“Hazırda Türkiyə mətbuatında böyük sıxıntılar yaşanır”

Tanınmış türk yazarı Leyla Tavşanoğlu: “Mənə çox təsir edən həmsöhbətlərim Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev, Prezident Administrasiyasının şöbə müdiri Əli Həsənov olub”

Tanınmış türk yazarı Leyla Tavşanoğlu 1969-cu ildə “Türk xəbərlər” agentliyinin xarici xəbərlər şöbəsində işə başlayıb. Müxtəlif dövrlərdə agentliyin xarici xəbərlər müdiri, daha sonra yazı işləri müdiri vəzifələrində çalışıb. 13 il sonra agentlikdən ayrılaraq «Hürriyyət» qəzetində çalışmağa başlayıb. Bir il «Hürriyyət»in xarici xəbərlər şöbəsində işləyib. Eyni zamanda, özəl reportajlar hazırlayıb.

Bir il sonra qardaşı Çetin Emeç həmin qəzetdə yayım müdiri olduqdan sonra “qohumlar bir yerdə çalışmaz” deyə “Hürriyyət”dən istefa verib. Bundan sonra 6 aya yaxın müddətdə «Günəş» qəzetində çalışıb. Bu müddətdə «Cümhuriyyət»in rəhbərliyindən edilən təklifi dəyərləndirərək 1992-ci ilə qədər həmin qəzetdə xəbər müdirinin köməkçisi vəzifəsində çalışıb. O vaxtdan isə həmin qəzetdə özəl reportajları ilə məşhurdur.

Leyla Tavşanoğlu 1994-2000-ci illərdə Türkiyə Jurnalistlər Cəmiyyətinin baş katibi kimi çalışıb. Bir çox qeyri-hökumət təşkilatında türk-yunan-kipr münasibətləri ilə əlaqəli vəzifələr icra edib. Bir çox beynəlxalq ödüllərə layiq görülüb. “Barış və dostluq” ödülü sahibidir. İtaliyada «Ağdəniz jurnalistləri», TRT-nin 2003-cü ildə təqdim etdiyi «Ən iyi istifadəçi» ödüllərinə layiq görülüb. Leyla xanım həmçinin ingilis və fransız dillərinə tərcümə olunan bir neçə kitabın müəllifidir. L.Tavşanoğlu Bakıda qonaq olarkən qəzetimizə müsahibəsində Türkiyə mətbuatının bugünkü durumuna da güzgü tutub:

Həmişə yaşanan həyəcan

- Leyla xanım, 43 illik jurnalistika təcrübəniz var. İşinizdən zövq alırsınızmı?

- Çox zövq alıram. Zövq almasaydım, təbii ki, 43 il ərzində bu işi həyata keçirə bilməzdim. İnanırsınızmı, hələ də iş gördüyüm zaman ilk iş günümün həyəcanını yaşayıram. Bir yazı hazırlamamışdan öncə mütləq çox çalışıram. Haqqında yazacağım insan kimdir, hansı mövzuda söhbət edəcəyəm, ona hansı sualları ünvanlaya bilərəm və s. sorğular üzərində çox düşünürəm. Mən hər bir işi çalışaraq həyata keçirirəm.

- 1969-cu ildən üzü bəri Türkiyə mətbuatında çoxmu şeylər dəyişib?

- Çox şeylər dəyişib. Bir qədər Türk mətbuatının tarixinə nəzər salaq: Türkiyədə mətbuatın tarixi 1800-cü illərin sonuna gedib çıxır. Türkiyədə davamlı çıxan ən əski qəzet ermənicə çıxan «Jamanak» qəzeti olub. Daha sonra Türkiyə Cümhuriyyəti Atatürk tərəfindən qurulandan sonra o, 1923-cü ildə yaxın dostu Yunus Nadini çağıraraq «Cümhuriyyət ruhunu cəmiyyətə aşılamaq üçün bir qəzetə ehtiyacımız var. Həmin qəzetin də adı «Cümhuriyyət» olsun» deyib. Bir il sonra Yunus Nadi «Cümhuriyyət» qəzetini çıxarmağa başlayıb. O vaxtdan bu günə qədər «Cümhuriyyət» davamlı olaraq çıxır. «Cümhuriyyət» keyfiyyətli qəzetdir. Ən yüksək tirajla çıxdığı illər tirajı 140-144 min olub. Ən çox satıldığı illərdə də tirajı bu qədər olub. Mən mətbuatda çalışmağa başladığım illərdə bütün qəzet rəhbərləri mətbuat kökənli idi. «Hürriyyət» qəzetinin sahibləri Simavi qardaşları - Sedat Simavinin oğulları idi. Mənim babam da qəzetçi idi. Onun «Son Posta» adlı qəzeti vardı. Babam Demokrat Partiyası tərəfindən 10 il millət vəkili seçilmişdi. Amma o, qəzetin rəhbəri idi. 1970-ci illərdən sonra mətbuat texnologiyasının inkişafı ilə bağlı qəzet rəhbərləri artıq işin altından qalxa bilmirdilər. Onlar qəzet çıxarmaqla bərabər əlavə işlərə yönəldilər.

