“İnformasiyanı başlı-başına buraxmaq olmaz”

Aslan Aslanov: «Əgər Azərbaycan televiziyaları yaxın gələcəkdə insanlara informasiya çatdırmaq formalarını dəyişməsələr, o televiziyalara heç kəs baxmayacaq»

(əvvəli ötən sayımızda)

Bu ilin oktyabr ayında Bakıda İkinci Beynəlxalq Humanitar Forum keçiriləcək. Həmin forumda vacib mövzularla yanaşı, qloballaşan dünya şəraitində jurnalistika məsələləri də müzakirə olunacaq. İTAR-TASS və AzərTac tərəfindən birgə təşkil ediləcək forumdakı müzakirələrdə ayrı-ayrı ölkələrin nüfuzlu xəbər agentliklərinin rəhbərləri də iştirak edəcəklər.

Bu günlərdə Moskvada başa çatan Ümumdumya Media Sammitindən qayıdan Azərbaycan Dövlət Teleqraf Agentliyinin (AzərTac) baş direktoru Aslan Aslanov “Kaspi”yə müsahibəsində qloballaşmanın KİV-lərə göstərdiyi təsirdən də danışıb.

Gələcəyin informasiyası

-Siz sammitdəki çıxışınızda internet KİV-lərin və sosial şəbəkələrin inteqrasiyasının daha da genişlənəcəyini və təkmilləşəcəyini qeyd etmisiniz. İnternet nəşrlərini KİV adlandırmaq olarmı?

- Bu barədə diskussiyalar az olmayıb. Lakin mübahisələr öz yerində, internet isə «hücuma keçməkdə» davam edir. Məsələn, Azərbaycanda yalnız internetə əsaslanan özəl informasiya agentlikləri AzərTac ilə açıq rəqabət aparmağa başlayırlar. Son vaxtlar sosial şəbəkələr, xəbər portalları, axtarış sistemləri xüsusi cazibə qüvvəsi qazanıblar. Qloballaşma tamamilə yeni bir informasiya məkanı – konverqasiyaya məruz qalmış interaktiv sosial medialar yaradıb. Bunlar ənənəvi və internet KİV-lərin, o cümlədən AzərTac-ın işinə konkret təsir göstərir. Onlar ən iri nəşrlərin buraxdığı informasiyanı tamamlamaq və təhlil etmək imkanına malikdir. Jurnalistlər birliyi bu məkanı sosial şəbəkələrdə dislokasiya olunmuş böyük bir «ordu» ilə tərəfdaşlıq şəraitində mənimsəməlidir.

- Bəs təsirə tam məruz qalmamaq üçün AzərTAc vəziyyətdən çıxış yolunu necə axtarıb tapır?

