“Qərbdə Azərbaycanın strateji əhəmiyyəti daha da artıb”

Qabil Hüseynli: “ABŞ bölgədəki problemlərin yalnız beynəlxalq hüquq normalarına uyğun tənzimlənsinin, Gürcüstanın və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsinin tərəfdarıdır”

İyun ayının ilk ongünlüyündə Amerika Birləşmiş Ştatlarının (ABŞ) Dövlət katibi Hillari Klinton Cənubi Qafqaza səfər edəcək. İyunun 4-də Yerevanda olacaq dövlət katibi burada ikitərəfli münasibətləri və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması məsələlərini müzakirə edəcək. İrəvan səfərindən sonra isə onun növbəti dayanacağı Bakı və Tbilisi olacaq. H.Klintonun regiona qəfil səfəri ilə bağlı “Kaspi”nin suallarını politoloq Qabil Hüseynli cavablandırır.

- Qabil bəy, əvvəlcə ABŞ Dövlət katibinin regiona gözlənilən səfərinə münasibətinizi öyrənmək istərdik.

- Xanım H.Klintonun indiki məqamda regiona səfər etməsi əhəmiyyətlidir. Çünki dünyanın ən böyük dövlətinin xarici işlər nazirinin həm Avropaya, həm də Cənubi Qafqaza səfəri Rusiyanın yeni iş başına gəlmiş Vladimir Putinin çox düşündürücü şüarlar səsləndirildiyi bir vaxta təsadüf edir. Azərbaycan üçün isə bu səfər ona görə əhəmiyyətlidir ki, ölkəmiz Cənubdan İranın, Şimaldan Rusiyanın müəyyən təhdidləri altındadır. Belə bir şəraitdə Amerika Dövlət Departamentinin rəhbəri ilə regiondakı vəziyyəti, o cümlədən Dağlıq Qarabağ məsələsini müzakirə etmək, həmçinin bu məsələ ətrafında bir hərəkətlilik, dinamizm yaratmaq üçün nəsə edə bilmək imkanlarını araşdırmaq mühüm əhəmiyyətə malikdir.

- Son dövrlər bəzi media qurumlarında ABŞ Azərbaycan münasibətlərinin kəskin xarakter alması barədə məlumatlar da öz əksini tapır. Sizcə, H.Klintonun regiona, o cümlədən də Bakıya səfəri bu kimi fikirlərin həqiqətə uyğun olmadığını göstərirmi?

- Əgər ABŞ-la Azərbaycan arasında münasibətlər pozulsaydı, Dövlət Neft Şirkətinin prezidenti Rövnəq Abdullayev ranqında bir şəxs Amerikanın 16-ya yaxın senator və konqresmenini Azərbaycana dəvət edib onları ölkə ilə tanış edə bilməzdi. Həmin konqresmenlərin səfəri hələ də davam edir. Bu baxımdan mən güman etmirəm ki, Azərbaycanla Amerika arasındakı münasibətlər pis vəziyyətdədir. Əksinə, ABŞ prezidenti Barak Obama dövründə bu münasibətlər müəyyən qədər stabilləşib. Hazırda isə Avropanın enerji problemləri ilə əlaqədar, daha doğrusu alternativ enerji mənbələrinin axtarışı ilə bağlı olaraq Azərbaycanın strateji əhəmiyyəti daha da artıb. Bu günlərdə Bakıya gələn ABŞ rəsmilərinin hamısı Azərbaycanı Amerikaya strateji tərəfdaş kimi səciyyələndirirlər. Ona görə də düşünürəm ki, Amerika-Azərbaycan münasibətləri bu gün normal şəkildə inkişaf edir.

- Bəzi ekspertlərin qənaətinə görə, ABŞ rəsmisinin Azərbaycana səfəri daha çox İran İslam Respublikası ətrafında yaranan proseslərlə, həmçinin gərginləşməkdə olan Bakı-Tehran münasibətləri ilə əlaqədardır. Siz bu fikirləri bölüşürsünüzmü?

