Heç vaxt mükafat üçün qapı döyməmişəm

Nəriman Əbdülrəhmanlı: Xoşbəxt, hər cür imkanlarla təmin olunmuş adam nəsə yazırsa onun yazısında insanı tərpədən heç nə ola bilməz. Yazı insanın içindəki narahat səsi duymaq prosesidir. Əgər yazıçının içində narahatlıq yoxdursa, deməli, səs də yoxdur. Mən içimdəki yalnızlığı duyub yazıram.

Nəriman Əbdülrəhmanlı 1958-ci il iyunun 3-də Gürcüstan Respublikası Qaraçöp mahalının Düzəyrəm kəndində anadan olub. 1980-ci ildə Bakı Dövlət Universitetini bitirib. 1983-cü ildə Moskvada Ümumittifaq Kinematoqrafiya İnstitutunun nəzdində kinossenari kursunda təhsil alıb. 1980-ci ildən «Daşkəsən», «Sovet Gürcüstanı» qəzetlərində, «Kino» qəzeti və «Yeni filmlər» jurnalı redaksiyasında, C.Cabbarlı «Azərbaycanfilm» kinostudiyasının «Yaddaş» sənədli filmlər studiyasında, Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivində, Müdafiя Nazirliyinin kino-telestudiyasında, «Hərbi bilik» jurnalında, «Lider» televiziyasında, «Ulduz» jurnalında, AYB Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzində müxtəlif vəzifələrdə işləyib 2006-cı ildə yaradıcılığına görə Beynəlxalq Sənət Mükafatına, 2011-ci ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin “Qızıl kəlmə” - “Şans” mükafatına layiq görülüb. “Yalqız” romanı 2010-ci ildə Milli Kitab Mükafatının ilk onluğuna daxil olub, “Yolsuz” romanı isə 2001-ci ildə üçüncü mükafata layiq görülüb.

N.Əbdülrəhmanlı soyuq və tənhalıq stixiyasını uğurla əks etdirə bilən, azsaylı azərbaycanlı nasirlərdən biri, olsun ki, birincisidir. “Yalqız” və “Yolsuz” romanlarının oxucusu kimi deyə bilərəm ki, bu əsərlər Azərbaycan ədəbiyyatında tamam ayrı xəttdir və fərqli təfəkkürün məhsuludur. Nəriman müəllim həm də dünya ədəbiyyatından onlarla əsəri dilimizə çevirib. Olduqca zəngin mütaliəsi olan Nəriman müəllimlə ədəbiyyatın hər üzündə söhbət etmək mümkün olduğuna görə onunla həmsöhbət olmaq çox maraqlı idi.

- Oxucu kimi deyim ki, əsrlərinizdə yalnızlıq problemi çox önə çəkilir. Sizi dönə-dönə yalnızlıq mövzusuna qayıtmağa nə vadar edir?

- Çox düz müşahidə etmisiniz. Elə bir yazımı tapa bilmirəm ki, orda yalnızlıq qızıl xətt kimi keçməsin. Amma bir şeylə təsəlli tapıram ki, dünya ədəbiyyatında yalnızlıq problemi, mövzusu, duyğusu həmişə olub. Tomas Vulf, Jan Pol Sart, Xorxe Luis Borxes və başqa müəlliflərin əsərlərini tərcümə edəndə gördüm ki, yalnızlıq onların hər birinə ən doğma hiss olub. Yalnızlıq mənim yolyoldaşımdır. Xoşbəxt, hər cür imkanlarla təmin olunmuş adam nəsə yazırsa onun yazısında insanı tərpədən heç nə ola bilməz. Yazı insanın içindəki narahat səsi duymaq prosesidir. Əgər yazıçının içində narahatlıq yoxdursa, deməli, səs də yoxdur. Mən içimdəki yalnızlığı duyub yazıram.

- “Yalqız” və “Yolsuz” romanlarınızı da oxumuşam, amma fikir verirəm ki, romanlarınızın dili hekayələrinizin dilindən çox ağırdı. Siz bütün bunları düşünülmüş şəkildə edirsiniz, yoxsa yazı o cür doğulur?

