“Biz tariximizin real yazılması uğrunda mübarizə aparırıq”

Akademik Yaqub Mahmudov: «Hələ görməmişəm ki, bir iş adamı çıxıb desin ki, ay tarixçilər, prezident sizi yüksək qiymətləndirir, Dövlət Mükafatı verir, mənim də hesabıma filan kitabı nəşr edin»

Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə akademik Yaqub Mahmudov başda olmaqla bir qrup elm xadiminə Qarabağın, Naxçıvanın və İrəvan xanlığının tarixinə dair fundamental əsərlərə görə 2012-ci il üçün Azərbaycan Respublikasının elm sahəsində Dövlət Mükafatı verilib.

AMEA-nın Tarix İnstitutunun direktoru, millət vəkili Yaqub Mahmudov qəzetimizə müsahibəsində dövlət başçısının sərəncamını tarix elminə və tarixçilərin əməyinə verilən yüksək qiymət kimi dəyərləndirib.

Tariximizin yaralarının sağalması

- Ölkə başçısı Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunu xüsusi qiymətləndirir. Ötən il AMEA-nın binasının təmirdən sonra təqdimat mərasimi zamanı ölkəmizdə elmin inkişafına çox önəmli əhəmiyyət verən Azərbaycan prezidenti elmimizin inkişafında akademiyanın rolunu yüksək qiymətləndirdi. Prezident xüsusilə Tarix İnstitutunda aparılan araşdırmalara, o cümlədən, İrəvan xanlığı, Naxçıvan və Qarabağın tarixi ilə bağlı tədqiqatlarımıza xüsusi qiymət verdi. Bununla da dövlət başçısı bizim tarix elmində yeni istiqamətin uğurlarını vurğuladı.

Ümummilli lider Heydər Əliyev hələ sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycan tarixinə xüsusi qayğı göstərir, tariximizin ayrı-ayrı saxtalaşdırılmış səhifələrinin yenidən yazılmasına çalışırdı. Bunun üçün dəfələrlə tarixçilərlə görüşmüşdü. Ulu öndər tariximizin təhrif olunan səhifələrini hamıdan yaxşı bilirdi və istəyirdi ki, tariximiz yenidən yazılsın. Buna görə də Heydər Əliyev həmişə vurğulayırdı ki, Azərbaycan xalqının XIX-XX əsr tarixi yenidən yazılmalıdır.

Bu gün nə xoşdur ki, tariximizin dirçəldilməsi, olduğu kimi yazılması, saxtalaşdırılmalardan, təhriflərdən təmizlənməsi yolunda çox uğurlu addımlar atılır. Nə xoşdur ki, Azərbaycan dövlətinin başçısı bu məsələləri gündəlik nəzarəti altında saxlayır. Məhz bu qayğının təzahürüdür ki, birbaşa ölkə başçısının tövsiyəsi ilə Azərbaycan tarixinin elə məsələlərini qaldırdıq ki, bu da tariximizin yaralarının sağalması, tariximizin saxtakarlıqlardan qurtulması deməkdir.

Dövlət başçısının Tarix İnstitutuna ilk tapşırığı Qarabağın mükəmməl tarixinin yazılması oldu. Bu tarix o zaman yazıldı ki, müvəqqəti işğal olunmuş Qarabağ torpağımızın tarixi ermənilər tərəfindən daha da təhrif edilirdi, orada yer adları tamamilə dəyişdirilirdi. Belə bir şəraitdə prezident məhz tarixçilərin öhdəsinə belə bir ciddi vəzifəni qoydu. Prezidentin tələbi də ondan ibarət idi ki, yazdığımız əsərlər elmi həqiqəti əks etdirməli, tərtibatına, məzmun baxımına görə bir-birinin dalınca buraxılan və saxta məlumatlardan ibarət olan “Artsax” kitablarından geri qalmamalıdır. Az vaxt içərisində mükəmməl bir Qarabağ tarixi – «Qarabağ: real tarix, faktlar, sənədlər» kitabı yazıldı. Bu kitabı Azərbaycan və ingilis dillərinə çap etdirdik. Çox keçmədən kitab MDB məkanında, Moskvada keçirilən II Beynəlxalq Kitab Sərgisində birincilik qazandı. Daha sonra Frankfurtda qalib gəldi. O cümlədən, Tehranda böyük maraq doğurdu.

Elmdə də hücuma keçməliyik

- Maraqlıdır, kitab ermənilər tərəfindən necə qarşılandı?

