Bilirdim ki, bu şeirlərin üzünə bütün qapılar bağlıdır

Vaqif Səmədoğlu: Azərbyaycanda heç vaxt sovet dövrü ilə böyük mənada mübarizə olmayıb, olanda da dərhal qarşısı alınıb

Vaqif Səmədoğlu Azərbaycanın xalq şairi, Azərbayxan Yazıçılar Birliyinin Ağsaqqalar şurasının sədiri, Əməkdar Mədəniyyət İşçisi və Əməkdar İncəsənət xadimidir. Onun “Sən uzaq yaşıl ada” və “Mən burdayam, İlahi” ən çox oxunan və sevilən kitablardndır. Vaqif müəllimin şeirləri daim ciddi oxucular üçün nəzərdə tutulub, hazırlıqsız oxucu onun şeirlərindəki ucqar məqamları görə bilməz. V.Səmədoğlu öz gənclik ruhuna sadiq qala bilib. Bu gün gənclərlə münasibəti olan, onların yazılarını izləyən, kitab təqdimatlarında və əlamətdar günlərdə iştirak edən, bir neçə ağsaqqal yazıçılardan biridir. Redaksiyamızda Vaqif müəllimlə görüşüb, söhbət etmək doğurdan da böyük həzz idi...

– Vaqif müəllim, şeirlərinizin çoxu sərbəst şeirlərdir. O dövürdə isə ədəbiyyatımızda Səməd Vurğun və Rəsul Rza qarşıdurması olub, belə çıxır ki, siz sərbəst şeiri seçərək gizli-aşkar R.Rza yoluna gəlmiziniz, yoxsa?

– Yox, deməzdim elə olub. Mən nə R.Rzanın, nə də S.Vurğunun ədəbi yolunu getdim, mənim öz yolum var idi. Sərbəst şeir yazan hər adamı R.Rza məktəbinə aid etmək olmaz. R.Rza Azərbaycanda sərbəst şeirin yaşaması üçün bacardığı hər işi görüb, özündən sonra sərbəst yazanların qınağını o çəkib, ondan sonra həmin vəzində yazanların işini asanlaşdırıb. O, çalışdığı hər yerdə cavanları müdafiə edirdi. O, öz nəslinin lideri idi. R.Rzadan sonra elə bir adam yetişmədi ki, gənclərə yol göstərsin. Bu gün Azərbaycanda çox tanınmış şairlər var ki, onlar haqqında birinci məqaləni, yazını da R.Rza yazıb. Bəzi adamlar elə hesab eləyir ki, sonra mühit yumşalmışdı, liderliyə daha ehtiyac qalmadı. Amma, məncə, elə deyil.

– Müsahibələrinizin birində demişdiniz ki, sizin mənim yaradıcılığımdan oxuduğunuz nümunələr Vaqif Səmədoğlunun yazdıqlarının 30-40 faizidir. Nəyə görə yazılarınızın az qismini çapa etdirirsiz?

– Düzü, bilmək istəyirsənsə şeiri yazandan sonrakı heç bir proses məni maraqlandırmır. Bu hal bəlkə mənim dramımdır, bəlkə tradikomediyadır, bəlkə də faciəm. Elə olub ki, illərlə çap olunmamışam, amma bunu özümə dərd elədiyim olmayıb. Bir də sənə kim deyib ki, bütün yazılanlar çap olunmalıdır? Amma inan ki, yazandan sonra təmiz həvəsdən düşürəm. Nüşabə xanım olmasaydı, bəlkə də, indi oxucuların oxuduğu kitablarım da olmazdı. Nüşabə xanım filoloqdur, o mənim yazılarımı toplayır, bir yerə yığır, təqdim edir. Özümə qalsa, çox az çap olunardım. Nüşabə xanım hazırda iki kitabımı çapa hazırlayır, bunlardan biri mənim haqqımda yazılanlardır, digəri isə şeirlərimdir. Cavanlıq vaxtlarımdan bəri yazdığım yüzlərlə qeyd dəftərçələrim var, o dəftərçələrdə lətifələr, ömrüm maraqlı hissələrindən fraqmentlər, hansısa əsərlər haqqında qeydlərim var. Hüseyn Ariflə əlaqəli çoxlu lətifələrim var ki, onları çap etsəm, mənim kitablarımdan on dəfə çox satılar. Qabillə bağlı da maraqlı qeydlərim var. Son bir ildir heç nə yazmıram.

