Viktoriya və Albert
muzeyinə səyahət
Gözüm “Şeyx Səfi”
xalçasını axtarır... Təbriz
xalçaçılıq məktəbinin bu
şah əsəri muzeyin
incisi hesab olunur…
London muzeylərinə ilk ziyarətim Viktoriya və
Albert (V&A) muzeyindən başladı. Hava yağışlı idi.
Hərçənd yağış burada
insanların həyat ritminə qətiyyən təsir etmir. İstər-istəməz sən də bu axara düşürsən.
Muzeyin
binasına çatanda insan əlindən tərpənmək
olmurdu. Dünyanın ən məşhur muzeyləri
sırasında yer alan, tətbiqi-sənət nümunələri
baxımından ən zəngin muzey sayılan Viktoriya və
Albert muzeyi demək olar ki, hər gün ziyarətçiləri
beləcə qəbul edib yola salır. Təkcə ona görə
yox ki, bu muzeyə giriş azaddır. Londonun pullu muzeylərində
də eyni insan axının şahidi oldum. Sadəcə bu
muzey dünyanın nadir sənət nümunələrinin
saxlanması baxımından əhəmiyyətlidir.
Elə
girişdəcə ziyarətçilərə təqdim edilən
broşürlər, xəritələr muzeyə ilkin bələdçilikdə
mühüm rol oynayır.
Dünya ölkələrinin tarixi
mədəniyyəti
Viktoriya
və Albert muzeyi 1852-ci ildə yaranıb və 1899-cu ildə
kraliça Viktoriya ilə şahzadə Albertin şərəfinə
adlandırılıb. 4 milyondan çox nadir eksponatı var.
Bu eksponatları bircə-bircə görmək
üçün ziyarətçilərə muzeyin 145
zalını gəzmək lazım gəlir. Buna isə əksər
vaxt bir gün vaxt bəs eləmir.
Muzeydə
bütün dünya ölkələrinin tarixi mədəniyyətini
əks etdirən eksponatlar yer alıb. Keramik əşyalar,
müxtəlif kostyumlar, zinət əşyaları, çap məhsulları,
mebellər və s. eksponatlar öz gözəlliyi ilə
muzeyi ziyarət edənləri heyran edir.
Birinci
zalda Britaniya heykəltaraşlığı (1550-1600) nümunələri
öz möhtəşəmliyi ilə diqqəti cəlb edir. Alfred
Turnerin “Ana və uşaq”, Vinfred Turnerin “Qaçan gənc”,
Yacob Epsteinin “Yacob Kramerin portreti”, Avqust Kodinin Georq Vindhamın
portreti”, “Dua edən oğlan” əsəri və s. əsərlər“i
qarşısında hamı kimi mən də ayaq saxlayıram.
Digər
zalda Avropa heykəltəraşlığının
(1300-1600-cü illər) dini mövzudakı nümunələri
nümayiş etdirilir. Ziyarətçiləri daha çox cəlb
edən “İsanın çarmıxa çəkilməsi,
”Müqəddəs Məryəm”, “Xaş suyuna salınma” əsərləridir.
V&A muzeyinin qalereyalarını gəzdikcə Avropa intibah
dövrünün sənət nümunələri ilə
tanış oluram. Avropa
qalereyasında İtaliya intibah dövrünün gözəl
nümunəsi sayılan kolleksiya saxlanılır. Şərqi
Asiya və İslam ölkələri mədəniyyəti
nümunələri isə Şərq zalında
nümayiş olunur.
4 min
eksponatdan ibarət olan Britaniya qalereyasında İngiltərə
və Avropa intibah dövrünün mədəniyyət
nümunələri sərgilənir. Dünyada ən
böyük keramika və çini qablar kolleksiyası hesab
olunan kolleksiya da bu muzeydədir. Kolleksiyanın nümunələrinin
sayı isə 75 mindən çoxdur.
Muzeyin
moda və zinət əşyaları zalında 14 mindən
artıq kostyum və geyim aksesuarları nümayiş etdirilir.
Xüsusən orta əsrlərə aid paltarlar maraq doğurur.
Həm də müasir dövrün Koko Şanel, İv Sen
Loran, Pyer Karden kimi görkəmli modelyerlərinə məxsus
olan kostyumları da eksponatlar sırasındadır.
Zinət
əşyaları şöbəsində ziyarətçilərin
daha çox marağına səbəb olan qədim Misir,
Yunanıstan və Romaya aid edilən 6 mindən çox qiymətli
eksponat nümayiş olunur.
Mebel zalı da marağıma
səbəb olur. Ümumiyyətlə, tək
mənim deyil, elə əksər ziyarətçilərin maraqla
baxdığı zallardan
biri də mebel zalıdır. Burada məşhur italyan skripka ustası Antonio Stradivarinin
düzəltdiyi nadir skripka,
çoxillik tarixə
malik olan şüşə və metaldan düzələn əşyalar, zəngin rəsm əsərləri
kolleksiyası, 5 mindən
çox fotoşəkil
və dünyada ən böyük incəsənət kitabxanası
sərgilənib.
