“Bağışla”, “Bu gecə”, “Axtar sən məni”...

“Emin Sabitoğlu -75” silsiləsindən

Mən çoxdan idi ki, populyar Azərbaycan bəstəkarı, yüzlərlə mahnının, onlarla teatr tamaşalarının və kinofilmlərin musiqi müəllifi, Azərbaycan respublikasının Xalq artisti Emin Sabitoğlunun həyat və yaradıcılığından bir yazı yazmaq istəyirdim və əlimdə kifayət qədər material olmadığından yazını başlaya bilmirdim.

18 sentyabr - böyük Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəylinin doğum günü və IV Üzeyir Hacıbəyli Beynəlxalq Musiqi Festivalının açılış günü. Hər gün olduğu kimi bu gün də işə gələndə gündəlik “marşrutumla” - Qubernator bağı (bəzi mənbələrdə Qoburnat bağı) kimi tanınan Filarmoniya bağının içindən keçəndə bir çox musiqi kollektivlərinin düzənlədikləri açıq və birbaşa efirə gedən musiqi nömrələrinin çoxsaylı sehrçilərinin sırasına nə vaxt qatıldığımı özüm heç də bilmədim...

Mərasimdə iştirak edən bir çox musiqiçilər və musiqişünaslar arasında Ceyran xanım Mahmudovanı görəndə sevindim. Fürsəti fövtə verməyib münasib bir məqamda ona yaxınlaşıb salam-əleykdən sonra özümü təqdim edib, atası Emin Sabitoğlu ilə bağlı yazı yazmaq məramımı ona bildirib, yardımçı olmasını istədim...

Biz Ceyran xanımla təxminən 20 gün sonra əməkdaşı olduğu Bakı Musiqi Akademiyasının binasında - onun iş otağında, daha doğrusu tədris sinfində görüşəndə günorta vaxtı idi və o, tələbələrilə məşğul olmalı idi. Buna baxmayaraq, yarım saata qədər çəkən söhbətimiz əsas götürülməklə onun ulu babalarından və nənələrindən tutmuş, atası Emin Sabitoğlu, anası Cəmilə xanım, özü və qızı Əfşan haqqında əldə etdiyim məlumatlar əsasında ərsəyə gəldi bu yazı.

Mənim Ceyran xanımdan ailə səcərəsi haqqında danışması barədəki xahişimi o aşağıdakı kimi işıqlandırdı:

Sabit Kərim oğlu Rəhmanov orta məktəb təhsilini Şəkidə bitirdikdən sonra, Bakıya gələrək Azərbaycan Pedaqoji İnstitunun (indiki Azərbaycan Pedaqoji Universiteti) “Filologiya” fakultəsinə daxil olur və oranı bitirdikdən sonra Şəkiyə qayıdaraq bir müddət orada müəllimlik etməklə yanaşı, atasının hələ XX əsrin əvvəllərində almış olduğu royalda ifa etməyi müstəqil şəkildə öyrənmiş, o zamanlar Şəkidəki göstərilən səssiz filimləri canlı şəkildə müşayət etmişdir.

Sonradan həyatını Bakı ilə bağlayan Sabit müəllim burada, dövründə elitar dairələrdə “Böyük xan” kimi tanınan - sonuncu İrəvan xanı Abbasqulu xanın qızı Əfşan xanım və Çar Rusiyasının Sankt-Peterbur Universitetinin “Dəmiryol mühəndisliyi” fakultəsinin ilk azərbaycanlı məzunu Mahmud bəy Mahmudbəyovun qızı - Azərbaycan Dövlət Universitetinin “Kimya” fakultəsinin məzunu İsmət xanımla ailə həyatı qurmuş, bu cütlüyün Emin (1937), Gültəkin (1939) və Afət (1941) adlı üç övladları olmuşdur.

