Hallalıq, insanlıq

(Hekayə)

Mahmud kasıbyana yaşayan bir ailədə böyümüşdü. Atası Hüseyn kişi cümə günlərində övladlarının əlindən tutub müqəddəs “İbey-İbrahim” ocağına ziyarətə aparar, halallığın, təmiz insanlığın, doğma ocağa məhəbbətin, müqəddəsliyinin məhz inam-inanc cığırından keçdiyini və hər kəsin ömrü boyu bu halallığı daşımalı, əməl etməli olduğunu anladırdı.

Hər şeyin zamana ehtiyacı olduğu bəllidir. Mahmud təhsil aldı, iqtisadçı oldu, paytaxtdakı ticarət mərkəzinin bir qolu təbiətən düzlüyü, doğruçuluğu, haqqı itirməməzliyi ömrünün yaşam tərzi hesab edən insan kimi ona etibar etmişdilər. Cavan olsa da, hər işdə sərrast bir gənc olan Mahmud piştaxtanın yanına söykənmiş qadın çantasını görəndə, onu təlaş bürüdü, gicgahlarından soyuq tər axdı. Xidmətçiləri, ətrafdakıları səslədi.

- Buradakı çanta kimindir? Unudulub qalıb?

Hayına səs verən olmadı. Bəziləri istədilər ki, müdaxilə etsinlər, o, imkan vermədi.

- Əgər sizindirsə, yazılı olaraq içərisindəki əşyaları və pulları dəqiq, adba-ad bildirin, – dedi.

Mövcud vəziyyəti müdiriyyətə, hüquq-mühafizə orqanlarına bildirsə də, yazın gəlişinədək xəbər-ətər çıxmadı. Mahmud çantadakı xeyli miqdarda pulu və zinət əşyalarını bir neçə vətəndaşın iştirakıyla sənədləşdirib, seyfin dərin yerinə qoydu.

Küllü miqdarda tapılan sahibsiz pulların sədası qohum-əqrabaya yayıldı. Toran qovuşmamış Roza və yeznə Sahib şad-şalayın gəldilər. Böyük bacısı Roza bahalı tortu kətilin üstünə qoyub, Mahmudun yanında simsar oturdu.

- Bajın sənə qurban, çoxdandı gəlmək istəyirdik, amma vaxt tapa bilmirdik. Qız-gəlindən xəbərimiz var, ay başımızın tacı, özün necəsən? Bilirsən ki, qardaşlarımın kiçiyi olsan da, ürəyim daha çox səni tutub, — Mahmudu qucaqlayıb, kövrəldi.

- Bilirəm, bilirəm bajı, sağ ol.

Roza və əri Sahib “sezonda” Rusiya bazarlarında al-ver edər, Dubay, Türkiyə mallarının satışını hər tərəfə yaymışdılar.

- Bajın qurban,- tort kəsdi, çayı Mahmudun qarşısına düzdü.- o sahibsiz pullardan verəsən fırladaq. Neynək, yiyəsi tapılan kimi, sən deyəndə qaytarariq. Əlli min olsa, bizim üçün çox böyük şey deyil...

Mahmud sərt çevrildi.

- Nə danışırsan bajı, sizi çox istəyirəm, amma üz vurmayın. Sizdən əvvəl əziz kirvəmiz Mürsəl gil də gəlmişdilər. Bizim nəsil həmişə halal – haqla yaşayıb, əmanətə xəyanəti heç ilahi də bağışlamaz. Özgə malıdır, xəyanət etsəm ailə namusumuza, şəxsiyyətimə xələl gələr. Şəxsi ləyaqətimisə heç kimə bağışlamaram!

Yeznə Sahib yasaladı:

- Mahmudun xasiyyətini bilirsən də...

Qapının zəngi çalındı. Vaxtsız gəliş hamını təəccübləndirdi. Mahmud çaparaq özü durdu.

Hay-küylü xaloğlu Süleymanla öpüşüb-görüşdülər.

- Əziz qohumlar gəl-get etməyəndə, yadlaşırlar. Dedim, gedək, uşaqlar da bir-birlərini tanısınlar, küçədə qarşılaşıb birdən höcətləşərlər, heç olmazsa qohumluğu bilsinlər, – Süleymanın gur səsi evi başına götürdü.

- Çox xoş gəlmisiniz! Maşallah, uşaqlar da yekəlişiblər. – Mahmud birdən-ikiyə gəlməyən, bu karsız, sözlü qohumlara da mehribanlıq göstərdi.

- Dayısı, ikisi də instituta sənəd verəcək.

Mahmudun dalağı sancdı. Bunlar adamı heç vaxt itirib-axtaran deyillər. Havayı pul iyi alıblar, hərəsi bir oyun qururlar. Keçməz! Təzə qonaqları süfrə başına dəvət etdi.

Gecədən xeyli keçsə də, heç kim əsil məqsədləri barədə söhbət açmırdı. Uşaqların əsnəşdiyini görən qonaqlar nəhayətki qalxdılar. Şirin sağollaşdılar. Xaloğlu Süleyman ayaq saxladı.

- Xaloğlu, imkanın var, mənə əl tut, uşaqları instituta qoyum. Eşitdiyimə görə səndəki o pullar qalıb orada. Əziz qardaş, xalanın adı haqqı, bir sorağınla götürüb gələcəyəm.

