Hacıbaba Bağırov gülüşü

Tanınmış amerikan yazıçısı Mark Tven demişdir: “Ancaq həyat həqiqəti əsasında yarananda yumor yaşamağa qadirdir. Oxucunu güldürmək olar. Lakin bu gülüşün əsasını insanlara sevgi təşkil etmirsə, o mənasız gülüşdür.”

Görkəmli sənətkar, böyük gülüş ustası Hacıbaba Bağırovun gülüşü xeyirxah gülüşdür, onun gülüşü tamaşaçılara sevgi, müsbət enerji bəxş edir. Ona görə də tamaşaçılar bu gün də, mavi ekranda, kinoda, dinləyicilər radio dalğalarında Hacıbabanın hər bir çıxışını səbirsizliklə gözləyirlər.

Bir neçə il bundan əvvəl səhnədəki çıxışlarını alqışladığımız aktyor haqqında keçmiş zamanda yazmaq çətindir. 74 illik ömrünün 57 ilini sənətə həsr etmiş Azərbaycanın xalq artisti H.Bağırovun ömrü illərlə deyil, əməlləri ilə ölçülüb. Yaxşı əməlləri isə çoxdur, zəngindir. O, uzun illər həyatını Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafına həsr etdi, sənətdə öz rolunu məharətlə oynadı, minlərlə tamaşaçını güldürdü və düşündürdü.

Hacıbabanın atası Ağarza Bağırov Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında müdir müavini, anası Sona Əliyeva dövlət qulluqçusu işləyib.

H.Bağırov ilk dəfə aktyorluğa Bakıdakı pionerlər evində başlayıb. Hacıbabanı “Vaqif” tamaşasında Vidadi rolunda görən görkəmli rejissor Adil İsgəndərov onu Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı nəzdində özünün açdığı və işlədiyi 3 illik teatr-studiyasına dəvət edir. Teatr-studiyanı bitirdikdən sonra o, 1949-cu ildən təyinatla Lənkəran Dövlət Dram Teatrında işləyir. Teatr bağlandıqdan sonra gənc aktyor 1 nömrəli Dəmiryol texnikumuna daxil olur, burada təhsil alır, texnikumu bitirdikdən sonra hətta maşinist köməkçisi işləyir. 1952-ci ildə o, Bakı Ayaqqabı Fabrikində komsomol katibi vəzifəsində çalışır. Lakin sənətə olan həvəs onu Gəncə Dövlət Dram Teatrına aparıb çıxarır. Burada o, 1960-1962-ci illərdə aktyor kimi fəaliyyətini davam etdirir.

1962-ci ildə Hacıbabanın həyatında unudulmaz hadisə baş verir. Bəstəkar Süleyman Ələsgərov Gəncədə tamaşalardan birində Hacıbabanın oyununu görüb onu Musiqili Komediya Teatrına dəvət edir. O, bu teatrın səhnəsində aktyor, sonralar bədii rəhbər və direktor vəzifələrində işləyir.

80-ci illərin sonunda Azərbaycanda baş verən ictimai-siyasi hadisələr ölkəni iflic vəziyyətinə salır. Belə bir vaxtda, yəni 1989-cu ildə Hacıbaba Bağırov Bakı Tənqid-Təbliğ teatrını açır. 1996-cı ilə qədər fəaliyyət göstərən bu teatrın bədii rəhbəri olur.

Teatrdan fərqli olaraq kinomuzda Hacıbaba Bağırovun ifa etdiyi rollar, yaratdığı obrazlar çox olmasa da yaddaqalandır.

1965-ci il martın 29-da Nizami adına kinoteatrda “Ulduz” musiqili kinokomediyasına ilk baxış oldu. Tamaşaçılar rejissor Ağarza Quliyevin quruluş verdiyi bu filmdə bir daha məşhur aktyorlarla - Bəşir Səfəroğlu, Lütfəli Abdullayev, Nəsibə Zeynalova, Səyavuş Aslan, Məleykə Şahmərdanova, Hacıbaba Bağırov və digər sənətkarlarla görüşdülər, bu komik sənətkarlar filmdə öz istedadlarını nümayiş etdirdilər.

