«Rafiq Tağı mənim tərcümeyi-halımdı»

Baba Vəziroğlu: «Əgər görsəm ki, ədəbiyyata bizim şövqlə yazıb yaratdığımız illərdəki qədər maraq var, hamıdan yaxşı yazaram»

Baba Vəziroğlunun sözlərinə bəstələnmiş mahnıları yəqin ki, eşitməyən adam tapmaq çətindir. Tez-tez televiziya proqramlarında tamaşaçıların sevimlisi olan Baba müəllim öz dövrünün sevilən gənclərindən və nasirlərindən olub. Onun “Yol”, “Dünya dəyməz göz yaşına”, “Ocaq”, “Səhər qatarı”, “Yaddan çıxan görüş” kimi kitabları böyük tirajlarla işıq üzü görüb. Eyni zamanda çoxsaylı tərcümələrlə də məşğul olan Baba Vəziroğlu Maksim Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun məzunu olub. Şeirlərinə yüzlərlə mahnılar bəstələnib. Baba müəllimlə sözbət çox maraqlı idi, amma heyf ki, dünyada vaxt qıtlığı da var...

- Rafiq Tağı barədə hazırlanan televiziya verilişində susur, daha çox dinləməyə üstünlük verdiniz. Halbuki, Rafiq Tağı ilə ən yaxın olan adamlardan biri də siz idiniz? O verilişdə sizi narahat edən nə idi?

- Ümumiyyətlə, mən o verilişə getmək istəmirdim, sadəcə fikirləşdim ki, başqa cür yozacaqlar, ona görə də getdim. Amma unutmaq olmaz ki, bizim dostluğumuz uzun illərə söykənir və mən onun yoxluğuna alışa bilmirəm, bu yaşımda belə başa düşürəm ki, hələ uzun illər də alışa bilməyəcəyəm. O verilişdə mən ona görə susurdum ki, mən Rafiqin ölümünü başa düşə bilmirdim, əgər bir şeyi başa düşə bilmirsənsə onun haqqında necə danışasan? Bir də ki, onun yoxluğunu sözlə ifadə edə bilməyəcəyimi yaxşı bildiyimə görə verilişə getmək istəmirdim.

- Rafiq Tağı ilə dostluq münasibətlərinizdən danışardınız zəhmət olmasa?

- Nəsə demək çox çətindir. Rafiq Tağı mənim tərcümeyi-halımdı. İnsan öz-özündən necə danışa bilər? Elə bir sənə deyirlər ki, başla özündən danışmağa. Necə danışa bilərsən? İnsan gərək başdan xarab ola ki, özü-özündən arın-arxayın danışsın. Rafiq mənim ömrümün böyük bir parçası idi. Tələbəlik vaxtı, Moskvadakı günlərimiz – bunlar hamısı bizim ömrümüzün bərabər parçları idi. Son 20 ildir də Bakıda münasibətlərimiz davam edirdi. Hər gün biz ya görüşür, ya da telefonla saatlarla danışırdıq… Və doymurduq. Həyatın hər üzündən, sevincindən, problemlərindən söz salırdıq. Uzun ömür sürmüşəm, amma Rafiq qədər, loru dillə desək, mənimlə söhbəti tutan ikinci bir adam görməmişəm. Qəribədir ki, bizim xasiyyətimiz və dünya görüşümüz də tamam fərqli idi. Amma biz sanki eyni materialdan hazırlanmışdıq. Bir tamın hissələri idik, sanki. Desəm ki, qardaş idik, sirdaş idik, bu sözlər bizim münasibətlərimizi tam ifadə edə bilmir. Mən bir almanın iki parçası demirəm, bu çox şablon olar. Mən lazım olanda problematikəm, lazım olanda sərtəm, lazım olanda ürəyi yumşağam, Rafiqsə çox həlim adam idi. Biz çox şey barədə eyni fikirdə, münasibətdə idik, həmrəy idik. Rafiq Tağı yazılarında tamam başqa adam idi. Həyatda nə qədər həlim idisə, yazılarında bir o qədər qəddar, heç nəyə güzəştə getməyən adam idi. Rafiq ədəbiyyatda bir hərfin də söhbətin edən adam idi, ciddi yazıçı idi, yaxşı dost idi. Bütün bu dediklərimlə mən heç də təzə söz demirəm, bunları hamı bilir.

- Baba müəllim, bir vaxtlar əsərlərinizin yaxşı satıldığı və refleks yaratdığı vaxtlar olub. Lakin bu gün sizi sanki, ədəbiyyatdan bir qədər çəkilmiş kimi görürük, bu nəylə əlaqədardır?