- Bizim üçün bu kitabın böyük maraq doğurması, poliqrafiya baxımından yüksək səviyyədə hazırlanması nə qədər əhəmiyyətlidirsə, daha önəmlisi odur ki, sırf tarixi sənədlər, faktlar əsasında yazılan əsərə bu günə qədər dünyanın heç bir ölkəsindən, erməni saxtakarlarından heç bir mənfi cavab alınmayıb. Ona görə ki, bu kitab faktlar əsasında yazılıb. Çünki bu torpaq qədim Azərbaycan torpağıdır. Çünki bu kitabda sübutlar verilib ki, ermənilər bu torpağa vur-tut 180 il əvvəl köçürülüblər. Hətta bizim Ağdərə ərazisində ermənilər 1978-ci ildə bir abidə ucaltmışdılar. Bu abidə onların İran ərazisindən bura köçmələrinin 150 illiyinə həsr olunmuşdu. 1988-ci ildə separatçılar suyu bulandıranda, Azərbaycan torpaqlarına Moskvanın sifarişi ilə yiyələnmək istəyəndə təzədən həmin abidəni uçurdular. Biz tarixi sənədlərdən başqa kitabda həmin abidənin də, dağıdılan abidənin də şəklini verdik.

Rus tədqiqatçıları da burada çox qiymətli əsərlər yazıblar. Məsələn, Şavrov Zaqafqaziyanın, Cənubi Qafqazın etnik tarixi ilə bağlı tədqiqatlarında göstərib ki, Zaqafqaziyada təxminən 1 milyon 300 min erməni yaşayır. Onun 1 milyondan çoxu rus imperiyası tərəfindən bura gətirilib. Alim hesab edirdi ki, onların 300 mini yerli ermənilərdir, yəni 1828-ci ildən əvvəl köçürülüb gətirilənlərdir. «Yerli» burada nisbi məna daşıyır. Böyük rus rəssamı Maşkov ermənilərin köçürülməsinin şahidi olub və onların Azərbaycan torpağına köçürülməsi ilə bağlı bir tablo yaradıb.

Biz rus arxivlərindən çoxlu sənədlər götürərək faktlar əsasında sübuta yetirdik ki, erməni etnosu Cənubi Qafqaza köçürülüb gətirilmə etnosdur. Onların Qarabağda heç bir payı yoxdur. Ermənilər qədimdən burada yaşamayıblar. Bunun ardınca ermənilər Naxçıvanla əlaqəli çoxlu təşkilatlar yaratdılar. Biz Kərim Şükürovla birlikdə «Naxçıvan: tarixi və abidələri» kitabını yazdıq. Bu əsərdə də tarixi faktlar əsasında Naxçıvanın ən qədim Azərbaycan torpağı, qədim türk etnosuna məxsus olduğu, bu torpaqda qədim mədəniyyət yaratmağımız sübuta yetirildi. Burada heç bir erməni abidəsinin olmadığı, ümumiyyətlə, ermənilərin burada heç zaman yaşamadıqları faktlarla sübuta yetirildi.