Muzeyin qərb hissəsində müxtəlif silah növləri, qızıl,
gümüş əşyaları,
qiymətli metallar və fil dişindən
hazırlanan məmulatlar,
həmçinin orta əsrlərə aid edilən
xeyli gümüş qab-qacaq saxlanılır.
Çin,
Yapon, Koreya, Cənubi Asiya ölkələrinin
nadir sənət nümunələri
də muzeydə böyük maraqla izlənilir.
Haqqında çoxdan eşitdiyim
xalça
Heç
şübhəsiz, məni
muzeyə çəkib
aparan maraq sırasında Azərbaycan
sənətkarlarının orijinal əsərlərini
seyr etmək əsas yer tuturdu.
Bunun üçün
xəritədə İslam-Yaxın
Şərq şöbəsini
axtarıb tapıram. Muzeyin bu bölməsindəki
ziyarətçilər arasında
daha çox ərəblər, iranlılar,
türklər gözə
dəyir. Şərq bölməsi özünün
nəfisliyi ilə seçilir. Bu zal muzeyin əhəmiyyətli
zallarından biridir. Belə ki, burada
160 min eksponat nümayiş
etdirilir. Ekspozisiyalarda
yer alan bədii parça, tikmə, xalça, zərgərlik, saxsı və digər sənət əsərlərini
heyranlıqla izləyirəm.
Tarixi baxımından
Viktoriya və Albert muzeyində toplanan sənət əsərlərimiz
içərisində ən
qədimi 1319-cu il tarixli bürünc camdır. İran, Orta Asiya, Misir,
Suriya, Tunis və digər ölkələrdən
gətirilən bürünc
və gümüş
qablar, piyalələr,
Şah Təhmasibin qılıncı, Şah Qacarın hakimiyyət dövrünün sənət
nümunələri və
s. qiymətli eksponatları
bircə-bircə seyr edirəm.
Muzeydə saxlanılan xalq
sənət nümunələrimizin
içərisində ən
mühüm yeri Azərbaycan xalçaları
tutur. Öz bədii və texnoloji xüsusiyyətlərinə
görə fərqlənən
xalçalar içərisində
XVI əsr Təbriz xalçaları, XVI-XIX əsrdə
toxunan Quba-Şirvan, Gəncə-Qazax və Qarabağ xalçaları
mühüm yer tutur. Bu xalçalar vaxtı ilə Qubada, Bakıda, Şamaxıda, Qazaxda və Qarabağda toxunub.
Gözüm “Şeyx Səfi”
xalçasını axtarır.
1539-cu ildə Təbrizdə
Şah Təhmasibin sifarişi ilə Ərdəbil xatirə kompleksinin məscidi üçün toxunmuş
və elm aləmində
"Şeyx Səfi"
adı ilə məşhur olan xalını. Xalça ziyarətçilərə “Ərdəbil
xalçası” adı
ilə təqdim olunur. Muzey bələdçisi
isə xalının daha çox “Şeyx Səfi” adı ilə tanındığından xəbərsiz
olduğunu bildirdi.
Təbriz
xalçaçılıq məktəbinin şah əsərinə muzeydə
nümayiş etdirilən
əsərlər içərisində
xüsusi diqqətin şahidi oluram. Böyük bir şüşə qutunun içərisində, xüsusi
qayğı və diqqətlə qorunur “Şeyx Səfi” xalçası. Hətta deyərdim ki, uzunluğu 11,5 m, eni 5,34 m,
ümumi sahəsi 61
m2 olan xalça, nəinki Şərq İncəsənət bölməsinin,
bütövlükdə Viktoriya
və Albert muzeyinin ən nadir incisi sayıla bilər. Xalça üzərində
2-3 il ən peşəkar xalçaçılar
çalışıb. Xalçanın
bəzəkləri gül-çiçək
rəsmlərindən ibarətdir.
Zəngin rəng çalarlarından
göz ayırmaq
olmur. Xalının mərkəzində yerləşən
qönçə Günəşi,
onun ətrafında dairə şəklində
düzülən xırda
güllər haləni,
yaşıl, qırmızı,
sarı rəngli 16 kiçik dairəvi qübbə isə Günəş şüalarını
əks etdirir. Həmin kompozisiyanın yuxarı və aşağı hissələrində
zəngin bəzəkli,
qırmızı və
şəkəri rəngli
qəndil təsviri vardır. Ətrafdakı saysız-hesabsız əlvan
naxışlar kainatdakı
ulduzların rəmzidir.
“Şeyx Səfi” xalçası 1893-cü ildə
auksionda satılarkən
İngiltərəyə gətirilib.
