Dünyada qadın olmaqdan böyük xoşbəxtlik yoxdur...” - müsahibə

Pərvin: Tək yazı üslubumda yox, həyatın hər sahəsində qadın olmağa çalışıram

- Pərvin, “Samir üçün”, “Professional”, “Şərq şirniyyatı”, “Eee... dayan!” və s. hekayələrini oxumuşam. Son vaxtlarda “Balerina” kinopovestin MKM ikincisi oldu, ayrıca kitab şəklində işıq üzü gördü, ona görə istəyirəm əsasən bu əsərdən danışaq. Ümumiyyətlə, “Balerina”da hekayələrindən fərqli olaraq nasiranə üslubdan şairəanə üsluba keçid etmisən, poetik nəsr nümunəsi yaratmısan. Bilmək maraqlı olardı ki, bu keçid nədən və necə yarandı?

- Əslində, bu keçid də deyil bəlkə. Əvvəla onu deyim ki, “Balerina” sırf assosativ yanaşmadan yaranıb. Məhz, assosativ düşüncə, ətrafımda olanları, gördüklərimi fərqli, bəlkə bir az da qəribə analizim hələ uşaq vaxtlarımdan xarakterimdə var idi. Hətta ailəmizdə zarafatla deyirdilər ki, bir yerə yarım saat gedib-gəlirsən, iki saat danışırsan. Yəqin gördüyüm hər hansı hadisənin yaratdığı assosasiyalar o qədər çox olurdu ki, bölüşməklə bitmirdi. Bu mənada “Balerina”ya hazırlıq uşaqlıqdan gedib, məncə. Amma onu yazmaq üçün müəyyən bir təcrübə lazım idi. Hekayələri, esseləri buna hazırlıq hesab etmək olar bəlkə də.

- Yenə bu üslubda yazmaq planlaşdırırsanmı?

- Bilirəm ki, bu cür nə çox yazmaq nə də çox oxumaq olar. Hərdən zarafatla desert adlandırıram “Balerina”nı. Amma həmin üslubda yazmağı planlaşdırmaq olmur. Bəzən tamam başqa formada, fərqli təhkiyə ilə yazdığım essedə həmin təsvirlər olur, bu məndən asılı deyil. Məhz o povestdə assosasiyaların o şəkildə üzə çıxmağı bəlkə də beynimdə hansısa oyanış, böyümə prosesi idi. Həmişə avqust və oktyabr ayları arası yaşa dolduğumu ruhən hiss edirəm. “Balerina”nı da həmin aylarda başlamışam yazmağa.

- Kinopovestdə belə bir məqam diqqətimi çəkdi; hər insan gərək öz yerində, öz peşəsinin sənətkarı ola. Düzmü müşahidə etmişəm?

- Maraqlı müşahidədi. Bəlkə də burda peşədən də çox, insanın daxili, mənəvi ehtiyaclarından söhbət gedir. Müşahidə elədiyim bir məqam var idi ki, bəzən insan istədiyinə çatmayanda o pis adama çevrilir. Ancaq söhbət böyük istəklərdən gedir. Yəni insanın nəyisə bütün ruhu, düşüncəsi ilə arzulamasını, ona can atmasını nəzərdə tuturam. Povesti yazmaq ideyası da məhz bu müşahidədən yarandı. Düşündüm ki, bir insanın simasında üç obraz olsun, əvvəlcə çox yaxşı, sonra çox pis, sonra yenə yaxşı. Sadə bir süjeti adi təhkiyə ilə yazsaydım, maraqlı olmazdı. Ona görə də belə bir poetik üslub seçdim.

- Bəs ana xəttlə, əsas ideya ilə paralel ideyalar da var burda?

- Deyə bilmərəm ki, nələrisə qəsdən qurmuşam, düzəltmişəm. Əsəri yaza-yaza hadisələr film kimi canlanırdı gözümün önündə. İçimdən necə gəlirdisə, elə də yazırdım. Amma sonra oxuyanda gördüm ki, gizli, yaxud qəsdən gizlədilmiş nüanslar çoxdur. Məsələn, birini deyə bilərəm: dərd insanı böyüdür, bu ideya var. Bunu uşağın çəkdiyi videolarda göstərməyə çalışmışam. Əsərin əvvəlindəki videolarda uşaqsayağı qüsurlarla danışır, bəzi hərfləri deyə bilmir, amma sonda böyük adam kimi qüsursuz. Anasının təzadlı halları, incitmələri böyüdür uşağı.