- İran ətrafındakı proseslər ümumi kontekstdə müzakirə oluna bilər. Amma həmin məsələnin aparıcı mövzu olacağını güman etmirəm. Çünki H.Klintonun “baqaj”ında xeyli müzakirə ediləsi məsələlər var. Bunlar Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, Ermənistan Türkiyə sərhədlərinin açılması prosesi və buna Azərbaycanın dəstək verib-verməyəcəyidir. Sözsüz ki, bölgənin enerji resursları və bu kontekstdə xüsusilə “TransXəzər” qaz kəməri layihəsi də müzakirə ediləcək. Çünki Rusiya Türkmənistan qazının Qərbə ötürülməsinə mane olmaq üçün yüz cür yollar axtarır. Bu günlərdə isə rəsmi Moskva Xəzərin statusunun müzakirə edilməsi məsələsini yenidən gündəmə gətirib. Əslində Qərb üçün bu saat ən vacib olan amil Avropanın qazla təchizatını təmin etmək, beləliklə də Avropanın Rusiyadan mavi yanacaq asılılığı problemini çözməkdir. Bu məsələyə ABŞ Avropa Birliyindən daha çox əhəmiyyət verir. Son dövrlərdə həm Avropanın, həm də Amerikanın doktorinasında Rusiyaya verilən qiymət ciddi surətdə dəyişilib. Məsələn, Amerikada rəyi soruşulanların 80 faizdən çoxu bu ölkəni özlərinin bir nömrəli düşməni adlandırıblar. Bütün bunları əsas gətirərək belə düşünürəm ki, ABŞ rəsmisinin Bakı səfərində bölgə məsələləri Rusiya kontekstində daha geniş müzakirə olunacaq. Əlbəttə ki, İran məsələsi də yaddan çıxmayacaq. Lakin ola bilsin ki, Amerika İran məsələsini Azərbaycan kontekstində az müzakirə etsin. Çünki İran problemi daha çox İsrail və ABŞ kontekstində müzakirə olunur və bilavasitə onların hədəfləridir. Bu gün Bakıda İrana dair müzakirə ediləsi məsələ yalnız Azərbaycanda olan Amerika və Qərb infrastrukturlarının iqtisadi obyektlərinin təhlükəsizlik məsələsidir. O cümlədən də, Azərbaycanın təhlükəsizliyi və onun təmin edilməsi prosesləri. Azərbaycandan İrana qarşı hər hansı bir platsdarm, yaxud başqa məqsəd üçün istifadə edilməsi məsələsi isə heç zaman müzakirə mövzusu olmayıb və olmayacaq da. İrandakı 30 milyondan artıq Azərbaycan türkünün mövcudluğuna, onların anti İran kampaniyaya cəlb edilməsi ehtimalına gəlincə, bu məsələni Amerika vaxtında aktuallaşdırmadı. Yalnız son dövrlərdə İran daxilindəki milli azlıqlardan istifadə edilməsi konsepsiyası qəzetlər səviyyəsində müəyyən qədər gündəmə gəlir. Bu isə o deməkdir ki, sözügedən məsələ ABŞ-ın İrandakı strategiyasının tərkib hissəsi ola bilər. Mən bu məsələnin təzə başlandığını nəzərə alaraq, onun Azərbaycanda geniş müzakirə ediləcəyini gözləmirəm. Amma İran daxilindəki milli azlıqlardan istifadə edilməsi prosesinin müzakirə mövzusu olacağını da istisna etmirəm.

-ABŞ prezidenti bu yaxınlarda Riçard Morninqstarın namizədliyini ölkəmizə səfir vəzifəsinə irəli sürüb. Vaxtı ilə Dövlət Departamentinin - Avrasiya enerji məsələləri üzrə xüsusi nümayəndəsi kimi yüksək vəzifə daşıyan bu şəxsin təyinatı ABŞ-ın Dağlıq Qarabağ problemini ikinci plana keçirib, əsas diqqəti enerji məsələlərinə yönəldəcəyi ehtimalını yaratmır ki?