Bəzi məlumatlara görə, xalçanı
“Ziegler & Co.” adlı xalçaçılıqla
məşğul olan bir şirkətə satıblar. Xalçanın
satılması ilə
əlaqədar danışıqların
1888-ci ildən başlanması
barədə söhbətlər
də var. 1892-ci ildə
Londonda “Vincent Robinson & Co.” şirkəti tərəfindən
ticarət evində böyük bir xalça satışa çıxarılıb. Həmin
xalça məhz Şeyx Səfi (Ərdəbil) xalçası
olub. Xalçanın satışına o dövr
üçün yüksək
qiymət qoyulub. Xalçanın şöhrəti
tezliklə Viktoriya və Albert muzeyinin rəhbərliyinə də
çatıb. Muzeyin
William Morris adlı dizayneri
bu xalçanın möhtəşəm olmasını
muzeyin rəhbərliyinə
çatdırıb və
onun mütləq muzeydə olmasının vacibliyini qeyd edib.
Muzeyin xalçanı almaq üçün lazımi
məbləğdə pulu
olmadığı üçün
rəhbərlik londonlulara
müraciət edib. Xalçanın İngiltərədə
qalması, muzeyə verilməsi üçün
pullar yığılmağa
başlanıb. Çox
qısa müddət ərzində 2000 funt sterlinq məbləğində
pul toplanıb və xalça həmin dövrdə John
Henry Middleton-un (1893-96-cı illərdə
muzeyə rəhbərlik
edib) rəhbərlik etdiyi “Viktoriya və Albert” muzeyinin ən qiymətli eksponatlarından birinə
çevrilib.
Qeyd edim ki, xalçanın
digər tayı Los-Anceles şəhərindəki
muzeylərdən birində
nümayiş olunur. Xalçaların kompozisiyası,
ornamentləri və rəngləri eynidir. Bunlar hamısı onu sübut edir ki, xalçalar
eyni bir eskiz əsasında işlənilib. Eskiz müəllifinin görkəmli
ustad, Təbriz miniatür məktəbinin
banisi, gözəl rəssam Sultan Məhəmməd
olduğu güman edilir. Los-Ancelesdəkı
xalçanın ölçüləri
nisbətən kiçikdir
( 7,2 X 5,3 ). Xalçanın mərkəzində klassik
ləçək turunc
ornamenti təsvir olunur. Tam mərkəzdə
16 guşəli medalyon
verilib. Medalyon günəşin, guşələr
isə 16 planet rəmzi
daşıyır.
Mükəmməl sənət incisinin
heç olmasa, surətinin Azərbaycanda olması Heydər Əliyev Fondunu da düşündürüb.
Belə ki, Fondun təşəbbüsü
ilə əsərin üzü köçürülüb.
Hazırda təkrar nüsxə Azərbaycan Müasir İncəsənət
Muzeyində nümayiş
etdirilir.
Məni valeh edən xidmət
Viktoriya
və Albert muzeyinin ziyarətçilərə göstərdiyi
xidmətin mükəmməlliyinə
söz ola bilməz. Bu, muzey işinin təkmil formasıdır. Eksponatları
seyr etmək və haqqında məlumat toplamaq üçün
muzeydə müasir
texnologiyalardan istifadə
olunur. Zalların divarlarında quraşdırılan
interaktiv lövhələrdən
də eksponatları seyr etmək və haqlarında məlumat almaq mümkündür. Bu xidmətdən
əsasən yaşlı
və xəstə adamlar istifadə edirlər. Bütün zallarda oturacaqlar quraşdırılıb. Ziyarətdən
yorulanlar oturub dincələ bilirlər. Muzeydə xeyriyyəçilik
qutusu da qoyulub. Ziyarətçilər
də muzeyə kömək məqsədilə
mərhəmətlərini əsirgəmirlər. Yığılan
pullar muzeyin işinin daha da təkmilləşdirilməsinə
yönəlir. Üstəlik
muzeyin, kitab mağazası, hədiyyə
mağazası, kafesi,
internet otağı ziyarətçilərin
xidmətindədir. Burada
insanlar muzeyə sadəcə ekspozisiyaya baxmağa gəlmirlər.
Həm sənət əsərlərindən zövq
alır, həm dünyagörüşlərini zənginləşdirir, həm
də sözün həqiqi mənasında istirahət edirlər. Muzey həftənin hər günü qapılarını
ziyarətçilərin üzünə
açır. Əslində
təklif etdiyi xidmətlə insanları
cəlb edərək həm gəlir götürür, həm də onlara xoş anlar yaşadır. Muzey işinin nə qədər təkmil olduğuna Londondakı digər muzeyləri ziyarət edərkən də şahid olacaqdım.
Təranə Məhərrəmova
Bakı-London-Bakı
Kaspi.-2012.-2 may.- S.11.