“Hələ də isti yağışlar yağır...”

Unudulmaz Nüsrət Kəsəmənli haqqında

Çapıb öz atını ağatlı getdi,

Atları şimşəktər qanadlı getdi,

Uşaq yaddaşımı qapatdı getdi,

Daha nağıllara inanmıram mən...

Nüsrət Kəsəmənlinin şeridi və bu unudulmaz misraların söz düzümü, səmimiyyəti bir yana qalsın, sadəcə yaddaşda, ruh hicrəsində dikəldib ayağa qoyduğu, göz önünə gətirdiyi ovqatın özü bir ayrıca, özü də ifadəsi mümkün olmayan, yalnız iç dünyanda közərən və hər an alovlanmağa hazır olan alov kimi düşüncələrini izləyən aləm kimidi.

Nənəmin inamı, dərdi nağıllar,

Namərddi, aldatdı mərdi nağıllar.

Bizi yuxulara verdi nağıllar,

Daha nağıllara inanmıram mən.

Cəmiyyətdə baş verən hadisələrin, məkrli, unutqanlığa hesablanmış siyasi gəlişmələrin gedişatına öz şair etirazını, təpkisini Nüsrət Kəsəmənli belə ifadə edirdi. Bu dirəniş, etiraz onun yaradıcılığından ötəri bir yaz küləyi kimi gəlib keçmirdi; daha çox sistemli, ardıcıl və dayanıqlı idi. Pərdəarxası oyunların gerçək üzünü Nüsrət Kəsəmənli şeirin zərif diliylə son dərəcə dolğunluğu ilə cəmiyyətə bəyan edə bilirdi:

Elə yuxularda atlar kişnədi,

Divləri qazana saldım, bişmədi.

Gözlədim, göylərdən alma düşmədi,

Daha nağıllara inanmıram mən.

İstedadlı, poetik fəhminin bəsirət gözü ilə cəmiyyətdə, beynəlxalq aləmdə baş verən hadisələrin nədənliyini bütün anlamı ilə görə bilən və bu gördüklərinin SOS işarəsini elə vaxtındaca öz soydaşlarına yetərincə verə bilən şairin söz dünyasının sevgi çalarlarını önə çəkən ədəbi tənqid nədənsə bu vacib tərəfin üstündən həmişə nəzərə çarpmayan bir ustalıqla keçməyi üstün tuturdu. Halbuki, ötən əsrin 70-80-ci illərində Nüsrət Kəsəmənlinin nəhəng sovet imperiyasına qarşı xalq etirazının iradəsi olan “qəhrəman şəhərlər sırasına siz yazın, Bakımın da adını yazın!” tələbi “Getmək istəyirsən bəhanəsiz get” mətləbindən daha populyar şəkildə təbliğ olunmalıydı. Bir zərif, dil əzbəri olan şeirin yayım dairəsi vətəndaş etirazının dolğun ifadəsi olan digər bir dəyərli şeirin populyarlıq haqqını üstələməməli idi. Bu o zaman idi ki, Nüsrət Kəsəmənli ”mənim göy Xəzərim geri çəkilir bir az torpağımız çoxalsın deyə” misraları ilə bədnam qonşularımızın zaman-zaman, əbədi-əzəli torpaqlarımızı qayçılayıb, sərhəd sınırlarımızı daraltmalarının savaşını aparırdı, incə şəkildə həmin mətləbə diqqət yönəldirdi.

Qələm dostlarımdan birinin tez-tez xatırladığı gerçəklik Nüsrət Kəsəmənli vətəndaşlığının, şair mövqeyinin hansı dəyərlərlə hesablandığını bütöv şəkildə həmişə nəzərlərimdə canlandırır: “1982-ci ildə Nüsrət Kəsəmənli Gəncəyə gəlmişdi. Pedaqoji Universitetdə onunla görüş keçirildi. Sonra Gəncəli qələm dostları onunla birlikdə Gəncə çayı boyunca gəzintidə bir yerdə oldu. Şeir oxumasını xahiş etdik. Qəribə bir kədər, nisgil hissilə “İrəvanda xal qalmadı, İrəvanda kim qaldı ki?” misrası şeirini oxudu. Şeir bitdi və uzun müddət arada ağır bir sükut yaşandı. Hər kəs öz içinə çəkilmişdi...”

