“VOLOŞIN SENTYABRI”
10-cu
beynəlxalq şeir simpozimundan düşüncələr
“Artıq
şeir ölüb!”, “ Ədəbiyyat məhv olmaq üzrədir!”,
“Poeziya daha kimə lazımdır?” ...Yaşadığımız
bu çətin və qarmaqarışıq dövrdə
bunlara bənzər cümlələri tez-tez eşidirik. Və
hətta, bəzən bu kəlmələrin doğruluğuna
inanmaq belə istəyirik.
Amma bu
fikirlәr әdәbiyyat tarixinin dolanbac yollarında birinci
dəfə deyil ki, ağıla gəlir. 1821-ci ildə
Vyazemskiyə mәktubunda görün gәnc Puşkin nә
yazırdı: “Nə deyirsiniz deyin, әsrimiz şairlәr әsri
deyil. Tәәssüflәnmәyә dәymәz,
amma yenә dә çox tәәsssüf! Əsil
şairlәrin çevrәsi getdikcә daralır, oxucu
yoxluğundan çox keçmәz ki, şeirlәrimizi
bir-birimizin qulağına pıçıldayarıq. Buna da
şükür!” Başqa bir önәmli Rus şairi
Tyutçev baltanı kökündən vurmuşdu: “V naş
vek stixi jivut dva-tri mgnovenya. Rodilis utrom, k veçeru umrut...” Bu
örnəkləri, yaşadığımız zamana
yaxın yazıldıqlarından önə çəkdim.
Bütün bunlardan daha öncə Füzuli dədəmiz deməmişdimi:
"Bir dövrdəyəm - nəzm olub xar."
Sonrakı
әdәbi gedişatlar biz başqa hәqiqәtlәri
diktə etdi: Neçə ki, dünya var və neçə
ki, insanları düşünməyə vadar edən misralar
vә bu misraları yazan şairlər dünyaya gəlirlər
– nə şeir, nə də ədəbiyyat məhv olmayacaq.
Şer dә yaralı cəngavər kimi, özündə
güc tapıb yenə ayağa qalxacaq, yenә dә
insanları heyrətə gətirəcәk. Çünki
Baxsanın dediyi kimi, “Kitab öz dәyәrbiçilmәz
yükünü hәssaslıqla daşıyan, zaman
dalğalarında sәyahәtә çıxmış
fikir gәmisidir”. Onun, qabarma vә çəkilmәlәrdәn,
gözlәnilmәz qasırğalardan çəkinəcəyi
yoxdur. Vә әlindә dәyәrli bir kitab olan adam
heç zaman tənha olmaz.
Bu
günlərdə iştirak etdiyim “Voloşin sentyabri “ 10-cu
beynəlxalq şeir simpoziumu bu həqiqətin birbaşa təsdiqi
idi. Dünyanın müxtəlif ölkələrindən gəlmiş,
məsafələrə, yollara baxmadan yalnız Poesiya adlı
bir ocağın işığına toplaşmış
yüzdən artıq şairlə bir arada olmaq, həvəslə
etdiklәri çıxışları eşitmәk vә
onları böyük bir ilgi ilә dinlәyәn sәnәtsevәrlәri
görmәk, insana həyatın hər bir məhrumiyyətini
və acısını unutduracaq bir güc verirdi.
Sentyabrın
10-16 tarixlərində davam edən simpoziuma Türkiyədən,
İsraildən, Polşadan, Amerika Birləşmiş
Ştatlarından, Almaniyadan, Belçikadan, Estoniyadan,
İrlandiyadan, eləcə də, Rusiyanın və
Ukraynanın ən müxtəlif şəhərlərindən
şairlər, yazıçılar, incəsənət xadimləri
Koktebel şәhәrinә şeir işığına
toplaşmışdılar. Tam 6 gün davam edən poeziya gecələrinin
hər biri tədbirlərlə, yarışmalarla,
toplantılar və çıxışlarala zəngin idi.
