüyüm vaxtlarda dilimə belə misralar qanadlanmışdı:

Mən nə gözləyirdim bu boz şəhərdən,

Bu dərin şəhərdən, bu üz şəhərdən,

Birüzlü tapmadım minüz şəhərdən,

Qoşulub küləyə yelə gedirəm.

Bu, mənim özümə verdiyim təsəlli idi. Niyə xatırladım bu misraları? Səni oxuduqca xiffətli duyğularım dilə gəldi. Sanki bu misralar bir güzgü kimi pünhani hisslərimi aynaladı. Əbülfətin şeirlərində mən bir həmdərd tapmışam. Onunla hisslərimi bölüşdürürəm, gileylərimi paylaşdırıram. Bu qədər də yaxınlıq və doğmalıq olar?!

Yorulmuş at kimiyəm,

Sınmış qanad kimiyəm.

O qədər yad kimiyəm –

Hamı ötür yanımdan.

Urcah olduğu biganəliyə bu dərəcədə səlis, poetik libası necə gözəl biçib. Əslində çoxumuz elə bu cür ovqatın məngənəsində sıxılırıq. Bu səbəbdən də şair qardaşımızın təbirincə desək, «şimşəklər ruhumla tutub qol-qola, qəlbimi sinəmdən gəlib apardı». Əgər mənə icazə verilsəydi, bu misralarda belə düzəliş edərdim: «Şeirin ruhumla tutub qol-qola, dərdimi aləmə aşkar eylədi». Bir çox suallara cavab tapmaq istəsəm də, şairin sualları qarşısında özüm aciz qaldım:

Bir ömrüm var – uduzduğum, udduğum,

Günlərini saymaq indi nağıldı.

Ay diz çöküb ətəyindən tutduğum,

Niyə mənim yurdum-yuvam dağıldı?

Başımdan kimlərin belə yanıqlı harayları keçmədi… Şəhriyardan üzü bu yana illər boyu bizi oraq kimi biçən «bizim ellər yerindəmi» ahları içimə od saldı. Yenə də nə vaxtsa dərdlərimi misra-misra kağızlara əmanət etdiyim bir bayatım düşdü:

Daş da bizdən vəfalı,

Quş da bizdən vəfalı,

İldə bir yol Vətəndə

Qış da bizdən vəfalı.

Gör nələrə həsəd apardıq, gör nələrə qibtə etdik… Bu yerdə Əbülfətin misraları qolumdan tutdu: «Hamıya yazdığım şeirdə mən öz şeirimi tapmadım». Tapa bilməyəcəyik, qardaş. Çünki bu geniş dünyada okeanın o tayına da gedərik, dəryaları aşarıq, dağlara ucalarıq, min rəngli məmləkətləri seyr edərik, amma beşiyimiz yellənən, laylamız çalınan o yerlərə getmək müşkülə dönüb. Necə deyirsən: «Pirimizi tapa bilmərik». Qəribin nə yeri, nə şeiri? Qürbətdi içimizi dağlayan.

Əsl şairlər həmişə sadə olurlar. Bəzən də onlar insanlara avam təsiri bağışlayırlar. Bunu duyduğu üçün də Əbülfət deyir: «Qovub çıxardın mənim – içimdən adamlığı». Bu təlaşın nahaqdır, qardaş. Səndən özün demişkən, nə mələk, nə də səndə kələk olar. Bu mənada şair öz sözləri ilə mənəvi portretini çox gözəl yaradıb:

Məndən ancaq elə mən ola bilər –

Sakit, fikirli, qəmli, utancaq.

Əslində bütün bunlar insana xas olan məziyyətlərdir. Tanrı onu belə yaradıb. Məhz bu boy-biçimdə, bu ürəkdə, bu fikirdə. Hara qaça bilər ki? Bəlkə də buna görədir ki, hərdən öz-özünə gileylənəndə sözlər ondan xəbərsiz misralarında qəribə bir həsrət şəkli çəkir:

Qulaqlarım səs gəzir,

Gözlərim yol yağırı…

İnan, ürəyim olub

Ürəklərin fağırı…

İçində dünya boyda yük gəzdirən, kürəyində dərdlərin ən ağırını saxlayan, geriyə dönməyə vətəni olmayan, hər kəlməni, hər baxışı min cür fikirə çəkən, öz könlü özünü gözdən salan, açarı kilidə düşməyən, dağı-dərəni min yerə daşıyan, hər naxışda göz oxşarlığı tapmayan, tez-tez özünü aldadan Əbülfət Mədətoğlu yazır:

Əllərim qabardı, dizlərim yağır,

Yüküm öz çəkimdən yüz dəfə ağır.

İnsan tanımıram özümdən fağır,

Bəsdi, künc-bucağa məni sıxmayın.

Mənim şair qardaşım bax, dünyanı elə bu etirazla da sevir. Bəzən də bir kövrək ağac kimi küləklərin əlindən dad edir. Gecikdiyi görüşə, qapısını aça bilmədiyi evə, dəvət almadığı məclisə, başını endirə bilmədiyi doğma yerlərdəki axirət dünyasına, qolundan tuta bilmədiyi əzizinə, sevdiyi, amma üz tuta bilmədiyi yarına, daha kimlərə etiraf dolu məktublar yazır:

Bağışla, gələ bilmədim,

Canım canımda deyildi.