- 2010-cu ildə AzərTac-ın 90 illiyi qeyd ediləndə prezidentə məruzə etdim ki, dünya informasiya siyasətinin qarşılaşdığı problemlərdə AzərTac-ın da yaxından iştirak etməsi, beynəlxalq alyanslarda və digər regional qurumlarda qazandığımız yeri əldə saxlaması üçün biz mütləq yeni xidmət sahəsi yaratmalıyıq. Onlarla tarazlaşmaq üçün başqa yol yoxdur. Çünki insanlar artıq televiziyanın qarşısında oturub xəbər gözləmirlər. Buna insanın nə vaxtı, nə də həvəsi var. Ümumiyyətlə, o, bunu özünə yaxın buraxmaq, vaxtını hədər yerə itirmək istəmir. İnsan istəyir ki, informasiyanı ona lazım olan vaxt – oturub çörək yeyəndə, yolda, maşında, hansısa bir görüşdə olarkən düyməni basmaqla əldə etsin. Ona görə mən bəribaşdan deyirəm ki, əgər Azərbaycan televiziyaları yaxın gələcəkdə insanlara informasiya çatdırmaq formalarını dəyişməsələr, o televiziyalara heç kəs baxmayacaq. Onsuz da indi tamaşaçı xeyli azalıb. Əgər orada müxtəlif islahatlar aparılmasa, televiziya insanın öz yaxınına gəlməsə, ona heç kim baxmayacaq. İstənilən ailəyə gedin və görün: ailənin neçə üzvü televiziyanın qarşısında əyləşib. Görəcəksiniz ki, onların böyük əksəriyyəti öz otaqlarında kompyuterin arxasında oturaraq onlara lazım olan informasiyanı internet jurnalistikası vasitəsi ilə tapmağa çalışırlar. Ona görə də biz ölkə prezidentinin sərəncamı ilə Multimediya, video-xəbər xidməti redaksiyası yaratdıq. İndi biz həm xaricdəki alıcılarımız, həm də yerli oxucularımız üçün görüntülü xəbərlər də buraxırıq. Hətta, mən bu redaksiyanı yaradanda bir çox televiziyalar «deyəsən, AzərTac televiziya yaradır» - deyə təşvişlə fikirləşdilər. Bir halda ki, əgər televiziya sıradan çıxırsa, insanlar bu televiziyanı qəbul etmirlərsə, onda o televiziyanı nə üçün yaratmalıyam? Dağılan bir şeyi təzədən nə üçün qurmalıyam? Mən televiziya yaratmıram, mən insanlara görüntülü xəbər vermək istəyirəm. Bu redaksiyanı da məhz buna görə yaradıram. Bundan sonra bir az sakitlik yarandı. Demirəm ki, indi biz məqsədimizə tam çatmışıq. Amma xeyli bünövrə yarada bilmişik. Kadrlar tapmışıq, studiyalar yaratmışıq, avadanlığımız var. Artıq AzərTac-ın işçiləri sərbəst olaraq respublika üçün əhəmiyyətli olan beynəlxalq tədbirləri həm də görüntülü xəbər şəklində təqdim edirlər. O cümlədən, səsli xəbərlər də yayırıq. Bu cür xəbərlərin də dinləyiciləri çoxdur. İnsanlar tıxaclarda qalarkən, uzaq səfərlərə gedərkən informasiya eşitmək istəyirlər. Əgər bu informasiyanı axtarıb radiodan tapırlarsa, elə isə niyə AzərTac-ın səsli xəbərindən eşitməsinlər? Düzdür, biz hələ bu dairəni tam qapaya bilməmişik. Hələ yeni başlamışıq, amma demək olar ki, səsli xəbərlər də artıq özünə xeyli dinləyici toplaya bilib. İndi daha yeni bir janr – infoqrafik janr yaranıb. Amma əslində bu janrın kökü daha qədimdir. İnsanlara daha obyektiv, daha lokanik informasiyalar lazımdır. Bunu infoqrafik yolla da əldə etmək olar. Əgər bir az əvvəl biz gün ərzində 3 infoqrafik xəbər qoyurduqsa, indi 15 belə xəbər qoyuruq. Görürük ki, buna maraq da çoxdur. Elə hesab edirəm ki, gələcəkdə informasiya yükü əsasən multimedia, video- xəbər xidmətinin üzərinə düşəcək.

Çap mediası üçün təhlükə

- Siz internet jurnalistikasının, sosial medianın televiziyalar üçün yaratdığı təhlükədən danışdınız. Bəs çap mediası üçün hansı təhlükələr hiss olunur?

- Onda gəlin oradan başlayaq: mən nə üçün jurnalist oldum? Mən Cəbrayıl rayonunda, sıravi bir ailədə doğulmuşam. Orta məktəbdə oxuyanda müşahidə edirdim ki, «Kommunist» qəzetinin müxbiri rayona gələndə bütün rəhbərlər ona necə diqqət göstərirlər. Adamlar da sonra onun nə yazacağını səbrsizliklə gözləyirdilər. Məqalə çıxanda isə qəzet əl-əl gəzirdi. Məni jurnalistikaya da bu maraq gətirdi.