- “Balerina” sanki bir nəfəsə yazılıb, özü də qısa müddətə. Hər halda mən oxuyarkən belə düşündüm.

- ¬Əsas hissəsi qısa müddətə yazılıb. Çünki bunun üçün xüsusi ovqat lazım idi. Həmin aurada isə uzun müddət qalmaq olmazdı. Amma xeyli aylar üzə çıxarmağa çəkinmişəm və ara-sıra işləmişəm üzərində.

- Deyim ki, əsərdə şeytani məqamlar da hiss olunur, bəlkə də bu düşüncəyə gəlməyim sənə görə yanlışdır, amma həmin məqamları duymuşdum. Ümumiyyətlə, kişinin qadın xarakterinə təsirinə nə dərəcədə inanırsan?

- Əvvəla şeytani məqamlarla bağlı deyə bilərəm ki, bu fikir həqiqətən də var povestdə. Əsərin qəhrəmanı arzuladığını edə bilməyəndə, dəyişilir, içindəki iblis baş qaldırır. Amma onun halına sakit baxıb, bunu sadəcə psixoz da adlandırmaq olar. Sualınıza gəldikdə isə, məncə, insanın xarakterinə, hisslərinə, davranışına qarşı tərəf mütləq təsir edir. Bunsuz olmaz bəlkə də. Bəzən soruşurlar ki, Feministsən? Məncə, qətiyyən femenist deyiləm, əksinə. Ona görə ki, Qadını böyük qüvvə, güclü varlıq hesab edirəm. Qadın istəsə, arzulasa kişini yaxşı adama, müsbət obraza çevirər, yaradar onu, istəməsə, tənbəllik eləsə də heç. Eyni zamanda da kişi bacarsa, qadını ilahi bir varlığa, istəsə mətbəxt əşyasına döndərə bilər. Bu barədə isə ən yaxşı sözü Təhminə “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi” romanında deyib.

- Povestində bədii çalarlardan biri də rənglərdir. Rənglərə marağın və əsərində əks etdirmək istəyin nədən yaranıb? Ümumiyyətlə, rəssamlığa meylin varmı?

- Deyim ki, rəssamlığa həvəsimlə ədəbiyyata olan həvəslə paralel gedib həmişə. Rəsm çəkmək qabiliyyətim olmasa da, Azərbaycan və dünya rəssamlarının əsərlərinə baxmağa, yaranma tarixçələrini öyrənməyə, ordakı rəngləri hiss eləməyə çoxdu meylim. Mütaliə etməyim nə qədər vacibdirsə, rəsmlərə baxmaq da o qədər vacibdir. Fortepiano dərslərinə gedəndə - müəlliməm bu sahəni gözəl bilirdi – o mənə rəssamlıqdan, rəssamlardan, boyalardan danışırdı. Jurnallar göstərirdi, rəssamlıq cərəyanlarından bəhs edirdi. Hətta bir müddət əvvəl rəssamlıqla bağlı layihə də planladırırdım. İndi vaxt qıtlığından alınmır, gələcəkdə ola bilər, sevdiyim rəsm nümunələrini “sözə çevirməyə” çalışacağam.

- Cərəyanlardan danışdın, hansı rəssamlıq cərəyanını daha çox bəyənirsən?

- Hər bir cərəyana aid ayrı-ayrı əsərlər var ki onları çox sevirəm. Amma ruhən İmpressionizm və Sürrealizm cərəyanlarının nümunələri daha yaxındı mənə. Monenin, Renuarın, Deqanın, Salvador Dalenin əsərlərini misal çəkə bilərəm.

- Rəsul Rzanın “Rənglər” silsiləsi haqda essen də var. Bu əsər nə qədər təsir edib sənə?

- Çox təsir edib. Həmin dediyin məqalədə “Rənglər”ə münasibətimi az-çox ifadə etməyə çalışmışam. Amma hər halda fikirlərim, aldığım təəssürat o qədər zəngindir ki, bir yazıya sığışdırmaq çətin olardı. Bu əsər hər yaşda bir cür təsir edib mənə. Uşaq vaxtı bəlkə də çox az başa düşürdüm onu. Amma böyüdükcə daha yaxşı anladım. Povesti yazanda isə ara-sıra, yenidən oxuyur, təzə nələrsə tapırdım. Rəsul Rza unikal bir intellektual poeziya nümunəsi yaradıb, bəzən bunu beyni işlətmək, itiləmək üçün də oxuyuram.

- Balerinanı bir də yazmaq istərdinmi?