Əli çıraqlı axtardım -

Ruhum yanımda deyildi.

Əbülfət Mədətoğlu məzmunlu, mündəricəli şeirləri ilə Azərbaycan poeziyasında yeni bir səhifə açdı. Onun poetik çeşməsi çox al-əlvandır. Hansı tərəfdən ləçək çəksən, mənalıdır, oxunaqlıdır, insanın qəlbini ehtizaza gətirəcək, səni xeyli düşündürəcək. Çox fərəhlə və iftixarla deyim ki, müasir şairlərimizin arasında Əbülfət Mədətoğlu da sözün ləyaqət bayrağını ucalarda tuta bilən qələm sahiblərindən biridir. Onun şeirləri ilə tanış olan xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə vaxtilə deyib: «Əbülfət sözün əsl mənasında, şairdi. Dərd yağır, Qarabağ fəryad hıçqırır misralarından. Onu oxuyanda varımdan yox oluram, tüstüm təpəmdən çıxır, köz-köz olur ürəyim. Bax, budur sənətin qüdrəti». Nə yaxşı ki vaxtilə unudulmaz Bəxtiyar Vahabzadə Əbülfət Mədətoğlu haqqında belə dəyərli fikirlər söyləyib. İndi qəribə bir münasibət var. İstedadlılar haqqında xoş söz deyəndə bəzən qısqanclıqla yanaşılır. Adətən də «hələ tezdi» inadı ilə müqavimət göstərilir. Halbuki Əbülfət Mədətoğlunun bir-birinin ardınca çap edilən şeir kitabları təsdiqlədi ki, o, həqiqətən qüdrətli şairdir. Onun lirik şeirləri də bir-birindən gözəldir. Elə haqqında danışdığım bu yeni kitabı da əslində məhəbbət ünvanlı poetik töhfədən ibarətdir. Qəribədir ki, mövzusundan asılı olmayaraq Əbülfət nə yazsa, mən onun hər bir misrasında Vətən həsrəti, Vətən ətiri, Vətən dərdi görürəm. Vaxtilə böyük Rəşid Behbudov «Ayrılıq» adlı bir mahnı ifa etdi. Onu sonralar İran müğənnisi Ququş (Faiqə Atəşi) da oxudu. Əslində məhəbbət haqqında həzin bir nəğmədir. Amma ötən əsrin sonlarında bu mahnını Yaqub Zurufçu da ifa etdi. Bu dəfə həmin məşhur mahnı Vətən haqqında səslənən ən təsirli nəğmə kimi ruhumuzu dara çəkdi. Mahnının yozumu belə dəyişdi. Bax, Əbülfətin də bütün məhəbbət ruhlu şeirlərinin ünvanında mən Vətəni görürəm. Vaxtilə onun şeirləri haqqında yazanda söyləmişdim ki, ömrü qələm, yolu masa, ünvanı kənd əvəzinə şəhər olan şair illərdir vətən həsrəti ilə əlbəyaxadır. Vaxtı döyə-döyə doğma yerlərə aparan yolun səmtini axtarır:

Havadan asıblar məni,

Ayağım torpağa çatmır.

Nə qədər cəhd göstərirəm,

Dodağım yarpağa çatmır.

Bu, Vətən harayıdır, Vətən dərdidir, Vətən həsrətidir. Başqa bir yozumu yoxdur. Yazılarının birində söyləyir ki, yavaş-yavaş şəhər şirəmi soraraq məni özünə hopdurdu. Kənd-şəhər qarışıq bir bəndəyə çevirdi. Amma o, kürəyini yenə də yerə qoymadı. Köməyinə könül verdiyi sözlər, yazdığı misralar çatdı:

Bu tale…

çəkir hey bərkə məni,

Götürmür tərkə məni,

Əlsiz-ayaqsız canım,

Oyna, «Tərəkəmə»ni

Sümüyünə düşəcək.

Sümüyünə düşüb-düşməməyindən asılı olmayaraq Əbülfət Mədətoğlunun öz havası var. Öz havası olduğu üçün də içini bax, görün necə ifadə edib:

Hələ yaşayıram, hələ ki varam,

Hələ daşıyıram minillik qəmi.

Mən elə həminki köhnə adamam –

Nə dərya dəyişib, nə də ki gəmi.

Yolun açıq olsun, köhnə kişi! Böyük Məmməd Araz deyərdi ki, bu su, bu torpaq kimi köhnəyəm, bala! Köhnə təzəlikdəki şeirlərin gələcəyə ünvanlanıb. Danışmağa, yazmağa sözün tükəndiyi bir vaxtda səsini başına çəkib qələminə sığınaraq ruh oxşayan misralarınla bizi dəli etdiyi üçün sənə minnətdarıq!

Əslində, bu şeirlər Əbülfətin canyanğısıdır. Kitabda 207 şeir təqdim olunub. Neçə min yeddisi də hələ yol gəlir. Özü çox gözəl deyib, daha doğrusu, oxucusu ilə belə sağollaşıb: «Minillik bir sevgi pərvanəsiyəm, qanadım yorulmaz, şamım da sönməz». Nə gözəl, pərvanə həmişə işığa uçar, onun başına fırlanar. Doğulduğun yurda – o yerə uçduğun günü görəydik və sağ əlin başımıza deyə biləydik…

Kaspi.-2012.-22-24 dekabr.-S.16.

Flora XƏLİLZADƏ