Universitetin jurnalistika fakültəsini bitirdiyim vaxtlar Mərkəzi Komitə hüquq, şərqşünaslıq və jurnalistika fakültələrinin təyinatlarına xüsusi nəzarət edirdi. Məlum oldu ki, Ağcabədi rayonunda bir nəfər də ali təhsilli jurnalist yoxdur və bir neçə nəfər o rayona getməlidir. Siyahıda adı olanlardan biri də mən idim. Mən Ağcabədiyə getdim. 10 gündən sonra bizi pambıq yığımına apardılar. Çox əzablı idi, amma mən pambıq yığımında iştirak edirdim. Lakin mən orada respublika mətbuatı ilə müntəzəm əlaqə saxlayır, yazılar yazırdım. Qəlbimdə «Kommunist» qəzetində işləmək arzusu hələ də qalırdı. O zaman bu qəzetə Tofiq Rüstəmov rəhbərlik edirdi. O, universitetdə müəllimim olmuşdu. Mən ərklə onun yanına gəldim və arzumu bildirdim. Bir həftədən sonra Tofiq müəllim əmrimi verdi və işə götürüldüm. Mən bu redaksiyada təxminən bir il işləyəndən sonra müşahidə etdim ki, artıq yazılı mətbuat təxminən öz təsirini itirir. Artıq televiziya yavaş-yavaş yazılı mətbuatı üstələyir və onu meydandan çıxarmağa başlayır. İnsanlar qəzet oxumağa yox, daha çox televiziyaya baxmağa meyil edirlər. Onlar öz informasiyalarını televiziyadan almaq istəyirdilər. Böyük əksəriyyət özünü efirdən görmək istəyirdi. Bir az əvvəl isə hamı arzulayırdı ki, onun haqqında «Kommunist» qəzetində yazsınlar və ya heç olmasa adı-soyadı qəzetdə getsin. İndi isə artıq insanlar kütlə şəklində televiziyaya meyl edirdilər. Bu, onu göstərirdi ki, televiziya yazılı mətbuatı əməlli-başlı üstələyir. Çünki operativlik, informasiyanın insanlara çatması baxımından televiziya daha böyük imkanlara malik idi. Ölkənin ən ucqar nöqtəsində insanlar xəbəri eşidə bilirdilər. Ancaq qəzetin oralara gedib çatması üçün ən azı bir gün vaxt lazım idi.

Hazırda isə belə bir vəziyyət yaranıb ki, artıq internet jurnalistikası televiziyanı üstələyir. Televiziya vaxtilə yazılı mətbuata göstərdiyi təsirdən 5 qat artıq zərbəni alır. Düzdür, biz o vaxtlar deyirdik ki, qəzetlə televiziyanın mübarizəsində yazılı mətbuat xeyli dərəcədə məğlub oldu, ancaq sıradan çıxmadı. İndi də dünyada bu mübarizəyə nəinki tab gətirən, hətta meydandan heç cür çıxmaq istəməyən nümunələr var. Yenə də onların milyonlarla oxucuları var, insanlar onlara inanır, onları oxumaqdən həzz alırlar. Mən demirəm ki, televiziya da 5-10 ilə tam sıradan çıxacaq. Duruş gətirən, mübarizədə yerini qoruyub saxlaya bilən televiziyalar sözsüz ki, olacaq. Hər halda sosial jurnalistikanın ənənəvi mediaya çox ciddi surətdə zərbə vurması və onu sıxışdırıb meydandan çıxarmağa çalışması faktdır. Həyat göstərəcək ki, buna nail olacaq, ya yox. Şəxsən mən hesab edirəm ki, buna hələ uzun müddət vaxt lazımdır.

- Əgər bu gün naşı adamlar da sosial şəbəkələrdə informasiya ilə oynayırlarsa, onda cəmiyyətdə jurnalistin rolu nədən ibarətdir?