Bu
simpoziumda doğma vətənimiz Azərbaycanı, Türkiyənin
Çanaqqala şəhərində yaşayan sevimli
şairimiz Məmməd İsmayıl və mən (Afaq
Şıxlı) təmsil edirdik. Hər ikimiz Vətəndən
uzaqda yaşamağımıza baxmayaraq ürəyi öz
doğma torpağına bağlı olan türk övladı
kimi, bu günlərdə çiynimizə düşən məsuliyyətin
böyüklüyünün fərqindəydik.
Ayın
11-də M. Voloşinin ev muzeyinin həyətində, günəşli
havada әdәbiyyat bayramının
açılışı oldu. Gül-çiçək və
yaşıllıqlar içәrisindәki bu hәyәtin
aurası da bir başqaydı. Gərək Voloşinin
sağlığında, gәrәksә dә
ölümündәn sonra bu hәyәtә kimlәr gəlib
getmәmişdi ki?!
Muzeyin
həyətində ayrı bir ruh, ayrı bir atmosver vardı.
Sanki mərhum şair özü buraya toplaşanlara xeyir-dua
verirdi:
(1877-ci
ilin may ayında Kiyevdə doğulan Maksimilian Voloşin (Maks)
on üç yaşından şeir yazmağa
başlamış, sonralar şair, rəssam və tərcüməçi
kimi ün qazanmışdır.
Universitetdə
təhsilini yarımçıq buraxan gənc Maks bəxtini
Parisdə sınamaq qərarına gəlir. Parisdə
okkultizmlə, mistik təlimlərlə maraqlanan
keçmiş universitet tələbəsi, istedadlı
şair və rəssam velosipedlə səyahətə
çıxır, bütün Avropa şəhərlərini
gəzib dolaşır, hətta yolu Misirə qədər
uzanır.
Parisdə
rəssam Marqarita Sabaşnikova ilə tanış olur və
evlənir. Böyük maq və ekstrasens, əfsanəvi Rudolf
Şteyner sevgililərə xeyir-dua versə də, bu kəbinin
ömrü qısa olur, çox keçmədən Marqarita
ilə Maksın yolları ayrılır.
O,
inqilabi çevrilişlərə baxmayaraq Vətənə
dönür və “Vətən – anadır, xəstə olarkən
oğul öz anasının yanında olmalıdır!” -
deyir.
Siyasətə
qarışmayan sənətkar həyatı yaşayan
Voloşin Qara dəniz sahilində, Koktebeldə anasına məxsus
ərazidə öz layihəsi əsasında mülk tikdirir.
Burda onun geniş emalatxanası və zəngin kitabxanası
yerlәşirdi. Mülkün iki otağı anası Yelena
Ottobaldovna üçün ayrılmışdı.
Üçmərtəbəli binada otel odalarına bənzər
daha on beş otaq mövcuddu. Bu otaqlar şairin sevimli
dostları və müsafirləri üçün nəzərdə
tutulmuşdu: zəmanənin görkəmli rəssamları,
şairləri, yazıçıları, Bryuosov, Erenburq,
Balmont, Aleksey Tolstoy, Qumilyov, Svetayeva, N.Rerix və
başqaları bu evin qapısını tez-tez döyərdilər...
Xəyalpərəst Voloşin öz evini əsl sənət
məbədinə çevirmişdi.