- Sənə bir şeyi deyim ki, hekayə və povestlərim daha çox yazı-pozumun ilk dövürlərinə aiddir. Onda mən özümü böyük əsərlərə hazırlayırdım. Yaza-yaza öz qarşıma hədəf qoyurdum ki, bundan sonra hara gedib çıxa bilərəm, neyləyə, necə yaza bilərəm. Hekayədə o qədər də əl-qol aça bilmirsən. Amma romanın sujet, struktur imkanları, həm də dil imkanları çox genişdir. Yəqin sənin dediyin dil məsələsi də ordan yaranır. Mən “Könül elçisi”, “Yalqız”, “Yolsuz” romanlarımı az müddətə yazmışam. Hətta “Yalqız” romanını 25 günə yazmışam. Son məqama qədər, yazıya hazır olanacan gözləyirəm. Sonda bir nəfəsə yazıram. Yazandan sonra isə bir müddət gözləyirəm, təkrar baxıram və görürəm ki, düzəltməli çoz az şey var, əsər sözün əsl mənasında doğulub. Bax, yazıya hazır olmaq, mətni içində bişirmək budur. Romanlardakı dil, struktur da mənim dünya görüşümün, ədəbi abu-havamı özündə ehtiva edir. Yəni əsərdə dil qatı hər hansı şəkildəsə öz-özünə yaranır. Son romanım olan “Yolçu” tamam yeni üslubda, yeni stukturda olan bir əsərdi, mən deyə bilmərəm ki, o necə yarandı.

- Mario Varqas Lyosanın məşhur “yazı düsturu” var: “Hər dəfə yazanda ən yaxşını irəlidə yazacağam prinsipi ilə yazmaq lazımdır”. Sizdəmi bu prinsiplə yazırsız?

- Bəli, əgər hər hansı yazıçı hər yazısında əvvəlkindən bir qədər irəli getmirsə, onun yazıdan uzalaşması yaxşıdır. Məncə, nəsr əsərini qırx yaşından sonra yazmaq lazımdır. Çünki nəsr əsəri böyük həyat təcrübəsi tələb edir. Şeiri hər yaşda yaza bilərsən. Nasir gərək oturmağı bacara, dünya qura bilə. Ədəbi Nobel Antalogiyasını tərtib edəndə baxdım ki, mükafat almış 67 nasirin əsərlərinin demək olar ki, hamısı müəlliflərin 40 yaşından sonra yazılıb. Bir-iki istisnalar da olmamış deyil.

- Ernest Heminqueyin F.S.Fitzceralda məktubları var, pulsuzluqdan şikayətlənir. Yaşınızın indisində əgər hər hansı yazıçı dostunuza məktub yazsaydınız, ən çox nədən şikayətlənərdiniz?

- Yəqin ki, vaxt çatışmazlığından şikayətlənərdim. Bizim dialekdə “höləkə” sözü var, yəni tələskən. Mən çox tələskənəm, istəyirəm planlaşdırdığım hər bir işi görüb başa çatdıram. Televiziyada işləyəndə akdemik Kamal Talıbzadəyə dedim ki, sizinlə bir müsahibə etmək istəyirəm. Mənə belə cavab verdi: “Ay oğlu, mən hiss edirəm ki, ömrüm azalıb, ötüb keçəri şeylərə vaxt sərf etmək istəmirəm, ona görə də o söhbətin başını burax”. Mən də hiss edirəm ki, vaxtım daralır və narahatam ki, planlaşdırdığım işlərin çoxunu görə bilməyəcəm. Mənim də şikayət edə biləcəyim könül dostlarım var, dünya xali deyil. Məsələn, Aslan Quliyev, Əliabbas, Nurhafiz, Etimad Başkeçid və s. Onların hər birinə asanlıqla öz kikayət məktubumu yaza bilərəm.

- Yazıçı üçün əsas azadlıq mənəvi azdlıqdır, yoxsa iqtisadi?

- Yazıçı gərək mənən azad ola. İnsandan kənarda heç bir azadlıq yoxdur. Mən bunu İsgəndər Palanın romanlarını tərcmə edəndən sonra bir daha anladım. Bakıya gəldiyim 25 il ərzində 18 iş yeri dəyişmişəm. Harda daxili azadlığımı sıxan bir məqamla rastlaşmışamsa papağımı götürüb getmişəm. Düzdü, sıxıntılar çəkmişəm, amma peşman deyiləm.