- Yəni qəzet çıxarmaq baha başa gəlirdi?

- Bəli, baha başa gəlirdi. Ona görə əlavə işlərə əl ataraq, məsələn, sənayeyə sərmayə qoyurdular. Hətta bank alırdılar. «Sabah» qəzetinin sahibi Dinç Bilgin həm qəzet, həm də bank sahibi olduğuna görə tutuldu və 8 ay həbsdə yatdı. Hazırda da türk mətbuatında çox böyük sıxıntılar yaşanır. Çünki iqtidar partiyası və baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyə televiziyalarının, qəzet və dərgilərinin dörddə üçünə sahibdirlər.

- Necə sahibdirlər, gizli, yoxsa açıq surətdə?

- Həm gizli, həm açıq. Məsələn, «Sabah ATV»nin rəhbəri kimi Ahmet Kavuk görünür, ancaq bu şirkətin sahibi Ərdoğanın kürəkəni Berat Albayrakdır. «Star» qəzetinin sahibi də iqtidara bağlıdır. «Zaman» qəzeti Fətullah Gülənin orqanıdır. «Yeni Şəfəq» qəzeti də həmçinin Albayrakındır. «Hürriyyət»i nəzarətə götürdülər. «Milliyyət» və «Vətən» qəzetləri baş nazirin istəyi ilə Demirorən qrupuna satıldı. Onlar da müxalifət ola bilmirlər. Qaldı təkcə «Cümhurriyyət» qəzeti. Bir də «Sözçü» qəzeti var. Bu, 230 min satılır, 18 səhifədən ibarətdir. Amma çox rəngli və şəkillərlə dolu bir qəzetdir. Kiçik xəbərlərdən ibarət olduğu üçün çox asanlıqla xalq kütləsi tərəfindən oxunur. Açıq olaraq iki baxımsız müxalifət qəzeti var. Ancaq «Aydınlıq» qəzetinə baxımsız deyə bilmirəm. İşçi Partiyasının orqanıdır.

İnsanlar qəzet almırlar

- «Cümhurriyyət» qəzetinə daha nələr daxildir? Siz qəzet nəşrindən başqa daha hansı işlərlə məşğulsunuz? Məsələn, hər hansı prodüser mərkəzləriniz varmı?

- «Cümhurriyyət» sadəcə qəzet nəşr edir və satır. Bir də qəzetin əlavələri var. Çərşənbə günləri “Turizm” və “Ktab” əlavələri, cümə günü «Bilim Texnolojisi», şənbə günü «Hafta sonu», bazar günləri «Pazar dərgisi», çərşənbə axşamı «Spor» dərgisi əlavələrimiz var. Həmin əlavələr təxminən 16 səhifə çıxır, normalda isə qəzet 22 səhifə çıxır. Bunların hamısı qəzet kimi çıxır və diqqətli oxunur.

- Bəs qəzetlərin satışı necədir?

- Türkiyədə qəzetlərin satışı çox zəifdir. Rəsmi rəqəmlərlə söyləsək, Türkiyənin əhalisi 75 milyondur. 20 il əvvəl isə 60 milyon idik. O dövrdə 3-4 milyon arası qəzet satılırdı, bu gün də vəziyyət eynidir. Yəni 20 il ərzində vəziyyət dəyişməyib. İnsanlar qəzet almırlar. Futbol qəzetləri alırlar. Bir də şouya meyillidirlər. Yalnız bu tip qəzetləri oxuyurlar. Əslində heç onları da oxumurlar. Qəzeti alır, başlıqlarını oxuyur və atırlar.

- İndicə dediniz ki, son 20 ildə qəzet oxucularının sayı artmayıb. Bəs «Cümhurriyyət» qəzetinin maliyyə qaynaqları haradan tapılır? Bu, yalnız qəzetin satışınamı hesablanır?

- Qəzet 60 min nüsxə satılır. Biz çox güvənli araşdırma şirkətinə müraciət etdik. Onlar bir milyon insan arasında araşdırma apardılar. Məlum oldu ki, bir nüsxə qəzeti 6-7 nəfər oxuyur. Çünki ən bahalı qəzet «Cümhurriyyət»dir. Bu qəzet bir lirəyə, o biri qəzetlər 50 quruşa satılır. Reklam gəlirimiz yaxşıdır. Bu, bizi ayaqda saxlayır.

- “Cümhuriyyət” öz mətbəənizdə çap olunur?

- 1990-cı ildə bəzi maliyyə çətinliklərinə görə mətbəəmizi satmaq məcburiyyətində qaldıq. Hal-hazırda «Hürriyyət» qəzetinin mətbəəsində çap olunuruq.

- İşçilərinizin sayı nə qədərdir?

- Çox sıxlıqdır. «Cümhurriyyət»də 400 nəfər çalışır. Bu, çox böyük rəqəmdir. Yəni 60 min nüsxəsi satılan bir qəzet üçün 400 nəfər işçi çoxdur. Bizim Ankara, İzmir, Anadoluda bürolarımız və şəhər müxbirlərimiz var.

- Fikirlər var ki, internet saytlarını oxuyanların sayı artdıqca, qəzetləri oxuyan olmayacaq. Bu, sizin üçün problemdirmi?