1924-cü
ildə Xalq komissarlığının icazəsi ilə, o
öz evini Ədəbiyyat fondunun yaradıcılıq evinə
çevirir. 1927-ci il martın 9-da, onun bütün gələcək
çətinliklərini paylaşacaq və
yaradıcılıq irsinə sahib çıxa biləcək
bir qadınla - Mariya Stepanovna Zabolotskaya ilə evlənir.Dövrünün
möhtəşəm şəxsiyyətlərindən biri
olan, öz evini Yazıçılar İttifaqına vəsiyyət
edən Maksimilian Voloşin 1932-ci il avqustun 11-də ikinci
insultdan sonra vəfat edir. Öz vəsiyyətinə əməl
edərək onu Koktebel yaxınlığındakı
Küçük-Yanıçar dağının təpəsində
dəf edirlər. Hər il yüzlərlə əbəbiyyatsevərlər,
şairin poeziya qədər sevdiyi Qara dənizin sahilindən
bir neçə daş götürüb (bir daha doğma
sahillərdə gəzə bilməyəcək şairin vəsiyyətlərindən
biri də bu idi) onun qəbrini ziyarət etmək
üçün bu dağın başına
çıxırlar.)
Bayramın
açılışında çeşitli ölkələrdən
gələn sənət adamlarına söz verilir və onlar
da öz təbriklərini meydana toplaşanlara
çatdırdılar. Məmməd müəllimin
çıxış edəcəyi əvvəlcədən
planlaşrılımışdı, amma bizə məlum
olmayan səbəbdən ona məclisin sonuna doğru söz
veriləcəkdi. O da hər zamankı kimi bu olumsuzluğu da
öz xeyrinə çevirməyi bacaracaqdı.
Çıxışına hamının təkrarladığı
şablon cümlələrlə başlamaq əvəzinə:
“Bizim toy məclislərində aşığın
yaxşısını sona saxlayarlar, görünür məclisi
aparan xanım əfəndi buna görə mənə sona
yaxın söz verdi”, -dediyində məclisə mehriban bir
gülüşmə düşdü və şairimizi həlә
çıxışının əvvəlində
alqışlamağa başladılar. Burada Məmməd
İsmayıl nitqinin bütün detallarını sadalamaq
fikrindən uzağam, amma bir fikrini yazmadan keçməyəcəyəm,
əvvəla o məclisə toplaşanları, “bədnam
qonşu”muzun nümayəndəsinin gözünün
içinə baxa-baxa, yalnızca Azərbayacan yazarları
adından deyil, həm də Türkiyəli yazarlar adından
da alqışladı. Çıxışının sonunda
dediyi fikirlər həqiqətən də diqqətə
şayan idi: “Bir zamanlar Rus orduları Ərzuruma qədər
şərqi Anadolunun böyük bir ərazisini işğal
etmişdilər, Rus orduları Türk torpaqlarından
çoxdan, Azərbaycandan isə iyirmi il öncə çəkilmək
zorunda qaldı. Amma Rus ordularının deyil, Rus
yazıçı və şairlərinin mənəvi təsiri
Türkiyə və Azərbaycan coğrafiyalarında hələ
də davam edir və yəqin ki sonuncu oxuyacaq adam qalana qədər
də davam edəcəkdir. Bizim Afaq Şıxlı ilə
M.Voloşin şeir festivalına gəlişimiz də bunun bir
sübutudur! Dostoyevski demişkәn “dünyanı gözәllik
xilas edәcәkdir!”
Məmməd
müəllim istəyirdi ki, biz bu ədəbiyyat bayramında
Azərbaycan poeziyasını ən yüksək səviyyədə
dinləyicilərə çatdıra və ruhlarına
aşılaya bilək. (...Gedişat göstərdi ki,
heç bir çətinliksiz biz buna nail olacaqdıq).
Məmməd
İsmayılın, onlarla ölkənin nümayəndələri
arasında xüsusi hörmət və ehtiram mənbəyi
olması məndə öz xalqımın böyük
şairinə pərəstiş hissi oyatmaya bilmirdi. Və mən
Azərbaycanımızın adının hər dəfə məhəbbətlə
anılmasından, Azərbaycan bayrağının Simpozium
afişalarında birinci yerdə həkk olunmasından
qürur duyurdum.
Hər
gün müxtəlif ölkələrin poeziya gecələri
keçirilir və biz də imkan dairəsində bütün
bu mərasimlərdə iştirak etməyə
çalışır, vacib olan heç nəyi nəzərdən
qaçırmırdıq.