Bu o zaman idi ki, Sovetlər məkanında “qardaşdır ellərimiz” şüarının, təbliğatının sürəkli alqışlar dövrü yaşanırdı. Ancaq Nüsrətin şair fəhmi 9-10 il sonra baş verəsi milli fəlakətin poetik obrazını dil ucuna gətirə bilirdi. “İrəvanda kim aldı ki?!” kədərimizə aparan yolun bədnamlığını cilovlamağa səsləniş edirdi. Millətimizin başına zaman-zaman gətirilmiş və hələ də gətirilməkdə olan, gətiriləcək bəlaların ağırısından doğan etirazını “Dəli bir ağlamaq keçir könlümdən!” üsyankarlığı ilə önə çəkirdi. Və bu çabaları ilə azərbaycançılıq düşüncəmizin gerçək ifadəçilərindən biri olaraq ədəbi məkanımızda öz mövqeyini sərgiləyirdi. Və bu mövqeyini dərin vətəndaşlıq durumu ilə ortaya qoyduğu məqamalrın özündə belə Nüsrət Kəsəmənli başlıca olaraq son dərəcə duyğulu, zərif məhəbbət şairi olaraq qalırdı. Ədəbi ustadı Hüseyn Cavidin “Mənim Tanrım gözəllikdi, sevindi” mücadiləsinə aşinalığı ilə daha çox seçilirdi. Dil əzbəri idi ki:

Ən görümlü, bilinən təbiət hadisələrinə belə Nüsrət Kəsəmənlinin özünəməxsus, yeni poetik baxışı var idi. Onun üçün həyatın və cəmiyyətin, təbiətin hər bir predmeti dolğun, xüsusi fikir yönü daşıyan şeir mövzusu ola bilirdi. Bu, hər şeydən əvvəl Nüsrətin poetik fəhminin diriliyindən, həssaslığından irəli gəlirdi, müşahidələrinin itiliyiylə şərtlənirdi:

Əllərini yelləyib, “əlvida” dedin getdin,

Görürsənmi, hələ də isti yağışlar yağır.

Hönkürüb ağlaımağı göylərə sən öyrətdin,

Görürsənmi, hələ də isti yağışlar yağır...

İsti göz yaşlarının dünya üzünə təbiətin bağrından yağıb da gəlməsini Nüsrət Kəsəmənli bu cür özünəməxsus bir duyğuyla ifadə edirdi. Eyni zamanda Əli Kərimin yağan yağışlar “Mənim göz yaşımdı, qaydıb gəlir“ müşahidəsini yeni bir biçimdə ortaya qoyurdu. Son dərəcə orijinal, yaddaqalan bir biçimdə! Nüsrət yaxşı bilirdi ki, bu dünyada nə varsa köhnənin köhnəsi, keçmişin keçmişidi. Ancaq sevgiləri, gülüşləri təzədi və o dərin bir səmimiyyətlə həmin o təzə olan sevgilərə, gülüşlərə könül verir, onların rəsmini şeirin şirin dili ilə varağa, oradan da yaddaşlara köçürürdü.

Nüsrət Kəsəmənli istər cismani həyata, istərsə də poeziya hücrəsinə, özünün yazdığı kimi, qar kimi ağ gəldi, ləkəsiz gəldi, yağdığı yollara və könüllərə qar kimi səssizcə yağdı, harada oldusa “bəlkə”siz oldu. Eyni zamanda, onun qopub gedənlərin də haçansa üstünə qar kimi ləkəsiz, pak qayıtmaları umağağını da gizlətmədi. Mərdi-mərdanə deyə bildi ki:

Bu sevginin sonu əgər ölümsə,

Mən ölərəm ikimizin yerinə.