– Tolsoyun xanımı Sofiya Tolstoya “Mənim həyatım”, Matilde Urrutia isə “Pablo Nerudayla yaşanan ömür” adlı xatirələrini yazıb. Nüşabə xanım sizinlə bağlı xatirələrini yazırmı?

– Bilmirəm, yazır yoxsa yox. Amma bildiyim odur ki, mən nə Tolstoy kimi ölmək, nə də evdən getmək fikrim var (gülür). Yəqin məndən sonra nəsə yazar, ya da yazır, bilmirəm. Hər halda o filoloqdur və işləri də təkcə məndən ibarət deyil.

– Şeirlərinizin çoxunda çıxıb getmək istəyi qürbət abu-havası var, bu hal nəylə bağlıdır?

– Şeiri heç vaxt manifest kimi qəbul eləməyin. Mən də insanam, ola bilər ki, ovqatımın hansı məqamındasa yazmışam. Bir də görürsən dünya mənə qərib görünür, bəs onda başımı götürüb hara gedim? Elə olub ki, Azərbaycan mənə dünyanın ən yad yeri kimi gəlib, elə də olub ki, dünyanın hər yeri mənimçün Azərbaycan olub.

– Vaqif müəəlim 11 il çap olunmamaq sizi həvəsdən salmırdı bəs?

– Yox. Elə şeirlərim var idi ki, mətbu orqanlara verə bilməzdim. Məsələn, “Sən mənim doğma anamsan, azadlıq, mən sənin yad qapısında böyümüş balan”. Belə şeyləri o vaxt çap etməzdilər. Həm də başqa bir səbəb vardı. Qardaşım Yusif Səmədoğlu “Azərbaycan”, dostum, əzizim Anar “Qobustan” jurnalının baş redaktoru idi. Mən o ədəbi orqanlarda şeirlərimi çap etdirib onları necə zərbə altında qoya bilərdim? Sovet dövründə senzura var idi, amma o senzura işlərinə baxan elə yaxşı oğlanlar var idi ki, indi elə adamları gözüm gəzir. Bir dəfə qlavritdə çalışan bir adam zəng edib dedi ki, gəl sənin yerinə Lelin haqqında şeir yazım kitabına salım, kitabın çapına imkan versinlər. Razı olmadım. O vaxt elə şeirlərə paravoz deyirdilər. O cür ucuz şeylərə getmədim. Sovet dövrü çox çətin idi, 11 il çap olunmamışam, sonra Əkrəm Əylisli məndən xəbərsiz, yazılarımı “Azərbaycan” jurnalında çap elədi. Kitab çıxartmağa da marağım yoxdu. Bilirdim ki, o rejimlə mübarizə aparmaq çətindir. O vaxt elə şeirləri çap elətdirmək mümkün deyildi. Kor-kor gör-gör. Bilirdim ki, bu şeirlərin üzünə bütün qapılar bağlıdır. Ürəyimin əleyhinə getmirdim, içimə dolan hissləri, düşüncələri yazırdım, amma çapa vermirdim. Bilirdim ki, gec-tez vaxtı gələcək və yazılarım çap olunacaq, qəlbimdə bunu hiss edirdim. Ola bilsin ki, indi də gənclərin elə bir yazıları var ki, onlar da gələcək də çap olunacaq. Həmişə belə olub, hər şeyin öz vaxtı var.

– Başqa ölkələrdə çap olunurdumu yazılarınız?

– Demokratiiya güclü dəyərdir, bütün sistemlər özünü demokratik göstərmək istəyib, eləcə də Sovet rejimi. Amma hər ölkəyə eyni dərəcədə azadlıq vermirdilər. Uldis Berzinş Latviyada o vaxtı mənim şeirlərimi tərcümə etmişdi. Mənə məktub yazdı ki, hansı mətbu orqana şeirlərini aparıram çap eləmirlər. Hətta bəzi redaktorlar ona deyirmiş ki, şeirləri səhv tərcümə eləmisən və bu yolla da öz antisovet ideyalarını yaymaq istəyirsən. Rusiyanın özündə isə yazıçılara heç imkan vermirdilər. Bütün səfirlikləri Moskvada yerləşdirmişdilər ki, heç kəsin əli, heç bir yerə çatmasın. Bizim ölkəmiz kimi ölkələri isə qismən azad buraxmışdılar.