- Bu, təkcə sizi yox, bütün dünyanı düşündürür. Hətta, «Sinxua»nın, «Röyter»in direktoru da “nə etmək lazımdır?” deyə düşünür. Bax, bunu tapmaq lazımdır. Biz insanlara informasiyanı elə sürətlə çatdırmalıyıq ki, onlar informasiyanı bizdə - ənənəvi mediada axtarsınlar. Mən bir jurnalist kimi qətiyyən sosial medianın üstündən xətt çəkmək istəmirəm. Belə bir fikrim də yoxdur. Hesab edirəm ki, ona hörmətlə yanaşmaq, onun inkişafına kömək etmək lazımdır. Amma bununla bərabər gərək elə edək ki, ənənəvi medianın da faydalı nəticələri – informasiyanın daha zənginliyi, faktın dəqiqliyi, xəbərin dil, üslub, redaktə baxımından ahəngdarlığına əməl olunsun. Elə şeylər var ki, bunu inkar etmək gələcəkdə pozuqluq yaradar. Hesab etmirəm ki, hər şeyə əl-qolumuzu soyudaq və deyək ki, sosial şəbəkələr var və artıq agentlikləri, televiziyaları bağlayaq. Xeyr, mən qətiyyən bu fikirdə deyiləm. Mən deyirəm ki, insanların dünyagörüşü, mili-mənəvi dəyərlərimizi, əxlaqımızı, tərbiyəni qoruyub saxlamaq lazımdır. Biz çalışıb ənənəvi medianın işini elə qurmalıyıq ki, mübarizədə çox məğlub olmasın, tərəzinin aşağı gözündə durmasın. Heç bir ağıllı adam belə düşünməz ki, ənənəvi medianın da axırı gəldi. Heç kəs belə düşünmür. Onda cəmiyyətdə də bir qarmaqarışıqlıq yaranar, idarəolunmaz bir vəziyyətə gəlib çıxar. İnformasiyanı idarə etmək lazımdır, onu başlı-başına buraxmaq olmaz.

- Milli Mətbuat Gününə sayılı günlər qalıb. Azərbaycan mətbuatının bugünkü mövqeyini, yerini, vəziyyətini necə xarakterizə edərdiniz?

- Ulu öndər Heydər Əliyev 1993-cü ildə hakimiyyətə gələndən sonra onu narahat edən ən mühüm məsələ Azərbaycanın dünyada təbliğ olunması, ideoloji işin aparılması ilə bağlı idi. O, deyirdi ki, gərək Azərbaycan mətbuatı dünya arenasına çıxsın, dünya informasiya şəbəkələrində yer tuta bilsin. Ümummilli lider Elmlər Akademiyasında keçirdiyi ilk tədbirinə başlayanda “gərək AzərTac-ın müxbiri burada olsun” demişdi. O bilirdi ki, görülən işlər gərək dünyaya çıxarılsın. Ona görə də ulu öndər hakimiyyətə gələn kimi mətbuata, ilk növbədə AzərTac-a xüsusi diqqət yönəltdi. 3-4 ilin ərzində agentlik haqqında çox ciddi fərman və sərəncamlar çıxdı. İndi AzərTac Avropa Ölkələri Xəbər Agentlikləri Alyansında digər nüfuzlu agentliklərlə tam bərabər mövqeli və ən fəal üzvlərdən biridir. AzərTac-ın artıq 18 ölkədə müxbir məntəqəsi fəaliyyət göstərir. Dünyanın 30-dan çox ölkəsi ilə ikitərəfli müqaviləmiz var. Dairə hər il genişlənir. Hazırda AzərTac altı dildə materiallar buraxır. Əvvəllər biz əsasən Azərbaycan, rus və ingilis dillərində xəbərlər buraxırdıqsa, artıq keçən ildən həm də alman, fransız və ərəb dillərində materiallar yayırıq.

Bu gün AzərTAc-la yanaşı Azərbaycan mətbuatı, televiziyalarımız, o cümlədən internet jurnalistikamız çox inkişaf edir. İstənilən ölkənin mətbuatı ilə Azərbaycan mətbuatını müqayisə etmək olar. Mən həmişə bütün çıxışlarımda da demişəm ki, Azərbaycanda demokratik mətbuatın inkişafı dünyanın heç bir ölkəsindən geri qalmır. Hətta, bir çoxları üçün nümunə ola bilər. Mən şəxsən Azərbaycan mətbuatının vəziyyətindən çox razıyam. Azərbaycan mətbuatı düzgün istiqamətdədir.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.-2012.-12 iyul.-S.9.