- Yazdığın əsəri bir də yazmaq bilmirəm nə qədər alınar, nə qədər düzgündü... Amma hər halda, tam səmimi deyirəm, “Balerina”nı yazdığım vaxtlar üçün darıxıram, məmnuniyyətlə yenidən, bəlkə daha yaxşı yazaram. Hər halda özümün gördüyüm, ədəbi zövqünə inandığım adamların dedikləri bəzi qüsurları təkrarlamaram.

- Bu əsəri rəssamlığın, musiqinin və ədəbiyyatın sintezi adlandırmaq olarmı?

- Bəlkə kimsə adlandıra bilər. Amma özüm səmimi və təvazökarlığı immitasiya etmədən deyirəm, mənim üçün rəssamlıq da, musiqi də, ədəbiyyat da elə bir ilahi yerdədi ki, “Balerina”nı orda, özü də üçünü özündə cəmləşdirən əsər kimi görə bilmərəm. Mən hələ öyrənirəm və sənət nümunəsi yaratmışam deməyim sadəcə primitivlikdən və naşılıqdan xəbər verər. Əslində, sənətdən xəbəri olmayan adamlar öz cızma-qaralarını şedevr hesab edirlər. Bundan daha yaxşı, daha peşəkar yazmaq arzulayıram və bunun üçün sözün həqiqi mənasında gecə-gündüz çalışıram.

- Və “Balerina”ya aid son sualım. Uşaqlıqda balerina olmaq istəməmisən?

- Yox, belə bir istəyim olmayıb. Uşaqkən elə müəllim olmaq istəyirdim, universitetdə dərs demək arzulayırdım. İndi Azərbaycan Pedeqoji Universitetinin “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” kafedrasında müəllimə işləyirəm. Başqa bir arzum da əsərlərini bəyəndiyim sənət, ədəbiyyat adamlarından müsahibələr almaq, bəlkə də sadəcə onlarla ünsiyyətdə olmaq idi.

- Yeri gəlmişkən, “Pərvinin həmsöhbəti” layihəsində daha çox sual vermək yox, sadəcə söhbət etmək prinsipin hiss olunur.

- Doğrudur. Bir müddət, hələ bu söhbətlərə başlamamış saytlardan, qəzetlərdən müsahibələri izləyirdim. Hardasa, 20-30 sual var, hamıya verilir bu suallar. Onda qərara aldım ki, özümü sınayım, həmsöhbətlərimə bir az fərqli yanaşmağa, onların yaradıcılığında indiyə kimi açılmayan məqamlara toxunmağa çalışım. Hələ heç vaxt musahibimin fəaliyyətini, yaradıcılığını öyrənməmiş söhbət etməmişəm. Və bu söhbətlər sayəsində xeyli bilgilər əldə etmişəm.

- “525-ci qəzet” də “Yüz gözəl sevgi şeiri” adlı layihə aparırsan. İstərdim ki, şeirlərin seçilməsi prinsipindən danışasan.

- Burda hər hansı prinsip, məsələn xronoloji, yaxud başqa qayda qoymaq düzgün olmaz. Hər həftə sevgidən danışmaq asan deyil. Mövzu birdir, bu barədə özünü təkrarlamadan yazmaq çətindir. Seçim belədir ki, hansı şeir mənə təsir edirsə, assosasiya yaradırsa, onun haqqında yazıram. Bəzən sual verirlər ki, Nizaminin şeirindən yazmamış niyə müasir bir şairdən yazırsan, axı Nizami daha böyük şairdir. Burda hansı şairin böyük, hansının daha zəif olması haqda danışmaq və bu prinsiplə şeirləri seçmək düzgün deyil. Əsas olan şeirin özüdü, ordakı hadisədi, oxuyarkən yaratdığı ovqatdı. Ola bilər ki, çox məşhur şeir heç bir fikir yaratmasın. Belə olub da. Şeiri kənara qoyub başqasından yazmışam. Amma növbəti həftələrdə yenidən oxumuşam, alınıb. Elə mövzudu ki, burda məcburiyyət heç keçməz...

- Hekayələrində bir məqama fikir verdim ki, təhkiyən qadın təhkiyəsidir. Bu normaldır, belə olmalıdır. Bəla orasındadır ki, bir çox xanım yazarlar kişi intonasiyasında yazırlar və bu ton nəsr əsərlərində müəllifin qadın olduğunu biləndə bir oxucu kimi məni bezdirir. Sən yuxarıda sadaladığım problemlərdən qəsdən yayınırsan, yoxsa hər şey öz-özünə normal gedir?