– O, dövürdə S.Vurğunun lider seçilməsi, sizcə, nəylə bağlı idi?

– Sovet hökümətinin yüksəltdiyi adamlar da heç də elə-belə adamlar olmurdu. Səməd Vurğun çox böyük əlaqələri olan adam idi, Simonov, Fadayev və Şoloxovnan şərab nuş edən, dostluq münasibətləri olan adam olub. Rus dilini çox əla bilirdi. Sovet rejimini hər üzünü yaxşı tanıyırdı. Çox adam elə bilir ki, o rejimlə mübarizə aparsaydı Səməd Vurğun daha çox uğur qazanardı, mən belə düşünmürəm.

– Onda belə çıxır ki, özlərini dissident, müxalif mövqeli göstərən bizim Sovet yazıçıları “icazəli” imişlər, hə?

– Tam yox, amma müəyyən qədər. Sovet dövrü yüyəni öz əlində saxlayırdı, amma elə ki, kimsə az-maz irəli getdi, o dəqiqə yüyəni geri çəkirdilər və onların qantarğası çox tikanlı idi. Bir də bu gün çoxları ya özlərini dissident kimi qələmə verməyə çalışırlar, ya da milli azadlıq hərəkatının iştirakçısı kimi. O hərəkatın elə fəal oğlanları olub ki, heç bir dəfə də olsun elədiklərini dilə gətirmirlər. Dissidentlik məsələsinə gələndə isə, Azərbaycanda heç vaxt sovet dövrü ilə böyük mənada mübarizə olmayıb, olanda da dərhal qarşısı alınıb. Cahid Hilaloğlu adlı bir nəfər vardı 1958-ci ildə Qız Qalasının üstündə Azərbaycanın indiki bayrağını dalğalandırmışdı. Həbs elədilər, bir mddət qaldı türmədə, narkoman oldu, azadlığa çıxandan az müddət sonra da öldü. Yəni, o rejim çox rəhimsiz idi. Ondan sonra o bayraq bir də 1988-ci ildə qaldırıldı. Gültəkin ana vardı, hər gün iki və ya üç bayraq tikirdi. Mən o vaxtı Əbülfəz Elçibəyə və digər məsul şəxslərə təklif elədim ki, əksər dövlətlərin bayrağının adı var. Gəlin biz də Bayrağımızın adını Gültəkin qoyaq. Amma o məsələ o vaxtdan elə quruca söz kimi də qaldı.

– Nədənsə Vaqif Bayatlı Odər, Ramiz Rövşən və sizin adınızı həmişə bir yerdə çəkirlər, sizcə bu nəylə bağlıdır?

– Biz ədəbiyyata gələndən bəri belə olub, düzü, bunun səbəbi mənə də tam aydın deyil. Mən qısa yazmağı xoşlayıram, Vaqif Bayatlının şeirləri isə uzun olur. Ramizin şeirləri isə öz ifasında birə on güclənir, bəli, birə on. Məsələn, mən ən yaxşı şeirimi belə öz ifamda heç eləyə bilərəm, amma R.Rövşən ən zəif şeirini də, bir dəfə oxusa xalqa sevdirə bilər. Ümumiyyətlə, bizim şeirlərimizdə heç mövzu, ideya, struktur oxşarlığı yoxdur. Görünür, ədəbi və həyati prinsiplərimizi bir-birinə bənzədirlər. Rus və türk ədəbiyyatında belə üçlüklər olub.

– Bir dəfə Göyəzənin ətəyində gənclərlə səfərə çıxmışdıq, onda bir yaşlı kişiylə söhbət edəndə dedi ki, Səməd Vurğun bizim şairdi, Vaqif Səmədoğlu yox, çünki o “rus şeiri” yazır. O yerlərdə modern şeirlərə, sizə və S.Vurğuna münasibət necədir?