Möhsün Hacıbaba Bağırovun kinoda ilk rolu idi. O, bu rolunu belə xatırlayırdı: “Səhnədə Möhsünü oynamaq mənimçün çox asan idi. Ancaq eşidəndə ki, bu operettanı filmə çəkəcəklər, çox həyəcanlandım, əvvəla mən filmə heç çəkilməmişdim. Olsaydı ilk rolum olacaqdı... Film ekranlara çıxanda qanadım olsaydı uçardım. İlk dəfə idi ki, öz oynuma özüm oturub kənardan baxa bilirdim.

“Ulduz” mənim aktyorluq fəaliyyətimə, mənim aktyor asimanıma əsl ulduz bəxş elədi. Onun işığı indi də ömrümdə bərq vurur...”

O zamankı mətbuat bütövlükdə filmi, xüsusilə də Möhsün obrazını yüksək dəyərləndirdi.

Filmdə bir-birini tamamlayan iki xətt var. Birinci, Gülümsərov, onun katibi Möhsün, onlar daha çox mühafizəkarlığı, köhnəliyi təmsil edirlər. İkinci, Bəxtiyar, Ulduz, Şubay, Yetər, onlar isə yeniliyi təmsil edənlərdir. Əgər Gülümsərov və Möhsün obrazları olmasaydı onu ülvi məhəbbətin poetik hekayəti adlandırmaq olardı.

“Ulduz” filmi gülüş yaradan sənət əsəridir. Filmin gücü burada təsvir edilən hadisələrdə deyil, qabarıq planda aktyorun görünməsidir. Əsası odur ki, aktyorlar gülüş yaratmaq imkanları ilə bir-birini tamamlayırlar.

Hacıbaba Bağırov xatirələrində yazır: “Möhsün rolu mənim aktyor fakturama və temperamentimə uyğun idi. Onun uğurlu çıxmasının başlıca səbəbi rolun mənə yaraşması idi. Ona görə də bu obrazı özüm bildiyim kimi oynamışam, obraz da təbii alınmışdır.”

Hadisələrin gedişindən məlum olur ki, Möhsün Ulduzu sevir, lakin sevgisini qıza izhar edə bilmir. Baxmayaraq ki, o, yaltaqdır, ikiüzlüdür, bu adamda utancaqlıq hissi də yox deyil, ona görə də ürəyindən keçənləri açıb Ulduza deyə bilmir, Yalnız Ulduzun xəyalları ilə yaşayır.

Filmdə belə bir maraqlı səhnə var. Məhəmməd qıza deyəndə ki, Ulduz xanım, Möhsümün sizə iki kəlmə sözü var, Möhsün həyadan və həyəcandan özünə yer tapa bilmir, ancaq bunu deyə bilir ki, Ulduz xanım, deyə bilməyəcəyəm, sözümü sizə poçtla çatdıraram.

Möhsün yaralanmışdır,

Bir bax, ürəyi qandır,

Doktor dedi ki, yalnız,

Ulduz ona dərmandır.

Bu şeir parçası komediyanın leytmotivini təşkil edir. Möhsün biləndə ki, Ulduz yox, Yetər onu “sevir”, sevincindən uşaq kimi atılıb düşür. Məşədi İbad demişkən, o olmasın, bu olsun, − deyir.

Burada biz Möhsünün xaraktersiz bir adam olduğunu görürük. Onun dönüklüyü gülüş doğurur. O, düşünmədən, deyilən sözün məntiqinə varmadan Ulduzu Yetərlə əvəz etməyə razılıq verir. Bu yerdə Möhsünün mənəviyyatsızlığı üzə çıxır. Onun digər qəhrəmanlara qarşı münasibətində də zəif xarakteri özünü büruzə verir. Yalnız son anda o öz hərəkətləri ilə şəxsiyyətini necə alçaltdığını başa düşür. Gülümsərovun əmrinə tabe olmur.

Hacıbaba Bağırovun kinoda ikinci işi rejissor Muxtar Dadaşovun “Qanun naminə” bədii filmində oldu. O, filmdə əvvəlcə Kamilovun əlaltısı, filmin ikinci yarısından sonra dostun-düşmənin kim olduğunu dərk edib, prokurorla birgə rayonda cinayətkarlara qarşı mübarizə aparan milis işçisi kimi fəaliyyət göstərir.

Rejissor M.Dadaşov müsahibələrinin birində aktyor haqqında belə demişdir: “Hacıbaba çox istedadlı aktyordur. Zəhmətsevərdir, işgüzardır. İndi də onun rollarına, oxumalarına, rəqslərinə ekranda baxanda elə fikirləşirəm ki, bu adam anadan səhnə üçün doğulub. Hayıf ki, kinomuzda sonradan bu istedadlı aktyordan istifadə etmədilər”.