- Süleyman, o, özgə malıdır. Çoxları gəlib, üz vurub, verə bilmərəm. Qoy uşaqlar yaxşı oxuyub, instituta qəbul olunsunlar, ölkəmizin gələcəyi bəs necə olacaq?!

Süleyman burnunu yan tutub, başını buladı.

Ticarət mərkəzində Mahmudu əlimyandıda axtardıqlarını dedilər. Uşaqlıq dostu Fazil əmioğlu onun otağında şad-xürrəm əyləşmişdi. Böyük işlər görən Şirkətin sahibi Fazilin sorağı yayılmışdı. O, heç bir qohumla oturub-durmazdı. Mahmudu görcək:

— Bay, bay əmioğlu! Dəstə-tifaq alış-verişə gəlmişdik. Dedim, sənə də bir baş çəkim. Sən Allah, yadındadı, payızın ay işığında mal-qoyun otarmağımız? Bir dəfə az qalmışdı çayda boğulasan, son anda səni mən xilas elədim. Bostan oğurluğuna getməyimizi hələ unutmamısan?

Mahmud razılıqla təsdiqlədi.

Fazil özündən razı, sözgəlişi, əlini oynada-oynada çözələyirdi:

— Getmişdim Peterburqa, oradan uçdum Şanxaya, İstanbulda cəmi üç gün qaldım, Antaliyada bir həftə dincəlib, qayıtmışam. Təzə markalardan hansı maşını istəsən, karqoynan gətirdim.

— Minnətdaram.

— Bilirsən də, gədələrin ikisi də Hollandiyada oxuyurlar. Mahmud canı, bir az ləng tərpənsəydim basacaqdılar əsgərliyə. Maya qoyub, çıxardım aradan. Vətənpərvərlik bizə qalıb bəyəm?

— Mən elə düşünmürəm Fazil! Bəs, qucağında boya-başa çatdığımız ana torpağı, müqəddəs yerləri yağılardan kim qorumalıdır, Fazil?!

— Başını burax, el dərdini çəkən tapılacaq. Mən dedim ildən artıqdır ki, görüşmürük, həm ticarət, həm ziyarət. Sənin də dediyin həmişəki kimi dedikdi. Qulaq as, mənim milyonlarım dünya ölkələrində dövr edir, yaxşı gəlir gətirir. Qalır hərliyib, fırladasan. Batanı da olur, gəlir gətirənisə çoxdur. Bir də görürsən ki, dələduz Avropalılar süni forsmajor yaratdılar, müsəlmanları həriflədilər, bankrot adıyla milyardlarımız silindi. Nə deyəcəksən? Açıb donqili pulları desələr, ölkədə caamat bilsə, hay-küy qopacaq ki, nə bilim xalqın malıdı, görün kimlər nə qədər oğurlayıb. Birdəki qara camaat indi heç kimdi. Bədbaxtlar bilmirlər ki, hələ o tərəflərdə nələr gəlib-gedir. Arada bir gedib yerbəyer eliyirik, bəzən başqa, daha sakit ölkələrin banklarına daşıyırıq. Xaricdəki pullara görə çoxlarının canı oddadı. Birdə ki alınlarının tərini silməyiblər ki. Bir yerdə batsa da, başqa banklardakılar və villalar qalır, bəs edər. Elə qurulub ki, göydəki də mətəl qalır. Birdəki Mahmud, mənim kimisinə səndən istədiyim heç semiçka pulu da deyil!.. Məni qurdalama, eşidib-bilən olar, başımı əkərlər, nəslimi kəsərlər. Mahmud, mənə əlavə pul lazımdı, həm də qoy lap faizilə olsun. Bu arvadlar Siqanların poçtalyonundan da becit işləyirlər, eşitmişəm səndə sərbəst pullar var. İkicə yüz minini götürüm, fırladaq, dolanışığımıza bəsdi. Düzdür, bu, dəryada bir damladı, amma işdi dəəə.

— Fazil, bilirsənki mənim qazancım yalnız ailə-uşağa yetərlidir. Tələbələrin də ki, ehtiyacı adamı qovurur. O dediyin pullar mənə məxsus deyil. Görünür haram, əyri adamların malı olduğu üçün, sorğu-suala görə, heç dalınca gələn də olmayıb. Mən bütün yerlərə bildirmişəm. Əgər, bu ayın axırına qədər yiyəsi çıxmasa, siyahılaşdırmışam, qərara gəlmişəm ki, paylayacağam yetim evlərinə, yaxşı oxuyan, lakin imkansız tələbələrin təhsil haqlarını bağlayacam, qocalar evindəkilərə, xəstə uşaqlara, müalicəyə ciddi ehtiyacı olan, qapılarda qalanlara paylayacağam. Belələri təəssüf ki, o qədərdi ki! Görünür, tapılan bu çantadakı pullar da əhvalı yelli, qudurğanların birinin, ya da “sponsoru” olan gözəlçələrin olub. Belə oğurluq pullar kaş həmişə düşəydi mənim əlimə, paylayardım millətimizin zəlillərinə. Allaha da, insanlığa da xoş olardı.

Fazilin ağzının bir tərəfi qulağının dibinə çatmışdı. Nifrətli baxışlarla yerindən atıldı:

— Əəəə, sən düzələn deyilsən!..

Oqtay Əliyev

Kaspi.-2013.-13-15 aprel.-S.20.