– Əvvəla sənə deyim ki, Qazax çox maarifçi bir yer olub, indi də elədir. Bu sözləri Qazaxlı olduğuma görə demirəm, həqiqət belədir. Qazax nə qədər kökünə bağlı yerdirsə, o qədər də dünya dəyərlərinə açıqdır. Məsələn, Qazaxın çayxanalarını gəzsən, orda sən caz haqqında da söhbət eləməyə adam tapa bilərsən. Yaxud dəqiq bir şeyi sənə deyim, 1960-70-ci ilərdə Qazaxın hələ çayxanalarında ekstensializm cərəyanından, Kamyunun, Sartrın konsepsialarından danışan oğlanlar, gənclər var idi. Qaldı ki, mənə və Səməd Vurğuna: mən heç vaxtı Səməd Vurğun qədər sevilə bilmərəm. Onu da deyim ki, bu gün Qazaxda mənim şeirlərimi əzbər bilən minlərlə adam tapa bilərsən.

– Müasir şeirimizdə bəyəndiyiniz imzalar kimlərdir?

– Məsələn, mən çox sevirəm Musa Yaqubun şeirlərini, onun çox incə poeziyası var və bu oxucunu da rahatlaşdırır. Eləcə də Məmməd İsmayılın şeirləri. Yaxud Salam çox maraqlı və yeni düşüncəli şairdir, onun da şeirlərini bəyənirəm. Gənclərdən isə heç kəsin adını çəkmək istəmirəm, çünki onların çoxu mənim “Facebook” dostlarımdır, ola bilər ki, kiminsə adını unudaram, uşaqlar məndən inciyər.

– Yazıçılar Birliyinin Ağsaqqallar Şurasının sədirisiz, sizdən “Ədəbiyyat” qəzetinin fəaliyyətsizliyi barədə soruşmaq istəyirəm. “Ədəbiyyat” qəzeti ilə bağlı məsələlər müzakirə olunur, hətta rəhbərlik səviyyəsində tapşırıqlar olur, amma heç nə dəyişmir. Sizcə, bunu səbəbi nədir?

– 44 ildir Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüyəm, amma heç bir iclasına qatılmamışam. Qabil öləndən sonra isə Ağsaqqallar Şurasının sədirliyini mənə həvalə elədilər, indi də baxıram ki, o şurada diri elə bircə mənəm. Heç maaş-zad da vermirlər. Yəni, bu cür işlər məni heç vaxt maraqlandırmayıb, inanmıram bundan sonra maraqlandıra. Təəssüf ki, “Ədəbiyyat qəzeti”ni oxumuram. İndiki vaxtımda ya kitab oxuyuram, ya da mənə göndərilən, rəyimi, fikrimi bilmək istəyən adamların yazılarını. Hər gün bir neçə saat internetdə oluram. Qəzeti o vaxt alıram ki, nəsə özüm haqda bir yazı olur və s. “Ədəbiyyat qəzeti”ni də idarə edən qüvvələr sənin mənim kimi yazı-pozu adamlarıdır, subyektlərdir. Onlar da elə düşünür və elə də nəşr edirlər. Dünyada elə bir ədəbi orqan tapa bilməzsən ki, orda tam obyektivlik olsun.

– Eldar Baxışın, İsi Məlikzadənin adı az-az çəkilir. Onları təbliğ edəcək adamları yoxdur deyə, adları get-gdə undudulur. Amma bu gün çox adamlar öz atalarını təbliğ etməklə məşğuldurlar.

– Eldar Baxışla mənim çox yaxın münasibətim olmayıb. Amma İsi Məlikzadə ilə dost olmuşuq. Dəfələrlə evlərinədə olmuşam. Atası çox baməzə adam idi. Çox incə yumor hissi var idi. Həmişə zarafatla İsiyə deyirdim ki, sənin əsərlərində nə qədər duzlu, maraqlı yer varsa hamısı atandan “oğurladıqlarındır”. Allah rəhmət eləsin ona.

Ataların təbliği ilə bağlı deyim ki, əgər atan təbliğ etməyə layiqdirsə, eləmək olar. Amma elə adamlar da var ki, atasını öz gücündən güclü göstərir. Elə adam tanıyıram ki, atasının dörd şeir kitabını buraxdırıb, amma şeirlər, şeir deyil cəfəngiyayatdır. Amma narahat olmayın, hər şey zamanın axırda öz dəyərini alır.

Fərid Hüseyn

Kaspi.-2012.-25-27 fevral.-S.15.