“Qanun naminə” filmində Hacıbaba müsbət obraz yaratmışdır. Arif prokurorla görüşdüyü vaxt əvvəlcə gülünc vəziyyətə düşür, sonra səhvini anlayaraq namuslu milis işçisinə çevrilir, hətta cinayətkarların tutulmasında prokuror Mehmana kömək edir.

Rejissor Arif Babayevin 1975-ci ildə quruluş verdiyi “Alma almaya bənzər” kinokomediyasında biz H.Bağırovu bazar müdiri Məmmədəli rolunda görürük.

Bağban atası Nadir babanın yetişdirdiyi tumsuz almaları xəlvəti bağdan yığdırıb bazarda baha qiymətə satdıran Məmmədəli − H.Bağırov yüngül yolla qazanc əldə edənlərin, onun-bunun hesabına dolananların, bazarlarda qiymətləri öz xeyrinə tənzimləyənlərin tipik surətini yaratmışdır.

Biz bu gün də gündəlik həyatımızda belə insanlara tez-tez rast gəlirik. Belələri bizim cəmiyyətdə hansı yolla olursa-olsun istədiyinə nail olmaq üçün hər cür vasitəyə əl atmaqdan çəkinmir, təki onlar deyən olsun, təki cib pul ilə dolu olsun.

“Alma-almaya bənzər” filmində Hacıbabanın qəhrəmanı Məmmədəli sevdiyi və ardınca qarabaqara düşdüyü gənc müəllimənin ona məhəl qoymadığını görüb deyir: “İstəyirsən, gedim lap texnikoma girim səninçün. İstəyirsən lap bazarı bağlatdırım səninçün.”

Məmmədəli üçün texnikumda oxumaq və ya bazarda alver etmək eyni şeydir. Təki qız ona ərə getməyə razılıq versin. Qızın onun tayı olub olmamasının Məmmədəli üçün elə bir əhəmiyyəti yoxdur.

Məsələ burasındadır ki, Nadir baba da oğlundan narazılıq edir, onun fərasətsiz, nankor adlandırır. “Sən mənim oğlum deyilsən, sən mənim ömrümü oğurlamısan!” deyir. Bu ağır ittiham, ata fəryadı oğula təsir etmir. Rejissor Nazim Abbasın “Biz az da bahar bayramı” televiziya filmindəki satıcı və rejissor Ziyafət Abbasovun “Onun bəlalı sevgisi” bədii filminin qəhrəmanı Qaraxalov heç də “fərasətdə” Məmmədəlidən geri qalmırlar.

Kimdir Qaraxalov? O, tikiş fabrikində direktor müavini vəzifəsini icra edən çox hiyləgər və yaltaq adamdır. O, fabrikin direktoru Şövkət xanıma yaltaqlanır, hətta qarşısına aparıb çay da qoyur.

Fabrik zay məhsullar buraxmasına baxmayaraq, Qaraxalov birliyin rəisi Sabirovla əlaqəyə girib, eksperimental sexin məhsullarını ümumşəhər sərgisində nümayiş etdirir. Əvəzində isə direktor müavini vəzifəsinə onun təsdiq olunmasını xahiş edir. Qaraxalov vəziyyətdən sui-istifadə etməyi bacarır. O, işbaz adamdır, kimə necə yanaşmağı, nə demək lazım olduğunu yaxşı bilir. Qaraxalov hər dəfə kiminləsə danışanda belə bir söz işlədir: “Siz bizim üçün işləyirsiniz, biz də sizin üçün.” Elə bu sözlər onun daxili aləminin çirkinliyini, cəmiyyət üçün nə qədər təhlükəli adam olduğunu bir daha açıb göstərir.

Nəhayət keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində xalq artisti Hacıbaba Bağırov kinoda özünün ən maraqlı rollarından birini oynadı. Bu, rejissor Cəmil Quliyevin çəkdiyi “Şirbalanın məhəbbəti” musiqili, rəngli kinokomediyasındakı baş rol-Şirbala rolu idi.

Dramaturq-şair Rüfət Əhmədzadə müsahibələrinin birində demişdir: “Şirbaladan əvvəl Sonqulu yaradılmışdı. Sonqulunun əhvalatları 14 səhnədən ibarət idi. Həm də bu əhvalatlar televiziyanın “Səhər görüşləri” üçün qələmə alınmışdı. Sonra Musiqili Komediya Teatrı üçün “Sizinlə gülə-gülə” əsəri yaradıldı, məxsusi Hacıbaba Bağırov üçün.”