Tarix İnstitutu öz işini belə bir əsasla qurur: biz heç zaman gözləməməliyik ki, ermənilər və ya kimlərsə nəsə yazır və biz onlara haradasa cavab verməliyik. Əsas məsələ odur ki, xarici siyasətimizdə olduğu kimi elmdə də hücuma keçməliyik. Ermənilərlə informasiya mübarizəsi həmişə olacaq. Bu mübarizə bu gün də var, sabah da var, sonra da davam edəcək. Bədxah qonşularımıza, buraya köçürülüb gətirilən bir etnosa qarşı mübarizədə biz hökmən öz tariximizi dərindən bilməli və informasiya mübarizəsində hücum mövqeyi tutmalıyıq. Biz İrəvan xanlığının tarixini ona görə yazdıq ki, bu mübahisələrə biryolluq son qoyulsun: bu gün Ermənistan Respublikası deyilən dövlət tarixi Azərbaycan torpağında yaradılıb. Bu o deməkdir ki, onların Cənubi Qafqazda torpaqları yoxdur. Onlar Azərbaycan torpağında oturublar. «İrəvan xanlığı»nın bir tədqiqat kimi xüsusi əhəmiyyəti ondadır ki, bu, ermənilərin bütün dünyada yaydığı saxta bir tezisin də qarşısını alır: guya onlar Dağlıq Qarabağda öz müqəddəratını təyin etmə hüququ almaq istəyirlər. Bizim ölkə rəhbəri bütün bu tədqiqatları dərindən bildiyi üçün dünyanın hər yerində məsələni belə qoyur ki, biz öz torpaqlarımızda ermənilərə 1918-ci ildə dövlət yaratmaq imkanı vermişik. Bir xalqın ərazisində köçürülüb gətirilən etnosa bir dəfə öz müqəddəratını təyinetmə hüququ verərlər. Biz öz ərazimizdə ikinci erməni dövləti yaratmağa icazə verə bilərikmi? Əsla yox. Əgər biz müasir Ermənistan Respublikasının bu torpaqları tərk etməsini tələb etmiriksə, bu, o demək deyil ki, onlar bizim torpaqlarımız deyil. Ona görə də onların nə tarixi, nə mənəvi, nə də siyasi haqları yoxdur ki, özlərinə müstəqillik istəsinlər. Bu baxımdan bu əsərlər tarix elmində yeni xətdir. Bu tarix elmində inqilabdır, şüurlarda intibahdır, təfəkkürlərdə oyanışdır. Biz bu tarixi dirçəltməklə heç kəsdən torpaq istəmirik. Biz dünya birliyi tərəfindən qəbul edilən sərhədləri tanıyırıq. Amma biz tariximizə sahib çıxırıq. Biz bu gün Təbrizin tarixini yazmaqla kimdənsə ərazi istəmirik. Amma Təbriz, Ərdəbil, Qəzvin mənim tariximdir. Mən Tiflisdə, Dərbənddə mədəniyyət yaratmışam. Burada bizim ədəbiyyatımız, dilimiz, adət-ənənələrimiz formalaşıb, qəhrəmanlıq dastanlarımız yaranıb. Koroğlunun – qəhrəmanlıq dastanının yarandığı ərazini heç kəs mənim əlimdən ala bilməz. Mən onu təbliğ etməliyəm. Dədə Qorqud boylarını mən təbliğ etməliyəm. Bu o demək deyil ki, biz bütün bu əraziləri təzədən qaytarmaq istəyirik. Sadəcə, deməyimiz odur ki, Dağlıq Qarabağ deyilən problem qondarma bir problemdir. Biz tariximizin real yazılması uğrunda mübarizə aparırıq. İndiyə qədər bizim atlasımız olmamışdı.

Bu gün Azərbaycan xalqının milli tarixi atlası var. Mən bizim tarixçilərin minnətdarlığını prezidentə yetirirəm. Prezidentin Tarix İnstitutunun fəaliyyətini qiymətləndirən sərəncamı əməyimizə verilən yüksək qiymətdir. Bir qrup tarixçiyə Dövlət Mükafatının verilməsi isə çox mühüm hadisədir. Biz verilən qiymətə layiq olmaqdan ötrü qiymətli əsərlər ortaya qoymalıyıq.

Regionun əsl tarixini yaratmaq istəyirik

- Tarix İnstitutunun tədqiqatlarının prioritet istiqamətləri nədən ibarətdir?

- Görüləcək işlərimiz çoxdur. Vətənimizin elə guşələri var ki, biz onların tarixini öyrənməmişik. Qədim Dərbəndin, Şimal Qərbi Azərbaycanın tarixi lazımınca araşdırılmayıb. Dərbənd bizim Dağıstanla qardaşlıq tariximizin parlaq səhifəsidir. Bu səhifənin üzərinə qara yaxmaq, bu tarixi kiminsə adına çıxmaq doğru deyil. Bizim Dərbənd xanlığımız olub, Dədə Qorqudun qəbri oradadır. Bu gün Dərbənd bizim sərhədlərimizin daxilində olmasa belə, tarix düzgün yazılmalıdır. Dərbəndin tarixinin araşdırılması ilə bağlı tədqiqatlar aparılır.

Heç kəsə gizli deyil ki, Tiflis uzun müddət Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında rol oynayan şəhər olub. Bizim orada 500 il hakimiyyətdə olan Tiflis Əmirliyi adlı dövlətimiz olub. Bu dövlətlərin hamısı Rusiyaya qatılandan sonra ərazimiz əlimizdən alınıb. O torpaqların da tarixi lazımınca araşdırılmayıb. Biz qədim Borçalının, həmçinin Azərbaycanın cənub torpaqlarının tarixini araşdıracağıq. Bizim mücadiləmiz budur ki, xalqımızın adət-ənənələrinə, tarixinə, mətbəx mədəniyyətinə özümüz sahibik. Bu xalq yaşadığı halda onun tarixinə, mədəniyyətinə sahib çıxmayın.