- Bu mövzular beynəlxalq aləmdə də çox müzakirə olunur. Türkiyə Jurnalistlər Cəmiyyəti ilə Almaniyanın Konrad Adenauer Vakfının toplantıları olur. Son toplantı bu ayın əvvəlində Antalyada keçirildi. “Bloq yazarlar, twitter yazarlar, foocebook və veb saytlar qəzetçi sayıla bilirmi?» mövzusunda müzakirələrimiz oldu. Saytlar qəzetlərin oxunmasına qismən təsir edir. «Cümhurriyyət»in öz portalı onun satışına təsir edir. Portala daha çox baxırlar. Nə qədər çox oxunursa, o qədər çox reklam olunur. Ancaq portalın bir problemi var: çox geniş yayımlanmır. Çünki portala abunə olmaq, ildə 50 dollar ödəmək lazımdır. Bu, çox böyük pul deyil. 3 il əvvəl Vaşinqtonda olanda insanlar «Sizin veb səhifəyə daxil ola bilmirik” deyə mənə bildirdilər. Mən onlara şifrəni verdim və «Şifrəni qırın, daxil olun» dedim. Çünki oxunmayan bir qəzet qəzet deyil. Qoy şifrəni qırıb oxusunlar. Düzdür, onda qəzet pul qazana bilmir, amma bununla belə oxunmalıdır.

- Bəs portalın nə qədər abunəçisi var?

- Təxminən 30 min abunəmiz var. Bəlkə daha çoxdur. 6 ay əvvəl əldə etdiyimiz rəqəm 30 min idi.

- Qəzetin özünə necə, abunə olurlarmı?

- Qəzetə abunə olunmur. Bu, könüllüdür. İstəsəniz abunə ola bilərsiniz. Amma rəqəmi dəqiq bilmirəm. Çünki qəzetə abunə olanda haradasa abunəçiyə 3 gündən sonra gəlib çatır. 3 gün əvvəlin xəbərini oxumağın nə anlamı var? Əlbəttə, xaricdə olsanız, bu, mümkündür. Ancaq ölkə daxilində oxuyub nə əldə edəcəksiniz?

- Köşə yazılarını oxucular necə qarşılayır?

- Bizdə yüzlərlə köşə yazarları var. Bizim qəzetin oxucuları köşə yazarlarına çox etibar edirlər. Ən çox oxunan yazar Bekir Coşkundur. Əvvəllər isə rəhmətlik İlhan Selcuk çox oxunurdu. Türkiyədəki bəzi qəzetlərdə köşə yazarları çox böyük pul alırlar. Özəlliklə hökumətə aid olan qəzetlərdə. Əzəldən «Sabah», «Milliyyət» və «Hürriyyət»in köşə yazarları çox yüksək qonorar alırdılar. Hazırda isə «Hürriyyət» qrupu yaxşı pul verə bilmir. «Cümhurriyyət»də köşə yazarlarına verilən məbləğ aşağıdır.

- Gənclərin qəzetçiliyə marağı necədir?

- Türkiyənin bütün universitetlərində ünsiyyət fakültələri var. Hər il bu fakültələrin yüzlərlə məzunu olur. Amma digər tərəfdən gənclər işsiz qalırlar. Ancaq məmnunluq verən bir nöqtə də var ki, gənc jurnalistlər «Cümhurriyyət»ə gəlməyə başlayıblar. Çünki bu qəzetin ağırlığı var.

Gənclərin oxumağa marağına gəlincə, onlar oxumaqdan imtina edirlər. Onlar daha çox alış-veriş mərkəzlərinə, diskotekalara və başqa əyləncə mərkəzlərinə gedirlər. Daha çox onları maraqlandıran məlumatlara İPad-lərdən baxırlar və televiziyanı seyr edirlər. Mobil telefonlarla, İPhon-larla oynayırlar.

- Siz çox tanınmış insanlardan müsahibələr götürmüsünüz. Belə insanlardan ən çox kim yadınızda qalıb?

- Mənə çox təsir edən həmsöhbətlərim Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev, Prezident Administrasiyasının şöbə müdiri Əli Həsənov olub. Bundan əlavə, Rauf Denktaş, Süleyman Dəmirəllə müsahibələrim həmişəlik yaddaşımda qalıb. Diplomatlar arasında Rusiyanın Ankaradakı böyük elçisi Vladimir İvanovski, Amerikanın Ankaradakı böyük elçisi Fransis Riccardionla söhbətlərim mənim üçün çox maraqlıdır. Həmçinin Kiprin keçmiş prezidenti Laskos Kleridis və Yunanıstanın keçmiş prezidenti Konstantin Karomanislə söhbətlərim çox xoşuma gəlib. Fikirlərinə heç qatılmasam da, çox parlaq beyinli insanlar idi. Yunanıstanın 2 il öncəki xarici işlər naziri Fedora Pandarosun söhbətləri məni çox təsirləndirib. Bu siyahını davam etdirə də bilərəm. Həmin görüşləri heç vaxt unuda bilmərəm.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.-2012.-30 may.-S.11.