Doğma evin astanasında

(hekayə)

Gülzadə nənə ona lazım olan stansiyaya çıxanda günəş artıq öz isti, parlaq şüalarını yer üzünə yaymışdı. Ətrafda adam çoxdu – kimi artıq gəlmişdi, kimi isə əksinə, harasa yola düşməyə hazırlaşırdı. Yaşlı qadın bu stansiyaya qədər uzun yol qət eləmişdi. Bir neçə qatar dəyişmişdi. Yolda pis yatmışdı. Başında yalnız bir fikir dolaşırdı: necə olur-olsun evə çatmalıdı!

Gülzadə nənə stansiyada avtobusa mindi və bir saatdan sonra 70 il əvvəl doğulduğu doğma kəndinin yaxınlığındakı dayanacaqda düşdü. Yaşlı qadın doğma kəndinə yaxınlaşdıqca hər tərəfə diqqətlə baxırdı, sanki düz gəlib-gəlmədiyinə inanmaq istəyirdi. Burda, küçələrdən birində ata evi olmalıydı.

Gülzadə nənə asta gedirdi. Qəlbində səbəbini özü də bilmədiyi sevinc, həyəcan, hətta narahatlıq hissi duyurdu. Xəstəxanadan cəmi bir ay əvvəl çıxmışdı və ürəyində aparılan əməliyyat arabir özünü büruzə verirdi. Əlbəttə, əgər həkimlər onun “səyahətindən” xəbər tutsalar, çox narazı qalacaqlar.

Gülzadə nənə ətrafa nəzər salır və öz-özünə inanmırdı. O, yenidən öz kəndində idi, elə bil ayrılıq heç olmamışdı. O ayrılıq ki, bütün həyatı boyu, altmış il davam etmişdi... Bu müddət ərzində çox şey unudulur, amma yaddaşdan hər şey silinmir. Xüsusən uşaqlıq illəri, qayğısız, xoşbəxt günlər.

- İnanılasıdımı, - xatırlayırdı, - hələ bu yaxında mən bu yerlərdə gəzib-dolaşmışam. Uzun hörüklü balaca qız olmuşam, ancaq indi...

Eh, zaman, qiymətli zaman, biz çox vaxt onun qədrini bilmirik. Bəzən nəyisə qaytarmaq, düzəltmək istəyirsən, lakin əlin heç hara çatmır, gedərgəlməzdədi. Elə ki, vaxtın qədir-qiymətini bilməyə başlayırsan, baxırsan heç nə qalmayıb...

- Atam və qardaşım müharibəyə burdan getdi, anam və bacım Xədicəylə bizi hamı ilə bərabər burdan zorla uzaqlara sürdülər...

Qarının göz yaşları ixtiyarsız axdı.

- Yox, özümə söz vermişəm ki, ağlamayacağam! Evə çatmaq üçün özümü qorumalıyam, - öz-özünə dedi.

Yanından ötən kənd sakinləri gözlərində yaş hər bir evə diqqətlə baxa-baxa gedən bu qadını öz kəndlərində ilk dəfəydi görür və təəccüblənirdilər. Nə biləydilər kimdi, hardandı?..

Gülzadə nənə doğulduğu evə çatmağa az qalmış yanından bir yük maşını sürətlə keçdi. Qəfildən qalxan toz bir müddət nəfəs almağa mane oldu. Amma qadın ayaq belə saxlamadı. Onun bir an da dayanmaq fikri yoxdu. Xüsusən, bu saat, doğma evin astanasına bir neçə addım qaldığı bir vaxtda.

Bir də, ömründə bu qədər çətinliklər yaşamış bir adamı nə saxıaya bilərdi? Yox, heç olmasa indi yox!