- “Azərbaycan tarixi” üçcildliyi üzərində işlər hansı səviyyədədir?

- Tarix İnstitutunda görülməli işlərin hamısı vahid istiqamətə yönəlib. Biz tariximizdəki təhrifləri demək olar ki, əsasən təmizləyib qurtarmaq üzrəyik. Sadaladığım tədqiqatlarımız yekunlaşdıqca biz 3 cildlik yeni Azərbaycan tarixinin hazırlanmasına başlayacağıq. Artıq Elm Fondunun müsabiqəsində qalib olduq və yeni üçcildlik Azərbaycan tarixinin konsepsiyası artıq hazırdır. Biz o konsepsiya əsasında yeni Azərbaycan tarixi yazacağıq. Demək olar ki, biz artıq konseptual istiqamət baxımından bu tarixi yazmağa hazırıq. Yaxın zamanlarda artıq bunu özümüzün dövlət elmi tədqiqat planına daxil edəcəyik və güman edirəm ki, yaxın illərdə Azərbaycan xalqı üçcildlik timsalında özünün həqiqi tarixini alacaq.

- Mətbuatda oxudum ki, bu yaxınlarda Türkiyədə seminarda iştirak etmisiniz.

- Azərbaycanı regionda tarix elminin inkişafı sahəsində regional mərkəzə çevirmək uğrunda çalışırıq. Mən Dövlət mükafatının təqdim olunması mərasimində cənab prezidentə müraciətimdə də bunu dedim. Artıq bu istiqamətdə işlər aparırıq. İlk böyük addımımız isə mayın 24-25-də Ankarada Birinci Azərbaycan-Türkiyə tarixçilərinin seminarını keçirmək oldu. 10 nəfərlik heyətlə seminara qatıldıq. Türkiyənin dövlət adamları, ayrı-ayrı təşkilatların nümayəndələri də seminarda iştirak edirdi. Bu mühüm tədbirə Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan da təbrikini göndərdi. Seminarda bizim müstəqillik dövründə, xüsusilə son illərdə əldə etdiyimiz nailiyyətlər, Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin gedişi müzakirə olundu. Çox məmnun oldum ki, qardaş Türkiyədə mütərəqqi, ayıq-sayıq düşünən, tarixi tədqiqatlara hörmət bəsləyən çox nüfuzlu tarixçilər Azərbaycan tarix elminin uğurlarını qəbul edir, bizimlə birlikdə işləmək istəyirlər. Eyni zamanda, Türkiyədə, Gürcüstanda, Ukraynada və s. əlaqə saxladığımız çox qüdrətli tarixçilər var. Dağıstanda, Ukraynada, Moldovada tarixə çox böyük maraq, həvəs göstərənlər var. Onlar bizim tədqiqatlarımızda iştirak edəcəklər. Birləşərək bu regionun əsl tarixini yaratmaq istəyirik.

Regional Ortaq Tarixi Araşdırmalar Mərkəzi yaratmaq istəyirik ki, Bakı bu sahədə öndə getsin və mərkəzi ofis burada olsun. Əsl tarix yazılanda hər xalqın, hər bir millətin öz tarixi yeri görünəcək.

Ciddi boşluq

- Orta məktəblərdə tədris olunan tarix dərsliklərində müəyyən çatışmamazlıqların olması ilə bağlı fikirlər səslənir. Xüsusən vətəndaş cəmiyyəti bununla bağlı iradlarını bildirir.