- Siz türk, rus və gürcü dillərindən tərcümələr edirsiniz. Mən bu tərcümələrin oxucusu kimi deyə bilərəm ki, daha çox gürcü nasirlərin əsərlərini yaxşı tərcümə edirsiniz. Bu mühitin doğmalığından irəli gəlir, yoxsa?

- Mən hər hansı dildən tərcümə edərkən birinci məqsədim o olur ki, tərcümə peşəkar olsun. Amma sən gürcü dilindən tərcümələri bəyənirsən, görünür, bu da onunla əlaqədardır ki, mən ömrümün iyirmi ilindən çoxunu Gürcüstanda yaşamışam. Onların dilini, mədəniyyətini, ədəbi mühitini, yazıçılarını, onların təmsil etdikləri ədəbi cərəyanları, ən əsası, gürcü ruhunu yaxşı bilirəm. Elə yazıçılar var ki, şəxsi münasibətlərim var və s. Bütün bunlar imkan verir ki, mənim tərcümə etdiyim gürcü yazıçısının təkcə yazdıqları yox, həm də bədii mətninin ruhi halı oxucuya çatsın.

- Sizin üçün gürcü stixiyası nə deməkdir?

- Gürcü stixiyası daha çox nəsirdə və kinolarda duyulur. Gürcü stixiyası ruhun dərin qatlarına enmək deməkdi. Onlar daha çox soyuq ağılla yazırlar, bizim kimi hisslə yox. Gündəlik, adi hadisələri yazanda da elə yazırlar ki, ruhun və hadisənin ən dərin qatlarına enirlər. Gürcü yazıçıları həyatı yox, həyatın içini göstərir oxucuya.

- Sizin 20-dən çox tərcümə kitabınız var. Əldə etdiyim məlumatlara görə hələ çap olunmamış da iyirmidən artıq tərcümə kitabınız var. Bundan başqa, siz kinoyla bağlı dörd cildlik monoqrafiyanın müəllifisiz. Hələ mən sizin yazdığınız sənədli film ssenarilərini, hekayə və romanlarınızı demirəm. Sizi yaxşı tanımasaydım, zəhmətkeşliyinizdən xəbərsiz olsaydım şübhələnərdim ki, Aleksandr Düma kimi yəqin sizin də yazılarınızı, əsərlərinizi, bir adam yazmayıb. Bu qədər tərcüməni, işi necə və hansı sürətlə başa çatdırırsız?

- Mən indiyə qədər 22 tərcümə kitabım çıxıb. Dünya ədəbiyyatının ən qiymətli əsərlərini tərcümə etmişəm. Hələ arxivimdə 20 dən artıq tərcümə kitabı var. Oxucu tələbatı olsa o əsərləri də çap etdirəcəyəm. Mən hər gün tərcüməylə məşğul oluram. Seçdiyim, sevdiyim yazıçıların əsərlərini çapını, o tərcümənin gətirəcəyi ad-sanı gözləmədən dilimizə çevirirəm. Tərcümə həm də mənim qələmimi formada saxlayır. O əsərləri tərcümə edirəm ki, mən həmin əsrləri yazmaq istəyərdim. Böyük məmnuniyyətlə öz imzamı o əsərlərin altına qoymağa razı olardım. Həmin əsərlər məni mənən və fikrən təmin edir. Sevinərəm ki, sevdiyim əsərləri Azərbaycan oxucusuna təqdim edə bilmişəm. Mən öz yazılarımı içimdə tam bişirəndən sonra yazıram. Əgər yazı mənim ürəyimdə tam oturuşmayıbsa, heç vaxtı o yazını yazmağa cəhd etmərəm. Yazı ürəyimdə hazır olana qədər isə tərcümələrlə məşğul oluram, boş qalmıram. Tərcümə nə qədər ağır zəhmət tələb edən bir iş olsa da, o əziyyətdən aldığın mənəvi zövq də bir o qədər yüksək olur. Artıq bir neçə ildir ki, heç bir yerdə çalışmıram. Ailəmin maddi təminatı tərcümələrin hesabına başa gəlir. Mən sistemli işləməyi sevən adamam, heç vaxtı sistemsiz, plansız iş görmürəm. İndi əlimin altında bir neçə kitab var ki, onları ardıcıl olaraq Azərbaycan dilinə çevirəcəyəm. Yaxın günlərdə Şəms Təbrizinin kitabı nəşr olunacaq ki, həmin kitabın da tərcüməçisi mənəm. Joze Saramaqonun “Korluq” romanını da tərcümə etməyi düşünürəm.