Düzdü, çox-çox illər əvvəl, birinci dəfə doğma evinə qayıtmağa cəhd edəndə, hər halda, bu baş vermişdi. Onda Simferopolda ailəsi, əri və iki uşağı ilə birlikdə, krım milisi saxlamışdı. Milis işçiləri biləndə ki, yarımadaya özbaşına növbəti krımtatar ailəsi qayıdıb, o saat rəislərini çağırdılar. Özünü yetirən milis polkovniki Kuzmuk Ynusov ailəsinin bir sutka ərzində könüllü şəkildə Krımı tərk etməsini tələb etdi, əks təqdirdə...

Gülzadə və əri Cəlal onların ailəsinə toxunmaması üçün polkovnikə çox dil tökdülər.

- Biz cinayətkar deyilik, öz Vətənimizə qayıtmışıq, həmişə işləmişik, iş tapacaq və hamı ilə bərabər bizim Krımın dirçəlməsi üçün çalışacağıq...

Ancaq əvvəlcədən krımtatarları haqqında təlimatlandırılan, əmrləri yerinə yetirməyə adət etmiş Kuzmuk dediyindən dönmədi:

- Birincisi, Krım sizin deyil. İkincisi, biz sizsiz də keçinərik. Bunu da bilin, burda sizi heç kim qydiyyata götürməz! Deyildi – çıxın gedin, sizsiz də işlərim xirtdəkdəndi. Artıq siz hamınız zəhləmizi tökmüsünüz. Deyirlər, bura olmaz, amma bunlar bir əldən yenə gəlirlər. Təkcə keçən həftə başıma bəla olmuş bütöv bir “desant”ı, beş belə ailəni geri qaytarmışam. Buyur, biri də bu yandan çıxdı, bir zibildən qurtarmamış...

Ynusovların uşaqlıqdan qayıtmağı arzuladıqları və əzab-əziyyətlə gəldikləri yerdən getmək fikirləri yoxdu. Amma təəssüf, güclər bərabər deyildi. Gecə xəlvətcə gələn əlavə milis dəstəsi gənc ailəni artıq neçənci dəfə həyata keçirilmiş ssenari üzrə Krımdan zorla köçürdü. Məhz o zaman bir neçə asayiş keşikçisi Krımın yolunu ömürlük unutması üçün onun ərini dəyənəklə vəhşicəsinə döydü. Bundan sonra Cəlal tez-tez başağrısından şikayətlənirdi. Lakin heç bir dərman ona kömək eləmirdi. Krıma yaxın olmaq üçün birtəhər gedib yerləşdikləri Xersonda həkim ona müalicə olunmaq üçün Krıma, Yaltaya getməyi məslət gördü.

- Sağ ol, həkim, - Cəlal ona dedi, - sevinə-sevinə gedərdim, amma hələlik mənə ora getmək olmaz...

Həkim Anatoli Borisoviç insanları sevirdi, öz pasientlərini millətlərinə görə fərqləndirmirdi. Ancaq o, yaşadığı ölkəni sevir və onun hakimiyyətinə tabe idi. Hakimiyyət üçünsə özününkü və yad, lazımlı və lazımsız xalqlar vardı. O zamankı hakimiyyət üçün onları Vətəninə qaytarmaq tələbiynən daim dəng edən Krım tatarları “ikinci növ” insanlar sayılırdı. Bu hakimiyyət insanların Vətənini özbaşına təyin etməyə adət etmişdi...

Əri Cəlal artıq çoxdan ölüb. Gülzadə nənənin uşaqları və nəvələri artıq çoxdan hara gəldi səpələniblər. İndi heç bir kömək olmadan gəldiyi bu yerdən onu heç kim və heç zaman qova bilməz!

Gülzadə nənə küçənin axırına çatdı. Evi düz onun qarşısındaydı. O vaxtdan, demək olar, heç dəyişməmişdi. Həmin divarlardı, düzdü, çox yerdən çatlamışdı, həmin pəncərə, həmin köhnə kirəmit örtükdü... Buna baxmayaraq ev ona necəsə balaca göründü, uşaqlıqda o böyükdü. Həyətdəki su quyusu da nədənsə yoxdu. Bütün həyətdə otdan başqa heç nə bitməmişdi. Amma həyətin axırındakı nəhəng qoz ağacı elə əvvəlki yerində yenə tək ucalırdı. O, uşaq vaxtı haçansa atasının burda saldığı bağda oynamağı sevərdi. Uşaqlığı çoxdan keçmişdi. Bağ yoxdu. Amma ata evi, öz əlləriynən əkdiyi qoz ağacı əvvəlki kimi dururdu. Ən əsası yaddaşı güclüydü.