Ayın
12-sində olan ən maraqlı tədbirlərdən biri -
gözəl şairlər Viktor Hoffmanın və Qennadiy
Kalaşnikovun çıxışları idi.
Öz
qeyri-adi baxışları, dinləyiciləri hipnoza sala biləcək
inamı ilə altmış iki yaşlı, ucaboylu Viktor və
onun tam əksi olan, mehriban, sadə, nisbətən gənc Q.
Kalaşnikov öz çıxışları ilə
maraqlı bir təzad yaradaraq uğur qazandılar. Hər iki
şairin M.İsmayılla öncədən dostluğu
vardı. "Drujba narodov" jurnalı iyun sayında
G.Kalaşnikovun tərcüməsində şairimizin "Danışan
çinarlar" lirik poemasını dərc etmişdi.
Həmin
günün axşamı təntənəli şam yeməyi
zamanı Beynəlxalq Voloşin mükafatı
nominantlarının təbrik mərasimi keçirildi.
Sabahısı
gün, müxtəlif çıxışlar və
yarışmalardan əlavə, dəyirmi stol arxasında “Ədəbi
festivalların əhəmiyyəti və labüdlüyü”
mövzusunda görüş təşkil olunmuşdu. Söhbətdə
A. Korovin (Moskva), N. Miroşniçenko (Koktebel), M.
İsmayıl (Azərbaycan-Türkiyə), Liliya Karas, S. Minakov
(Xarkov), M. Sinelnikov (Moskva) və başqaları iştirak
edirdilər. Görüş çox maraqlı keçdi.
Mövzu lazımlı məsələlərlə əlaqələndirilərək
genişləndirildi.
Axşamüstü
isə Qaradağa səyahət etmək üçün dəniz
gəzintisi təşkil olunmuşdu. Sönmüş
vulkanlardan biri sayılan Qaradağ müxtəlif fiqurları
andıran yönləri ilə təbiətin möhtəşəmliyini
bir daha sübut edirdi. Biz Qızıl darvaza (Şeytan-kapu),
Qarağac təpəsi, Xoba-təpə (mağaralı təpə),
Xırsız-liman, Mayak-təpə və s... fotoşəkillərini
çəkir, bu yerlərdən ayrılmaq istəmirdik.
Öz qəribəlikləri ilə insanı heyrətə gətirən
bu möcüzəyə əl çatacaq qədər
yaxınlaşmaq həqiqətən də unudulmaz bir xatirəyə
çevrildi. Və mən hər qarış
torpağından, yer-yurd adlarından türklük yağan bu
yerlərdə olmağımdan qurur duyurdum. Sahilboyu düzənlənən
sərgilərdə, alış-veriş yerlərində,
bazar və dükanlarda tez-tez Krım tatarları ilə
qarşılaşır, rus və ukraynalı şair
dostlarımzın yanında tatar
qardaş-bacılarımızla onların öz dilində
danışırdıq. "Krım tatarları dönür
Krıma" misraları da yolumuza yoldaşlıq edirdi.
Ayın
14-də Simperopol şəhərində Rusiya Elm və Mədəniyyət
mərkəzi tərəfindən M. Voloşinin 135 illiyinə
həsr olunmuş “Müasir poeziyanın səsləri” gecəsi
təşkil olunmuşdu. Burada simpozium
iştirakçıları arasından sayseçmə
şairlər çıxışlar edəcək, öz
ürək sözlərini deyəcək və bir neçə
şeir ifa edəcəkdilər. Hər şey
düşünüldüyündən daha maraqlı oldu. Gecəni
şair Evqeniy Çiqrin açdı. Yerli şairlərin
çıxışından sonra, o, Azərbaycan adına
çıxış edəcək şairimizi, xüsusi bir
ehtiramla səhnəyə dəvət etdi. Məmməd
İsmayıl çıxışına: “Mən inanıram
ki, bu salonda heç zaman mənim mübarək Azərbaycan-türk
dilimdə şeir səslənməyib, bəlkə heç
bundan sonra da səslənməyəcək, ona görə də
ilk şerimi öz dilmdə oxuyacağam!” – kəlmələrilə
başladı. Onun iki dildə oxuduğu şeirlər,
söylədiyi gözəl nitq salonda gurultulu alqışlarla
qarşılandı. Gələnlər arasında Ukrayna və
Rusiya jurnalistləri də vardı, onlar Məmməd bəylə
tanış olduqları və ondan reportaj ala bildikləri
üçün xoşbəxt olduqlarını bildirdilər.