- Ümumiyyətlə mən tək yazı üslubumda yox, həyatın hər sahəsində qadın olmağa çalışıram. Pafossuz deyirəm ki, məncə, dünyada qadın olmaqdan böyük xoşbəxtlik yoxdur. Bu xoşbəxtliyi Allah mənə nəsib edibsə, niyə kişi kimi davranmağa çalışmalıyam ki?!

- Mənə de görüm “Pyer Duş” necə məhşurlaşdı? Bu sualımı zarafat kimi qəbul et və öz məhşurlaşmağından danış...

- Özümü məşhur adam hesab eləmirəm və buna can atmıram. Heç vaxt arzulamamışam ki, küçəyə çıxanda hamı məni tanısın, başıma yığışsınlar. İndi ola bilsin ki, kimsə yazılarımı oxuyur, kimsə bəyənir, kimsə bəyənmir və bu adamların yaddaşında qalıram. AYB-nin, Gənc Ədiblər Məktəbinin böyük rolu oldu. Gənc Ədiblər Məktəbindən “525-ci qəzet”ə açılan qapı, bu qəzetin nüfuzu sayəsində yazılarımın oxunmağı, tədbirlər, qalibi olduğum müsabiqələr və s. Mən sadəcə yazıram... Fikirlərimi, özümü ifadə eləmək üçün məkandı ədəbiyyat, nəyəsə nail olmaq, məşhurlaşmaq üçün vasitə deyil.

- Ədəbi mühitə qaynayıb-qarışmamağın nə ilə bağlıdır? Tədbirlərdə, məclislərdə az-az görünürsən, sosial şəbəkələrdə ümumiyyətlə yoxsan. Bu mükafatlar almış, ədəbi uğurları olan birinin “qalib tək qalır” prinsipidir, yoxsa xarakterindir?

- (gülür) Qətiyyən! Hansı qalibiyyətdən danışırsan? Məgər bir-iki müsabiqədə qalib gəlmək, mükafat almaq nəyisə dəyişir? Qaliblik duyğusu insanı inkişafdan salır. Əgər idmançıların həyatına fikir vermisənsə, bir-iki qalibiyyətdən sonra heç nə edə bilmirlər, yalnız ən iradəliləri davam eləyə bilir. Mənimçün bu duyğu çox qorxuludu və onu özümə yaxın buraxmıram. Özünü zirvədə hesab edib yerində addımlaya bilərsən... “Qızıl kəlmə” mükafatının təqdimatında da yadındadırsa dedim ki, bu mükafat yazılarıma görə verilən bir avansdır, mənə inanan insanların etimadını doğrultmalıyam. Ona görə Milli Kitabxanadan çıxanda axşam yazacağım yazı barədə düşünürdüm sadəcə. Qaldı ki, ədəbi mühitə qaynayıb-qarışmamaq məsələsinə; ünsiyyətə ciddi ehtiyacı olan adam deyiləm ümumiyyətlə. Bəzən 10-12 saat bir otaqdan çıxmadan yazıb oxuya bilərəm və təklikdən qətiyyən darıxmaram. Amma şübhəsiz ki, bununla yanaşı sevdiklərimə, əzizlərimə həmişə ehtiyacım var... Bir də qapalılıq yəqin qadın xarakterimdən gəlir. Düşünürəm ki, Qadının ətrafında, həyatında çox adam olmamalıdır. Bəlkə də kiminçünsə bu düşüncə yanlışdı. Mənimsə müəyyən mənada tərbiyəmdən də gəlir. Qapalı olmaq insanlara yuxarıdan aşağı baxmaq deyil. Amma düzü, istəmərəm ki, facebook ünvanım olsun və hər adam istədiyi vaxt bir düyməni vurub ürək sözlərini yazsın mənə, hətta ən xoş sözləri belə.

- Yazılarında bir daxili senzor varmı, yazarkən kimisə oxuyub-oxumamağı səni düşünüdürüb nələrisə yazmaqda mene olurmu? Hər halda Şərq qadını üçün müəyyən məhdudiyyətlər olmalıdı...