HAŞİYƏ: - Sabit Rəhmanın atasından qalmış mülkündəki evin “Sabit Rəhmanın ev muzeyi” qismində fəaliyyət göstərməsi üçün bu mülkün hüquqi varisləri - yazıçının bacı və qardaşları bu evi natarial qaydada rəsmiləşdirərık Mədəniyyət Nazirliyinin balansına verilməsini təmin etmişlər ki, yuxarıda xatırlatdığım royal da həmin ev muzeyin eksponatları sırasındadır.

Ata babanız, tanınmış yazıçı-dramaturq Sabit Rəhmanı necə xatırlayırsınız, və ümumiyyətlə onun haqqında nə deyə bilərsiniz? - sualımı Ceyran xanım belə cavablandırdı.

Babam 1970-ci ilin sentyabr ayının 23-də (60 yaşında) dünyasını dəyişəndə mənim cəmi 6 yaşım var idi. Mənim uşaq yaddaşımda qaldığı qədər, babam haqqında təkcə onu deyə bilərəm ki, o tanınmış yazıçı olmaqla yanaşı, o, həm də evə-ocağa bağlı, gözəl ailə başçısı, isti-qanlı, mülayim və mehriban, nəvələrini sonsuz məhəbbətlə sevən, hər işində şəffaf bir adam idi.

Ceyran xanım, daşıdığınız ad nəslinizdə kiminsə adının əbədilışdirilməsi məqsədilə Sizə verilib, yoxsa...

Yox, bu ad nəsildə heç kimin adı ilə bağlı deyil, xoşuna gəldiyi üçün bu adı mənə babam Sabit Rəhman vermişdir.

Bəs atanız Emin Sabitoğlu haqqında nə deyə bilərsiniz?

Atam haqqında çox danışa bilərəm. Amma ilk növbədə onun 63 illik həyat yoluna qısaca da olsa səyahət etməyi məqsədəuyğun hesab edirəm.

2 noyabr 1937-ci il tarixdə Bakı şəhərində dünyaya göz açmış Emin Sabit oğlu Mahmudovun kiçik yaşlarından musiqiyə həvəs göstərməsi valideynlərinin nəzərini cəlb etmiş və 7 yaşı olanda onu Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbində professor Kövkəb Səfərəliyevanın fortopiano sinfinə qoymuşlar.

Hələ VIII sinifdə oxuyarkən, kiçik də olsa ilk musiqi əsərini yazan Emin, 1954-cü ildə məktəbi müvəffəq qiymətlərlə bitirdikdən sonra elə həmin il Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının (indiki Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası) “Bəstəkarlıq” fakültəsinə daxil olur və 2 il görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Qara Qarayevin sinfində, sonrakı 3 ili isə Pyotr Çaykovskiy adına Moskva Dövlət Konservatoriyasının “Bəstəkarlıq” fakültəsində - professor Yuriy Şaporinin sinfində davam etdirməklə 1961-ci ildə oranı bitirərək Bakıya dönmüşür.

İlk əmək fəaliyyətinə Cəfər Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında “musiqi redaktoru” vəzifəsində başlayan gənc bəstəkar Emin Mahmudov, sonradan Müslüm Moqamayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında ”bədii rəhbər” vəzifəsində çalışmış, 1961-2000-ci illərdə isə Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında fəaliyyət göstərmişdir.

Atası - görkəmli yazıçı-dramaturq Sabit Rəhman dünyasını dəyişdikdən sonra atasının xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə “Mahmudov” soyadını “Sabitoğlu” təxəllüsü ilə əvəzləyən bəstəkar, musiqinin əsasən üç janrında yaddaqalan əsərlər yaratmağa müvəffəq olmuşdur.

Emin Sabitoğlu teatr sahəsində ilk olaraq özünü Sabit Rəhmanın librettosu əsasında səhnə həyatını tapmış “Hicran” komediyasına musiqi bəstələməklə sınamış, sonrakı dövrlərdə isə “Nəğməli könül”, “Hələlik”, “Bir dəfə Bağdadda”, “Bankir adaxlı” və bu kimi musiqili komediya janrındakı 9 tamaşaya da musiqi həyatı vermişdir.