Gülzadə nənə doğma evlə üzbəüz dayandı. Ona xeyli baxdı və nəsə düşündü. Üzünün ifadəsi tez-tez dəyişirdi. Gah əzablı gərginlikdən donur, gah da xoş xatirələrdən canlanırdı. O, evin, həyətin hər tərəfinə diqqət yetirirdi, sanki orda kimisə görməyə ümid edirdi. Amma evdə, görünür, artıq çoxdan heç kim yaşamırdı. Necəsə yazıq və kimsəsiz görünürdü.

O, əyilmiş balaca qapının ağzında xeyli dayansa da həyətə girməyə tərəddüd elədi. Nəhayət, özünü toplayıb doğma evə doğru addım atmaq istəyəndə Gülzadə nənə birdən ürəyində kəskin ağrı hiss etdi. Ah çəkərək qapının yanındakı köhnə skamyada güclə əyləşdi. Baxışları isə ata evindən ayrılmadı...

Birdən bir an əvvəlki boş və kimsəsiz həyət səs-küylə, cingiltili balta səsləri ilə doldu. Bu odun doğrayan atası və qardaşı idi, nə haqdasa ciddi danışırdılar. Bir az onlardan aralıda Xədicə qonşunun pişiyini sığallayır, qaçmasın deyə dilə tuturdu. Daha hansısa balaca qızcığaz yerdən, hündür ağacdan düşən qozları yığırdı. O kiməsə çox oxşayırdı. Görəsən kimdi? Gülzadə nənə gərginləşdi, fikrini cəmlədi... Eh, bu ki elə o özüdü! Ancaq o, altmış il əvvəl belə bir qızdı! Doğrudanmı, bu mümkündü? Deməli, zamanı geri qaytarmaq, uşaqlıq illərinə qayıtmaq olar?!

Heyhat... Bu səhnə qəfildən gözə görünən ilğım kimi yox oldu. Amma bu an hardansa çox uzaqlardan köhnə, gözəl bir musiqi eşidildi. Gülzadə nənə onu tanıdı. Anası kədərli anlarında məhz bu mahnını zümzümə edərdi. İndi bu mahnı Gülzadə nənənin əsl təskinliyi oldu. Uşaqlıqda arabir onu sevindirən konfet kimi şirin gəldi ona. Mahnı daha ucadan səsləndi, qarı üçün duaya çevrildi.

- Mən öz evimizə çatdım, ana, eşidirsənmi? Mən burdayam, mən qayıtmışam! Mən bu günü necə də çox, demək olar, bütün həyatım boyu gözləmişəm! Evimizə olan bu yolum necə uzun oldu! Amma göydəki məni eşitdi, doğma yuvama çatmağa mənə güc verdi...

***

Həmin gün axşam kənd sakinləri çoxdan tərk edilmiş evin yanındakı skamyada yaşlı bir qadının cansız cəsədini tapdılar. Onun hardan gəldiyini heç kim bilmədi. Hansısa gözəgörünməz qüvvə onu nəyə görə bu evə gətirmişdi? Ömrünün axır dəqiqələrində o nə haqqında düşünürdü? Hər şey qurtardı, hər şey sakitləşdi və susdu... Bundan belə onun ruhu ordadı, çoxdan başqalarının, Allahın bəxş etdiyi doğuşundan bəri tanıdıqlarının hamısının olduğu yerdə.

Seyran Süleyman

Ruscadan çevirən: Eyvaz Zeynalov

Kaspi.- 2012.- 22-24 sentyabr.- S.24.