- Əlbəttə var. Amma bu sadəcə Şərqdən yox, ailəmdən gəlir. Daxili senzor hissi cəmiyyətdən də öncə, ailəmə görədi, heç vaxt düşünmürəm ki, axı müsəlmançılıqdı, axı camaat nə deyər, belə yazmayım və s. Ancaq düşünürəm ki, bu yazını böyüklərim oxuyacaq... Bəlkə də yaradıcı adam üçün bu, yaxşı hal deyil. Kimsə deyə bilər, sən necə yazıçısan ki, özünü min cür çərçivəyə salırsan. Axı biz dünyaya çıxmalıyıq... (gülür) İnsan əməli ilə, işi ilə ən yaxınını, doğmalarını belə sevindirə bilmirsə, o hansı böyük işlərdən danışa bilər? Bu mənada içimdə müəyyən senzura var. Çalışıram heç bir əməlim, yaxud yazımla utandırmayım ailəmi. Bir də səmimi desəm, elə ciddi bir çərçivə də hiss eləmirəm. Əsas nə yazmaq deyil, necə yazmaqdı... Yazı, mövzu məcbur edirsə, açıq da yaza bilərəm... Amma necəsə gizlədilmiş “açıq”...

- AYB-nin üzvülüyündən çıxanlar barədə və ümumiyyətlə, o prosess barədə nə düşünürsən?

- Hansı prosess? Burda elə bir qeyri-adi heç nə baş verməmişdi. Hansısa təşkilata aid olmaq, yaxud sonra ordan çıxmaq hər kəsin öz işidi... Sadəcə mətbuat bu məsələni şişirtdi və dediyin kimi “prosess” düzəltdi bundan. AYB heç kimi yazıçı eləmir, heç kəsə də yazmaqda mane olmur, müasir dildə desək, klaviaturanı əlindən almır. AYB gənclər üçün layiq olduqlarından da çox iş görür. Bunu da danmaq olmaz. Lakin bir daha deyirəm ki, ordan çıxmaq hər kəsin öz şəxsi seçimidir.

- Sən özün də nə vaxtsa belə seçim edə bilərsən, yaxud fikrin dəyişilə bilər?

- Məni idarə edən hisslərdən biri də yaxşılığı unutmamağımdır. İnsan həyatımın hansısa mərhələsində mənə kiçik bir yaxşılıq edibsə, sonradan ən böyük pislikləri də eləsə, incitməyə də çalışsa, yenə səbrlə yanaşıram ona... AYB-nin gənclərlə bağlı gördüyü işlərdən danışarkən daha çox təqaüdü vurğulayırlar. Mən də təqaüd almışam, əlbəttə bu yaradıcı adam üçün böyük stimuldu, həm də bəlkə xırda maliyyə çətinliklərindən azad olmaq üçün dəstəkdi... Amma doğrusu onu nə zaman, hara xərcləməyim yadımdan çıxıb. Lakin AYB-nin, ordakı mühitin, GƏM-nin sayəsində qazandığım mənəvi qazancı illərlə xərcləsəm, bitən deyil. Gəl razılaşaq ki, ilk yazılar çap olunanda gözün adamların üzündə olur, çünki inamsızsan, komplekslisən hələ... Yazıçılar Birliyi məhz o inamı yaradıb bizdə, kompleksdən azad edib. Daha başqa məsələlərdən, tədbirlərdən, kitablarımızın çapından, təqdimatlardan danışmıram. Ona görə məhz bu yaxşılıqları unutmamağım istənilən qərarıma təsir edər.

- Gələcək planlarından danışmağını istərdim...

- Planlar çoxdur. Qarşıdakı aylarda bir uşaq pyesi yazmalıyam, artıq başlamışam. Apardığım layihələr, “Yüz gözəl sevgi şeiri”, “Dahilərin qadınları” davam edir... Amma ən əsas olan elmi işdir. İlin sonuna kimi dissertasiyamı yazıb bitirmək istəyirəm, inşallah.

- Bildiyimə görə dissertasiya mövzun Anar nəsri haqdadı... Anar müəllim haqqında çox yazılıb. Sən yeni nə yazmaq barədə düşünürsən?

- Anar müəllimin yaradıcılığı haqqında yazmaq istədiklərim o qədər çoxdur ki, bilmirəm dissertasiyanın mövzusu buna tam imkan verəcək, yoxsa nələrsə kənarda qalacaq. İlk mərhələ indiyə kimi yazılan kitabları oxumağım idi. Demək olar çoxunu oxudum və gördüm ki, Anar nəsrinin bir çox məqamları hələ araşdırılmayıb. Əvvəlcədən bir söz deyə bilmərəm, amma hər halda onun nəsrini, yaradıcılığını necə görürəmsə, hiss edirəmsə, o cür də yazmağa çalışacam. Şübhəsiz, müəyyən tələblər çərçivəsində. Elmi işin özünəməxsus yazılma qaydaları var ki onlara riayət olunmalıdı.

Fərid Hüseyn

Kaspi.-2013.-31 avqust.-2 sentyabr.-S.15-17.