Nüsrətin “əlvida demirəm, görüşəcəyik” təsəllisini onun dilindən alıb “əlvida, gələcəkdə görüşənədək”-deyə ədəbi mühitə gələnlər oldu. Darılmadı. Çünki bilirdi ki, onun söz gülşəninin meyvələri özünü uzaqdan, uzaqda n, çox-çox uzaqdan nəm-nişan verir. Nüsrətin şeirləri artıq yabançı mədəniyyətlərin yabançı hallarıyla sovetlər məkanına daxil olduğu, saf duyğuların küncə qısılmağa məcbur olduğu zamanlarda Füzuli yadigarı, Leyli, Məcnun əmanəti eşqin, əhin-vəfanın yeni bir biçim və ovqatda yaşadıcısı oldu. O illərdə bir çox türk və hind filmlərinin gənclərimizə aşıladığı saf sevgi duyğularının alternativi, eyni missiyanın daşıyıcısı kimi oxundu, yadda qaldı Nüsrətin şeirləri. O, sevgi duyğularına, eşq məktublarına Kərəmin mənəvi varisləri kimi baxa bildi və yazdı ki:

Məktubun içində nəyim, nələrim,

Alovlu sətirlər gizli qəm kimi.

Yandır xatirəmi, o məktubları,

Yanıb külə dönsün qoy Kərəm kimi.

Hər cür üzü dönüklük, mənəmlik, özünəvurğunluq hissləri onun poetik dünyasına yad, uzaqdan-uzaq oldu, daxili etirazını, gileyini “Nəyimi sevmişdin, deyə bilmərəm, indisə min eyib görürsən” məndə, sakitcə öz mövqeyini ortaya qoiydu. O, görməməzliyə, görə bilməzliyə qarşı, çox həssas idi, ancaq bu münasibətini zərifdən-zərif, adamın iliklərinə işləyəcək qədər duyğusallıqla ifadə etməyin də dilini bilirdi:

Bəzən büdrəmişəm, düzü yanında,

Sevgidən salmışam sözü yanında,

Min dəfə keçmişəm azı yanından,

Məni görməmisən, görməmisən sən.

Və bu görünməzliyin günahını qarşı tərəfdə görməyi də belə qıymırdım. Günahı özündə görürdü, günəş axtararkən duman tapmısan təsəllisilə əslində öz poetik qəhrəmanını ayağa verməmək məqamı tapırdı. Hüsrət “hörümçək tor qurub pəncərəmizdə, həsrətim o torda çırpınır mənim”, “tülıü də qıymadıq pəncərələrə” misralarının iç göynəyi, duyğusallığı qədər oxucuya, onun könül dünyasına hakim kəsilə bilirdi. Onun şeirlərinə maraq bu gözlənilməz ifadə, münasibət və səmimiyyət üzündən doğulurdu. Bu maraq sevginin özü qədər əbədi, bitimb-tükənməzdir və Nüsrətin poeziya, sənət ömrü də elə oradan gəlir. Nüsrət yaradıcılığı sevgidən alovlanan kibrit çöpü kimidir və həmin kibrit çöpünün həmişə özgələrini də atəşə qalaması ənənəsi xoş olub. Elə bu şeirimin ruhu da haradasa Nüsrət poeziyasının qançəkərindən gəlir:

Səni kiritməyim min bir yolu var-

Dərdini dərdindən bilməkdir biri.

Ölüncə dərdini, dönüb başına

Dolana-dolana bölməkdir biri.

Səni kiritməyin min bir yolu var,

Ölən gümanını qaytarın diri.

Hamının gedəni gəlsin, sevdiyim,

Gedib də yenidən gəlməkdir biri.

Səni kiritməyin min bir yolu var –

Həm dardı, həm edam, həm ilmək yeri.

Hökmün ölüm doğsa anın içində,

Sorğusuz-sualsız ölməkdir biri.

Səni kiritməyin min bir yolu var –

Ağrım ağrın çəkir, ağlama, kiri.

Gedib ağladanın özünə qədər,

Ağlaya-ağlaya gülməkdir biri.

Səni kiritməyin min bir yolu var –

Bir sən biləcəksən, bir mən bu sirri.

Yolunda gedib də Allaha qədər,

Sonra da, bax, sənə dönməkdir biri.

Gülayə

Kaspi. - 2013.- 14-16 dekabr.- S. 24.