Beləcə
bir gün daha keçdi...
Bu
günlərdə bizi heyrətə gətirən
nüanslardan biri də - axşam toplantılarından birindən
sonra, Polşadan gələn şair və publisist Tomaş
Lyubenskinin qəflətən yıxılıb huşunu itirməsi
oldu. Ürəyində problem olan şair Feodosiya şəhər
xəstəxanasına çatdırıldı. İki
günə yaxın ciddi rejimdə müalicə olunan
Lyubenski, ayın 15-də olan Polşa Poeziyası tədbirində
iştirak etmək üçün, səhhətini təhlükədə
qoyaraq xəstəxananı tərk etmişdi. Sənətə
və şeirə bu qədər məhəbbət və dəyər
verməsi hər kəsin qəlbində polşalı şairə
dərin rəğbət hissi doğurdu.
Bəli,
əbədiyyat məncə elə bir qüvvədir ki, onu sevənləri
hətta ölümün pəncəsindən belə
qoparmağa qadirdir!
Bir
şeyi yazmağı unutmayım. Azərbaycan poeziyası
saatından əvvəl, sabah erkən M. Voloşinin qəbri
ziyarət olunacaqdı. Öz tədbirimizə gecikə bilmək
qorxusu olsa da, biz hər ikimiz, bunu çox vacib hesab edərək,
dəstəyə qoşulduq. Bu şəhərə gəlib
şeir gecələrinin iştirakçısı olmaq, amma o
böyük ürəkli şairin qəbrini ziyarət etməmək
ən azından nankorluq olardı.
Hər
birimiz dəniz sahilindən iki daş götürüb
ucu-bucağı görünməyən yola üz tutduq. “Bənövşənin
xətrinə kol dibinə iz düşdü” deyən şair
nə qədər də haqlı imiş. Düz səksən
ildir ki, şerə, sənətə sevgi insanları dəniz
sahilindən dağların zirvəsindəki tək mazara
doğru çəkir.Və insanların şairə və
şerə olan sevgisi dağ yamacını cadar-cadar yola
çevirib. Budur insanlığın bitib tükənməyən
sənət sevgisi!
Ömrünü
sadə yaşayan və hər zaman xeyirxahlıq rəmzi olan
mərhum şairin qəbri də dəbdəbədən uzaq
idi. Müsəlman olmasa da, bütün dinlərə ehtiram bəsləmiş
insanın qəbrinin üstündə dua oxumaya bilməzdik.
Ürəyimizdə bir ümid işığı, onun
müqəddəs ədəbiyyatçı ruhundan gələcək
işlərimizdə bizə kömək olmasını dilədik.
Günəşin
qaynar şüaları altında bizə bu yolu qət edib,
geriyə yorulmadan qayıda bilməkdə və sonra da müvəffəqiyyətlə
çıxış etməkdə Voloşin möcüzəsinin
olmamasına məni kimsə inandıra bilməz. Allah
bütün məhhum şairlərə və ürəyi ədəbiyyat
sevgisiylə dolu yazarların ruhlarına rəhmət eləsin!