Bəstəkar, respublikamızın bir çox teatr kollektivləri üçün - Şixəli Qurbanov adına Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrının, Məşədi Əzizbəyov adına Azərbaycan Akademik Dram Teatrının, eləcə də Naxçıvan, Sumqayıt, Mingəçevir, Şəki və Lənkaran teatrlarının aktyor kollektivləri üçün M.F.Axundovun “Lənkəran xanının vəziri”, Səməd Vurğunun “Fərhad və Şirin”, İlyas Əfəndiyevin “Məhv olmuş gündəliklər”, Bəxtiyar Vahabzadənin “Yağışdan sonra”, Anarın:- “Təhminə və Zaur”, “Şəhərin yay günləri” və “Adamım adamı” kimi bir sıra tamaşalara musiqi bəstələmişdir.

Emin Sabitoğlu “Bizim Cəbiş müəllim”, “Gün keçdi”, “Dədə Qorqud”, “Təhminə”, “Həm ziyarət, həm ticarət”, “Ad günü”, “İstintaq”, “Yaramaz”, “Bəyin oğurlanması”, “Onun bəlalı sevgisi” və bu kimi 22 tammetrajlı bədii filmin, 40-a yaxın qısametrajlı mənzərə və sənədli filmin də musiqi müəllifidir.

Bəstəkar kino rejissorlarından əsasən Həsən Seyidbəli, Şamil Mahmudbəyov, Arif Babayev, Tofiq Tağızadə, Rasim Ocaqov və Vaqif Mustafayevlə əməkdaşlıq etmiş, onların çəkdikləri filmlərə yaddaqalan musiqi bəstələmişdir.

Emin Sabitoğlu şəxsi dostluq münasibətində olduğu kinorejissor Rasim Ocaqovun çəkdiyi filmlərin hamısının musiqi müəllifidir.

Emin Sabitoğlunun yaradıcılığının böyük hissəsini mahnı janrı təşkil edir.

Onun bir sıra Azərbaycan şairlərinin şeirlərinə yazdığı mahnılarının çoxsaylı ifaçıları olmuşdur.

Bəstəkarın Əhməd Cavadın sözlərinə yazdığı “Şükriyyə” mahnısını Xalq artisti Azər Rzayev, Xalq şairləri:- Rəsul Rzanın sözlərinə yazdığı “Dağları duman alanda” mahnısını Xalq artisti Zeynəb Xanlarova, Fikrət Qocanın sözlərinə yazdığı “Payız gəldi” mahnısını Xədicə Abbasova, Vaqif Səmədoğlunun sözlərinə yazdığı “Uzaq yaşıl ada” mahnısını Xalq artisti Flora Kərimova, Bəxtiyar Vahabzadənin sözlərinə yazdığı “Azərbaycan”, Nəbi Xəzrinin sözlərinə yazdığı “Dərələr” və şair Zeynal Cabbarzadənin sözlərinə yazdığı “Çay” mahnılarını Xalq artisti Şövkət Ələkbərova, şairlərdən Gəray Fəzlinin sözlərinə yazdığı “Sən olmuşam”, Zeynal Xəlilin sözlərinə yazdığı “Bu gecə” mahnılarını Hüseynağa Hadıyev ifa etməklə, onun bir çox başqa şairlərin sözlərinə bəstələdiyi yüzlərlə həmişəyaşar mahnılar sağlığında olduğu kimi, indi də müğənnilərin repertuarının ön sıralarında yer alır.

Ceyran xanımın söylədiklərinə görə Emin Sabitoğlu mütaliəni çox sevər, Azərbaycan ədəbiyyatına aid olan yeni nəşrlər onun diqqətindən kənarda qalmaz, teatr tamaşalarını və yeni kino-filmləri seyr etməkdən də zövq alarmış. Xüsusilə də uşaqlıq dostları - Xalq yazıçıları Anar, Vaqif Səmədoğlu, filologiya elmləri doktoru Araz Dadaşzadə, fəlsəfə elmləri doktoru Rəhman Bədəlovla tez-tez görüşər, oxuduqları yeni nəşrləri, baxdıqları yeni tamaşaları və kinofilmləri müzakirə etməyi xoşlayarmış.