- Çox təəssüflər olsun ki, Amerika Qafqaz məsələsinə əvvəldən az əhəmiyyət verib. Bu regionun taleyini və regionda inhisarçı mövqeyi Rusiyanın himayəsinə buraxıb. Bu, açıq və ya gizli formada bir strateji razılaşma idi. Amma mənə belə gəlir ki, Vladimir Putinin təkrar prezident postuna yiyələnməsindən sonra strategiyalar və əvvəlcədən əldə edilmiş centelmen razılaşmaları ya pozulacaq, yaxud da pozulmaq üzrədir. Bu Gürcüstan, eləcə də Azərbaycan məsələsinə də aiddir. ABŞ və Avropa gizlətmir ki, onların əsas strateji məqsədləri bölgənin enerji resurslarından istifadə etməkdir. Ancaq bölgədəki strateji resurslardan uzun müddətli istifadə etmək üçün bu bölgənin həlli vacib problemlərinə də münasibət bildirilməlidir. Problemlərdən öndə gedəni də Gürcüstanın və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi məsələsidir. Çikaqoda keçirilən NATO sammitində qəbul edilən bəyanatı məhz bu baxımdan əhəmiyyətli hesab etmək olar. Bu, indiyə kimi qəbul edilmiş beynəlxalq sənədlərin içərisində ən mükəmməlidir. Orada Azərbaycanın ərazi bütövlüyü məsələsi, Dağlıq Qarabağ bölgəsi və onun ətrafındakı rayonların erməni silahlı birləşmələri tərəfindən işğal edilməsi faktı çox açıq şəkildə vurğulanır. ABŞ-ın bu məsələyə mövqeyində əvvəllər neytrallıq var idi. Ruslar kimi Ermənistanın tərəfini tutmasa da məsələnin necə həll olunması rəsmi Vaşinqton üçün əhəmiyyət kəsb etmirdi. Ancaq indi ABŞ problemin beynəlxalq hüquq prinsipləri əsasında həllinə tərəfdardır və bu istiqamətdə hərəkət etməkdədir. Azərbaycan da əvvəlki illərə nisbətdə o qədər də təcrübəsiz deyil ki, enerjisini satsın, amma bölgənin strateji problemlərinin həlli istiqamətində Qərbdən hər hansı siyasi dəstəyi tələb etməsin. Bu mütləq baş verəcək. Fikrimcə, Amerikanın özünün də maraqlarına uyğundur ki, bölgədəki problemlər yalnız beynəlxalq hüquq normalarına uyğun tənzimlənsin, Gürcüstanın və Azərbaycanın ərazi bütövlüyü təmin edilsin.

- Bəs, ABŞ dövlət katibinin regiona səfəri Gürcüstan və Ermənistan üçün nələr vəd edir?

- H.Klinton İrəvana, Gürcüstana oradan isə Azərbaycana gələcək. ABŞ-ın İrəvana deyiləsi sözü çoxdur. Amerika çoxdan çalışır ki, Ermənistanı Rusiyanın ağuşundan qoparsın, onu Qərbə doğru meyilləndirsin. Vaxtı ilə ABŞ Sürix protokollarının işə salınmasını Türkiyədən təzyiq formasında tələb edərkən, bir çox reallıqları nəzərə almırdı. Amma indi rəsmi Vaşinqton görür ki, Dağlıq Qarabağ problemi öz həllini tapmadan, «status-kvo»da müsbət irəliləyiş olmadan Sürix protokollarını işə salmaq mümkün olmayacaq. Eyni zamanda Ermənistanın Qərbə inteqrasiyasını gücləndirmək də mümkün olmayacaq. ABŞ Dövlət katibi Ermənistan rəhbərliyinin nəzərinə çatdıracaq ki, Dağlıq Qarabağ mövqeyində kompromisli, konstruktiv mövqe tutmadan həm Qərbə inteqrasiya məsələləri, həm də qonşularla normal münasibət qurmaq mümkün olmayacaq. Ermənistana ya eyhamla, yaxud da açıq şəkildə xatırladılacaq ki, Rusiyanın diktəsindən azad olmağa çalış və Qərbə yaxınlaşmaq üçün konkret mövqe nümayiş etdir. Gürcüstana isə sırf siyasi və mənəvi dəstək xarakterli səfər olacaq. Çünki Gürcüstanla ABŞ arasındakı münasibətlər normaldır. Bu ölkədəki proseslər rəsmi Vaşinqtonu hələ ki, məmnun edir.

Rufik İSMAYILOV

Kaspi.-2012.-30 may.-S.6.