...Məhz
həmin günə – sentyabrın 15-ə təyin olunmuş
Azərbaycan Poeziyası gecəsi başladı. İlk öncə
gecəni moskvalı şair, Məmməd İsmayıl
şeirlərinin böyük pərəstişkarı və
eləcə də rus dilinə tərcümə edənlərdən
biri – Mixail Sinelnokov açdı. O şairimizi bütün
layıq olduğu gözəl sözlərlə dinləyicilərə
bir daha təqdim edərək sözü ona verdi. Məmməd
bəy mikrofonu əlinə aldığında meydana sükut
çökdü. Hər kəs diqqət kəsilərək
onu dinləməyə müntəzir dayandı. Və
ardınca əzbərdən dediyi şeirlər... A.
Kuşnerin, M. Sinelnikovun tərcüməsində dә Məmməd
İsmayıl şeiri cazibədardı... Rus dilli oxucular bizim
poeziyanı öz dilində mənimsəyir və sevməyə
bilmirdi. Bu şeirlər elə bir qələmdən
süzülmüşdülər ki, sevilməyə məhkum
idilər.
Daha
sonra M. Sinelnikov və Q.Kalaşnikov azərbaycanlı
dostlarının – Məmməd İsmayılın şeirlərindən
örnək tərcümələr oxudular.
Sonra
söz mənə verildi. Mən “İki tarix” və “Nədən
mənim deyilsən” adlı şeirlərimi ifa etdim. Tərcümələr
M. Sinelnikova və S. Karatova məxsus idi. Necə
qarşılandığını özüm deyə bilməyəcəm,
amma şair dostlarımın sevgi dolu baxışları
heç də fəna olmadığını söyləyirdi.
Azərbaycan
poeziyası gecəsindən sonra M. Sinelnikovun öz şeirləri
səsləndi. Ardınca Polşa şeirləri
axşamı, və daha sonra da, E. Çiqrinin və B.
Kendjiyevin yeni kitablarının təqdimat mərasimi oldu.
Bir-birinin
ardınca keçən bu maraqlı tədbirlər
axşamüstü ayrılıq gecəsinə çevrildi.
Qapanış gecəsi Qara dənizin sahilindəki meydanda təşkil
olunmuşdu: Simpozium iştirakçılarının diplom təltifləri,
son sözlər və vidalaşmalar… Qapanış mərasimində
mənə gözəl şeirlərə və səlist
ifaya görə Simpoziumun “Təşəkkür bəlgəsi”,
sevimli şairimizə isə ən gözəl şeirlərə
görə “Voloşin sentyabrı” diplomu təqdim olundu. Hətta
muzeydə əbədi saxlanacaq, üzərində
M.Voloşinin şəkli olan mis lövhələrdən
birində Məmməd müəllimin öz dəst-xətti
ilə gözəl şeirlərindən bir parça da həkk
olundu:
"Beləcə
bir ömrün dastanı bitər,
Çay daşar, sel gedər,sahillər
qalar.
Adilər illərə qoşulub itər,
Zamandan zamana dahilər qalar!
Belə dahilərdən biri olan
M.Voloşin əbədi yaşamaq səlahiyyətini hәlә
sağlığında qazanmış sənətkardır,
ruhu şad olsun!”
Təltif
olunanlar adından çıxış etmək şərəfi
də şairimizə nəsib oldu: "Biz bu gün məkanı
və ruhu Allaha yaxın olan böyük M.Valoşinin sadədən
sadə məzarını ziyarət etdik. Bilirsinizmi o məzar
və ruh bizə nələr pıçıldadı: Allah və
Allahın insanlara bəxş etdiyi həzzin qaynağı olan
poeziya Allahın özü kimi əbədidir!"
Doğru
sözə nə əlavə edə bilərik...?!
Afaq ŞIXLI.
Avrasiya Yazarlar birliyinin üzvü,
Rusiya Poeziya Akademiyasının müxbir
üzvü
Moskva.
22.09.12.
Kaspi.- 2012.- 29 sentyabr – 1 oktyabr.- S.20-21.