Belə görüşlərdə o, müxtəlif bəstəkarların, əsasən də çox sevdiyi Üzeyir Hacıbəylinin və müəllimi Qara Qarayevin əsərlərindən nümunələri ifa etməkdən özü zövq aldığı kimi, dostlarına da zövq verərmiş.

Emin Sabitoğlunun Qara Qarayevə, onun musiqisinə olan tükənməz sevgisinin bariz nümunəsi olaraq, bəstəkarın 1959-cu ildə Leninqrad şəhərində (indiki Sankt-Peterburq) “İldırımlı yollarla” baletinin primyerasında şəxsən iştirak etməyi özü üçün zəruri hesab etmişdir.

Atam qapalı, öz daxili aləminə varmağa üstünlük verən adam idi.

O, sənətilə bağlı mütəmadi olaraq Azərbaycan Yazıçılar İttifaqına, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqına, Kinostudiyaya, Azdramaya, Musiqili Komediya Teatrına, Bədii Şuraya, Musiqiyazma studiyalarına və digər bu kimi yerlərə getdiyindən, yaradıcı adamlarda olduğu kimi onun da rejimini bilmək olmazı. Şəxsi sualları sevməzdi, verilən sualları lokanik şəkildə cavablandırardı. Bunlarla yanaşı bir anın içərisində yaddaqalan mahnılar yarada bilən bir sənət adamı idi - deyə Ceyran xanım söhbətinə davam edir.

Ceyran xanım, Emin Sabitoğlu Sizin üçün kimdir?

Birincisi Siz onun övladı olaraq: - Emin Sabitoğlu təbii ki, ilk növbədə mənim atamdır.

O, anam Cəmilə xanımla Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbdə on il bir sinifdə oxuyublar.

O, yaxşı - qayğıkeş ata idi, ailəsini çox istəyirdi. Harada olmasından asılı olmayaraq gün ərzində 5-6 dəfə evə zəng vurar, hal-əhval tutar, mənim dərslərimlə, işlərimlə maraqlanardı.

Yadımdadır ki, Sovetlər dönəmində Monqolstanda və İsveçrədə ezamiyyətdə olduğu zamanlar, rabitə xərcləri baha olmasına baxmayaraq, hər gün evə zəng vurar, ailənin gündəlik qayğıları ilə maraqlanar, öz tövsiyyələrini verərdi.

Hətta ikinci həyat yoldaşı ilə Türkiyədə yaşadığı son 6 ildə (1994-2000) hər bazar günü saat 12-də (Türkiyə vaxtilə səhər saat 10-00-da) bizə zəng vurmasına elə alışmışdıq ki, onun zəngi bir az yubananda ailəliklə narahatlıq keçirirdik, çünki onun qanının arterial təzyiqi həmişə yüksək, civə sütununun 180-200 millimetr səviyyəsindən aşağı olmurdu və bu onuçun “işçi qan təzyiq səviyyəsi” sayılırdı.

Siz bir peşəkar musiqişünas olaraq: - Emin Sabitoğlu Azərbaycan musiqisinin 3 istiqamətdə daha da inkişaf etməsində danılmaz, fərqli əməyi vardır - mahnı janrı, tamaşalara və kinofilmlərə musiqi bəstələməsi.

Siz tamamilə kənar şəxs (fərd) qismində olaraq: - Emin Sabitoğlu haqqında çəkilən “Gün keçdi” adlı sənədli filmin ssenarisin həmmüəlliflərindən biri olaraq mən orada özümü kənar şəxs kimi təqdim etməyə çalışmışam.

Fəxrəddin MEYDANLI

Kaspi.-2012.-24 oktyabr.-S.15.