- Azərbaycanda tarix dərsliklərinin yaradılması sahəsində bizim çox böyük uğurlarımız var. Mən dediyiniz cəmiyyətin Atatürk Mərkəzindəki toplantısında iştirak etmişəm və orada gözlədim ki, onlar bizə konkret təkliflərini versinlər. İstərdim ki, dediyiniz təşkilatların içərisində bir anlığa düşünsünlər: hələ sovet hakimiyyəti dövründə tarixə 24 saat yer ayrılırdı. Moskvada, hər yerdə mübarizə apararaq biz həmin saatı 70-150 saata qaldıra bildik. Az vaxt içərisində Azərbaycanın tarix dərslikləri yarandı. Biz bunu vətən sevgisi ilə yaratdıq. Bu uğuru görməmək, onun içərisindən nəyi isə axtarıb tapmaq fəlsəfi baxımdan da, insani baxımdan da doğru addım deyil. Hardasa qara bir nöqtə axtarıb ondan yapışmaqdansa, qeyd etmək lazımdır ki, 20 il ərzində Azərbaycan xalqının mənafeyinə uyğun olan tarix dərsliklərimiz yaranıb. Artıq «Orta əsrlər tarixi» kursunda qədim türk imperiyalarının tarixi öyrədilir. Bunun üçün mən heç bir yerdən qərar gözləməmişəm. Moskvanın, heç bir yerin qərarından qorxmamışam və biz bu proqramları dəyişdirmişik. İndi 7-8-ci sinfin «orta əsrlər tarixi» qədim Azərbaycan-türk imperiyalarının tarixindən ibarətdir. Nə üçün o cəmiyyətlər bu uğurları görmürlər? Nə üçün görmürlər ki, biz «Ata yurdu» deyilən dərslik yazdıq? Nə üçün görmürlər ki, biz «Dədə Qorqud»u orta məktəb dərsliklərinə saldıq? Əlbəttə, görülən işlərin içərisində qüsurlar da olmamış deyil. Mən bunları təbii qəbul edirəm. Amma kölgələr günorta vaxtı yox olur. Bu qüsurlar zaman keçdikcə aradan qaldırılacaq. Və onları da əmin edirəm ki, bir azdan onlar da bizim gördüyümüz işləri görmək istəyəcəklər. Doğrudur ola bilsin ki, etiraf etməyəcəklər, amma hər halda başa düşəcəklər ki, onlar tarixçilərin bostanına daş atmaqla böyük səhvə yol verirlər. Tarixçilərə kömək etmək lazımdır. Mən böyük narahatlıq keçirirəm ki, televiziyada öz bədənini nümayiş etdirənlərə maşın, filan yerdə ev-mənzil açarı göndərilir. Hələ görməmişəm ki, bir iş adamı çıxıb desin ki, ay tarixçilər, prezident sizi yüksək qiymətləndirir, Dövlət Mükafatı verir, mənim də hesabıma filan kitabı nəşr edin. Onu görmədiyim üçün də bu dediyiniz təşkilatlardan da xoş münasibət görməmişəm. Buna təbii baxıram. Çünki mən bizim işimizdə nöqsan axtaranlardan pul istəmirəm. Bizə açar bağışlanmasını, ənam verilməsini gözləmirəm. Çıxışlarımda da demişəm – Tarix İnstitutu dövlətin madiyyatı ilə, bugünkü siyasəti ilə bağlı institutdur. Ona dövlət sahib çıxmalıdır. Şükür, ona sahib çıxan dövlətimiz var. Biz işləyəcəyik, çalışacağıq ki, bizim uğurlarımızı görməyənləri biz öz tədqiqatlarımızla peşman edək.

- Tarix elmi bu gün sizin kimi alimlərin çiynindədir. Bəs gənc alimlərin missiyası nədir?

- Bu, ciddi bir boşluqdur və bununla bağlı ciddi tədbirlər görülməlidir. Güman edirəm ki, Azərbaycan dövlətinin başçısı, tarixinə sahib çıxan prezident bu sahədə də bizə əl tutacaq. Bizim bura cəlb etdiyimiz gənclərin əksəriyyəti müdafiə edən kimi akademiyadan qaçırlar. Çünki gənc ailə qurmalıdır, onun evi, sosial şəraiti olmalıdır. Akademiyada isə doktoranta verilən 100 manatla o nə edə bilər? Yaxud da burada işləyib 200 manat aldı? Akademiyada çox güclü potensial var. Amma onların hamısının yaşı ötüb-keçib. Onlar öz təcrübələrini gənclərə verməlidirlər. Gəncləri bura cəlb etməkdən ötrü onlara şərait yaradılmalıdır. Elə bir şərait yaradılmalıdır ki, gənclər AMEA-nın Tarix İnstitutunun dissertantı, doktorantı olmaqdan ötrü yarışsınlar. Bu barədə düşünülməlidir. Əgər düşünülməsə, gələcəkdə tarix elmində vəziyyətimiz o qədər də yaxşı olmayacaq.

- Müsahibəyə görə təşəkkür edirik!

- Amma qeyd etməliyəm ki, sizə müsahibə üçün söz verdiyimə görə ən çox sevdiyim şair – Mirzə Ələkbər Sabirə həsr olunana xatirə tədbirinə gedə bilmədim…

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.-2012.-2-4 iyun.-S.5.