Beləliklə, Sonqulunun sevgi-məhəbbət tarixçəsi teatrın səhnəsinə çıxarıldı. Bundan sonra dramaturq R.Əhmədzadənin oğlu Zülfüqar Rüfətoğlu H.Bağırovla birgə “Şirbalanın məhəbbəti” ssenarisini qələmə aldılar. Eyni adlı film istehsal olunub ekranlara çıxarıldı.

Aktyor həm teatrda, həm də kinoda gözəl rəqs edir, mahnı oxuyurdu. Bu, hadisələrin gedişi ilə bağlı aktyor qarşısında qoyulan tapşırıq idi. Kino işçiləri onun bu sahədəki istedadını nəzərə alıb mahnı və rəqs nömrələrini filmə məmnuniyyətlə daxil edirdilər. Şirbalanın məhəbbəti filmində də belə nömrələr çoxdur. Aktyor bu nömrələri böyük həvəslə, böyük şövqlə ifa edir. Onun ifa etdiyi mahnılar həm obrazın daxili aləminin açılmasına kömək edir, həm də hadisələrlə üzvi surətdə bağlanır.

Şirbala cibi dolu, lakin mənəviyyatı boş ticarət işçisidir. Beş uşaq atası olmasına baxmayaraq yaşlı vaxtında məhəbbət bəlasına tutulmuş tipdir. Cavan qıza vurulması, özü üçün elçiliyə getməsi sonradan onu gülüş hədəfinə çevirir.

Hətta haram yolla qazandığı pullar belə onun köməyinə gəlmir, hər an ifşa olunacağını hiss etsə də fikrindən dönmür, cavan qızla evlənmək onun gözlərini tutur. Nəticədə Şirbala gülünc vəziyyətə düşür.

Şirbalanın gülünc vəziyyətə düşməsində həyat yoldaşı Ünbilnisənin hökmü, qətiyyəti və müasir Məşədi İbada oxşayan ərinə öz sözünü deməyi bacarmasındadır. Bu koloritli rolu sevimli aktrisamız Kübrabəyim Əliyeva çox təbii, canlı və inandırıcı oynayır. Aktrisanın qəhrəmanı tamaşaçılarda həm gülüş doğurur, həm də ona qarşı rəğbət hissi oyadır.

Şirbalanın gənc sevgilisi rolunu oynayan tanınmış aktrisa Həmidə Ömərova öz professional oynu ilə diqqəti cəlb edir, onun Nazlısı uğurlu alınıb. Nazlı kimi cavan, qəşəng qızın Şirbala kimi yaşlı kişiyə ərə getməsi tamaşaçıda təəccüb doğurur. Lakin mahnıların birində deyildiyi kimi, yaşın nə fərqi var ki.

Nazlı yaşlı bir kişiyə ərə getməsində səhvə yol verdiyini Şirbalanın evlənmək fırıldağının üstü açılanda başa düşür. Necə deyərlər, zərərin yarısından qayıtmaq da xeyirdir.

Bəstəkar Səyavuş Kəriminin dediklərindən: “Hacıbaba Bağırov kimi yüksək səviyyəli sənətkarların məktəbini keçmək mütləqdir. Elə bir adam tanımaq çətindir ki, H.Bağırovu qəlbində yaşatmasın. Onun adı gələndə hamının üzündə təbəssüm oyanır. Hacıbaba müəllim qüdrətli sənətkarlar sırasına daxildir. O, böyük məktəb qoyub. Nə vaxtsa gözəl, peşəkar aktyorlar da meydana gələcək. Amma onların ən yüksək zirvəyə çatması üçün, sözsüz ki, Hacıbaba Bağırov kimi sənətkarların məktəbini keçmək mütləqdir.”

Yaradıcılıq və həyat eşqi ilə yaşayan xalq artisti Hacıbaba xasiyyətcə nikbin adam idi. Ona görə də onun istər teatrda, istərsə də kinoda yaratdığı surətlər tamaşaçılara nikbin və xoş əhval-ruhiyyə bəxş etmiş, bu gün də bəxş edir.

Aydın Kazımzadə,

əməkdar incəsənət xadimi

Kaspi.- 2012.- 15-17 sentyabr.- S.20-21.