- Son illərdə Milli Kitab Mükafatında iki dəfə əsərləriniz mükafatlandırılıb. Eyni zamanda tərcümələriniz də Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən mükafata layiq görüldü. Ömrün yarısından sonra mükafatlandırılmaq sizə nə dərəcədə maraqlıdır?

- Fərid, onu sənə deyim ki, mən nə vaxtsa mükafat eşqi ilə alışıb-yananlardan olmamışam. Heç vaxt mükafat üçün qapı döyməmişəm. Heç vaxtı da əsər yazanda həmin əsərin mükafatlandırılacağı barədə düşünməmişəm. Yeri gələndə mükafatların da, şöhrətin də özü gəlib səni tapır, əsas odur ki, bacarığın işi görəsən. Bunlar mənim üçün demərəm ki, əhəmiyyətsiz şeylərdi. Amma bütün bunlar mənim planlaşdırmadığım, heç kəsə ağız açmadığım uğurlardır. Bircə onu bilirəm ki, yazılanlar, çap olunanlar qalacaq, mükafat alıb-almamaq barədə narahatlığım yoxdur.

- Vidadi Məmmədovun kitabını da siz tərtib etmisiz. O kitabda V.Məmmədovun cəmi iki hekayəsi var idi. İki hekayə yazan bir adamın bu qədər sevilməsi və unudulmaz olması nəylə bağlıdır?

- Kitab tərtibi də mənim “xəstəlik”lərimdən biridir. Bu günə qədər İsa İsmayılzadənin, V.Məmmədovun, Natiq Səfərovun və s müəlliflərin kitablarını tərtib etmişəm. Vidadinin cəmi üç hekayəsi vardı, onlardan birini tapa bilmədik. Vidadi 70-80 ci illərin ən koloritli fiqurlarından biri idi. Az yazırdı, amma hər yazdığı ədəbi hadisəyə çevrilirdi. Vidadi elə bil ədəbiyyatın məhək daşıydı. Kiminsə hər hansı əsəri çıxanda gözləyirdi ki, görəsən, Vidadi bu əsər haqqında nə deyəcək? O ədəbiyyatı gözəl duyan, hiss edən bir adam idi. Ədəbiyyata yarı-ironiya,yarı-zarafat, yarı-ciddi şəkildə çox dəqiq qiymət verirdi. Hamı Vidadini etalon kimi qəbul edirdi. Onu tanıyanlar, onunla bir stol arxasında oturan, onu bircə dəfə hansısa məclisdə görən hər hansı bir adam inanmıram ki, onu ömrünün sonunacan xatırlamasın.

Arif Mustafazadə adlı unudulmuş bir şair var, çox istedadlı və ustad şair idi. Sağlığında heç bir kitabı çıxmamışdı, onun kitabını çap etdirdim. Bu iş mənim çox ürəyimcə oldu. Söz üçün ömrünü vermiş adamların unudulmasını istəməməyim həmin kitabları çap etdirməyimə səbəb olur.

- Siz tərcüməylə çox məşğul olsanız da, tərcümə dili sizin öz yazı dilinizə keçmir. Yazı dilini necə qoruyursunuz?

- Bilirsənmi, psixoloji bariyer məsələsi var. Öz yazılarımla tərcümələr arasında həmişə düşünülmüş və düşünülməmiş şəkildə sərhəd çəkirəm. Tərcüməni çalışıram ki, öz əsərim kimi təqdim etməyim, yazıçının dilinə və üslubun sadiq qalaraq dilimizə çevirim. Özüm də bəzən təəccüblənirəm ki, niyə görəsən, bu dil, ruh qarışıqlığı baş vermir. Görünür, bu da mənim bir yazıçı kimi xoşbəxtliyidir.

Fərid Hüseyn

Kaspi.-2012.-20-22 oktyabr.-S.15.