- Yox, ədəbiyyatdan çəkilməmişəm. Sadəcə olaraq mən bir qədər yaradıcılıq yolumu dəyişmişəm və öz işimlə məşğul oluram. Mənim böyük bir hobbim var: mahnı mətnləri yazmaq. Çünki bu sahə həm pul gətirir, həm də şöhrət. Bu gün çox adam çox söz deyir, amma nəticə ortadadır ki, ədəbiyyat oxunmur. Ciddi ədəbiyyat heç oxunmur. Əgər görsəm ki, ədəbiyyata bizim şövqlə yazıb yaratdığımız illərdəki qədər maraq var, hamıdan yaxşı yazaram. Bədii yaradıcılığımın 90 faizi nəsr əsərləridir. Bəzən məni sırf nəğməkar şair kimi təqdim edirlər. Bu səhv təqdimatdır. Sadəcə gördüm ki, millət ciddi ədəbiyyatın kitabını bağlayıb bir kənara qoyub. Bir vaxtlar mənim əsərlərimi oxuyan insanlar, artıq həyatda yoxdurlar, qalanlar da oxucudan, dinləyiciyə və tamaşaçıya çevrilib, onda anladım ki, mahnı mətnləri yazmaq lazımdır. Çünki bu gün insanların oxumaqla arası yoxdur. Bəzən nikbin danışırlar, amma başa düşə bilmirəm. Yazdığım nəsr əsərləri ciddi ədəbiyyat nümunələridir, eləcə də Andrey Palatonov və başqa yazalardan etdiyim tərcümələr. Tez-tez o vaxtlar deyib, keçmişi xatırlamaqdan da xoşu gələn adam deyiləm. Amma bir şeyi deməliyəm, o vaxt ciddi ədəbi mühit var idi. Əkrəm Əylisli “Azərbaycan” jurnalının baş redaktoru idi. Biz cavanları tərcümələrə həvəsləndirirdi, yəni hamı ədəbiyyatla nəfəs alırdı. Bu gün isə hər şey dəyişib. Bir sözlə, suların durulmasını gözləyirəm.

- AYB-yə də gedib-gəlmirsiniz, oradan da kənar görünürsünüz.

- Mən hər gün «Xətai» küçəsindən keçib gedirəm, orda ədəbiyyat iyi gəlsə gedərəm ora. Belə bir söz var: kabab adına getdim, gedib gördüm eşşək dağlayırlar. Bu gün AYB-də heç eşşək dağının da iyi gəlmir. Bir də ki, mən məişət və ya nəyinsə bölüşdürülməsinin aparıldığı məkanda, AYB-AYO qarşıdurması olan yerlərdə olmaq istəmirəm. Ciddi, elmi ədəbiyyat söhbətləri, müzakirələri olsun, böyük həvəslə gedərəm. Yoxsa cəfəngiyat dinləməyə vaxtım və həvəsim yoxdur. Özümü Azərbaycanın ən düşüncəli, say-seçmə oxucularından sayıram, hesab edirəm ki, bədii zövqüm də yaxşıdı. Yüksək səviyyədə təhsil almışam, xırda ədəbiyyat oyunlarına belə deyim da, oyuncaq olmaq fikrim yoxdur?

- Oxumaqdan söhbət düşmüşkən hazırda kimlərin əsərlərini oxuyursunuz?

- Gənclərdən Sevinc Çılğın çox sevdiyim şairədir. Aqşinin də şeirləri çox maraqlı və düşündürücüdür. Eləcə də, Sevinc Pərvanə, Günel, Mövlud, Kəramət Böyükçöl, Əli Əkbər, Seymur Baycan və s. “Ən Yeni Ədəbiyyat” seriyasından çıxan kitabları bir-bir alıb oxuyuram və çoxunu da bəyənirəm. Bu gün bu gənclər olmasa, ədəbiyyatın solğun mənzərəsi daha pis görünər. Seymur Baycanın publisistik yazıları çox yaxşıdı, oxuduqca ləzzət alırsan, Günelin reportajlarını da sevə-sevə oxuyuram.

- Söhbətimizin yönünü nəsrə tərəf çəkək. Çexov haqqında məşhur fikir var ki, “Çexov üçün hər hadisə hekayədir”, bu fikirlə razısınız?

- Sən elə deyirsən, hətta mən deyərdim ki, Çexov üçün hər bir hərəkət, hər bir obraz hekayədir. Onun hekayələri heç nədən yaradılmış gözəlliklərdir. Məsələn, Çexov adicə ağacdan yarpağın düşməsini belə hekayəyə çevirə bilib, yaxud kimisə gözləyən bir qoca arvadın gözündəki ifadəni. Bilirsən bu nə deməkdir? Yəni Çexov özünü hər şeydə ifadə edə bilib. Azərbaycanda da Rafiq Tağının hekayələri belədir. Bu mənada Rafiq Tağı Azərbaycanın Çexovudur. Yazıçılar iki cür olur. Yazıçı var ki, onun üçün həyatdakı hər bir xırda şey də mövzudur, yazıçı da var ki, bu boyda dünyada onun mövzusu yoxdur. Azərbaycanda xeyli sayda yazıçılar var ki, dünyanın dağılması belə onun üçün mövzu ola bilməz.

- Söhbətimizin əvvəlinə dediniz ki, gördüm ki, nəsrin oxucusu yoxdur, şeirə keçdim. Ümumiyyətlə, oxucusu olmaq şərtdirmi, mən onlarla yazıçı adı çəkə bilərəm ki, öz dövrlərində oxunmayıb. Hələ lap əvvələ getsək Sokrat öz təlimlərini yazmırdı ki, düşüncə qum üzərinə yazılan yazı kimi bir müddət sonra ideya dənizində qərq olmalıdır. Bu o demək idi ki, o öz gələcək oxucularını itirir.

- Fərid, sən hələ gəncsən və görünür, ədəbiyyatla bağlı öz fikirlərin də var. Lakin bir şey də yanılmaq olmaz: Hər yazıçı öz dövrü ilə hesablaşır, eləcə də hər insan. Mən də sənə çox adlar çəkə bilərəm ki, onlar öz dövründə oxunublar. Dostoyevski oxunmurdusa, niyə nəşriyyat ona qonorar verirdi, əsər sifariş edirdi? Həm də biz bu günü yaşayırıq axı, gərək bu günün insanını nəzərə alaq. Ciddi yazmağı da yaxşı bilən adamam, nə vaxt ciddi oxucu yetişər, onda da ciddi ədəbiyyat nümunələri yazaram.

- Ədəbi mənzərə, ədəbi proses kənar gözlə necə görünür?

- Ədəbi proses də nəinki funksionallıq yoxdur, hətta deyərdim ki, ədəbi prosesin özü yoxdur. Bizim gənclik illərimizlə müqayisədə, əgər varsa da, o proses çox solğun görünür. Moskva ədəbi mühitini və əlaqələrini görmüşəm. Siz o cür prosesuallığdan xəbərsizsiniz deyə, burdakı xırda-para işlər, məişət səviyyəsində ədəbiyyat söhbətləri sizə ədəbi proses təsiri bağışlayır. Ə.Əylisli “Azərbaycan” jurnalında redaktor olarkən nəinki jurnalın inkişafına, ümumi ədəbiyyatın canlanmasını reallaşdırmışdı. AYB-də yaxşı mənada qaynaşma var idi. İmam Əlinin məşhur bir kəlamı var: “Uşaqlar ata-analarından daha çox zəmanələrinə oxşayırlar”. Bu mənada biz də görünür, daha çox öz zəmanəmizə oxşayırdıq. Bugünkü ədəbi mühit də öz zəmanəmizə oxşayır. Bu gün biz haradan gəldiyimizi, bəlkə bilirik, amma hara getdiyimizi yox.

- Baba müəllim, ədəbiyyatın janrsızlaşdığı vaxtda nə yazırsınız?

- Yeni bir əsər üzərində işləyirəm, amma cəmiyyətimiz kimi mənim də əsərimin süjeti və janrı hara getdiyini bilmir, naməlumdur. Bu əsər nə hekayədir, nə roman, nə də povest. Bir az publisistika, bir az xatirələr də qatılıb gözünə. Bitirməyə tələsmirəm. Sən cavansan, yəqin gələcəkdə sən də elə mənim kimi düşünürsən: yazını bitirmək haqda düşünmək lazım deyil, yazı müəllifin beynində özü yarandığı kimi, özü də bitməlidir. Hansısa yazını yaxın günlərdə bitirəcəm deyən adamları başa düşə bilmirəm. Yaradıcılıq maşın deyil ki, istədiyin vaxt, istədiyin yerdə dayandırasan.

- Bugünkü mahnı mətnləri barədə nə deyə bilərsiniz, ümumi mənzərə baxımından belə fikir yaranır ki, hər mətndən mahnı mətni düzəldirlər. Sizcə, bu nə dərəcədə doğrudur?

- Belə deyək, yaxşı dərzi də var, pis dərzi də. Yaxşı hekayələr də yazılır, mənasız hekayələr də. Eləcə də, yaxşı mahnı mətnləri də yazılır, pis mahnı mətinləri də. Yəni bu mövzuya bir mənalı yanaşmaq olmaz. Ümumi mənzərə baxımından deyirsənsə, razıyam ki, bayağı mahnılar çoxdur. Bunun da bircə səbəbi var, mahnı mətninin yazmaq üsulunu, yollarını bilmirlər.

- Hansı üsullardı onlar?

- Mahnı mətni başdan ayağa eyni mövzu ətrafında fırlanmalıdır. Şeirdəki bir misra belə yad fikri ifadə etməməlidir. Yığcamlıq və məqsədlilik olmalıdır ki, dinləyiciyə 3-5 dəqiqə ərzində öz fikrini çatdıra biləsən. Misralar eyni ritm və hava da olmalıdır. Şeir özü musiqili olmalı, quru, cansıxıcı olmamalıdır. Aydın, səlis və xalq ifadələrinə yaxın olmalıdır və s.

Fərid Hüseyn

Kaspi.- 2012.- 7-9 yanvar.- S.15.