«Sən göz yaşlarını gülləyə çevir»

Vaqif Yusifli

Müasir ədəbiyyat

Poeziya həyatın, gerçəkliyin, cəmiyyətdə baş verən ictimai-siyasi hadisələrin, dünyada baş verən olayların, insanın daxili-mənəvi aləminin inikasıdır və şairlər də sözün həqiqi mənasında poeziya yolunun əbədi yolçularıdır. Əlbəttə, söhbət əsl şairlərdən gedir: dövrün, zamanın ritmini, ahəngini anındaca tuta bilən, ətrafında, çevrəsində baş verən hadisələrə qətiyyən laqeyd olmayan və deyərdik ki, bir şair çılğınlığı ilə səsini zamanın səsinə qoşan şairlər var. Müasir poeziyamızda belə şairlərdən biri də Ramiz Duyğundur.

Bu il fevral ayında Ramiz Duyğunun 75 yaşı tamam oldu. Bu 75 ilin 27 ilini SSRİ Silahlı Qüvvələrində, 16 ilini müstəqil Azərbaycan Ordusunda xidmət etmiş, tibb xidməti polkovnikliyinə qədər yüksəlmiş Ramiz Duyğun (Məlikov) müasir poeziyamızda vətənpərvərlik qolunun aparıcı nümayəndələrindən biridir. O, bu yolda bizim milli şairlərimiz-Bəxtiyar Vahabzadənin, Məmməd Arazın, Xəlil Rza Ulutürkün, Söhrab Tahirin ənənələrini uğurla davam etdirir.

Ramiz Duyğunun sovet dövründə yazdığı şeirlərdə də baş qəhrəman, baş mövzu, əsas xətt Vətənimizin şanlı tarixi keçmişi, azadlıq uğrunda mübarizələri, başına gələn qovğalar-faciələr idi. Azərbaycançılıq, milli-mənəvi dəyərlərimizin təbliği bu şeirlərin havasıydı, suyuydu. Keçən əsrin səksəninci illərinin sonlarından başlayaraq məmləkətimizdə baş verən ictimai-siyasi olaylar, müstəqillik savaşları, faciələr (20 Yanvar, Xocalı), Qarabağ müharibəsi, torpaq itkisi, şəhidlərimiz, qəhrəmanlarımız. poeziyamızın başlıca mövzularına çevrildi və Ramiz Duyğun da bu prosesdən geri qalmadı. O, Azərbaycan Müdafiə Nazirliyində Mətbuat Xidmətinin rəisi kimi fəaliyyətə başladı. Ancaq ən başlıcası şeirləri, poemaları və publisistik yazıları ilə diqqəti cəlb etdi. İllər keçəcək, Azərbaycanın Xalq şairi Söhrab Tahir «Sevgi, qeyrət və qəzəb poeziyası» məqaləsində yazacaq: «Bir zamanlar sovet imperiyasının, rus şovinizminin qaşqabaqlı kin-küdurətini təzə-təzə püxtələşən şeirlərilə atəşə tutan Ramiz Duyğun bu gün prezidentimizə yazdığı, mən deyərdim poeziyamızda ilk dəfə ən güclü və ən səmimi şeiri səviyyəsində Qarabağın azadlığını, xilasını tərənnüm edir. Bu, eyni zamanda tərənnüm deyil, həm də alovlu çağırışlardır. Bu poetik çağırışlar, fəryad və haraylar oxujunu Qarabağı sanki girov saxlayan, əsir edib onun adı ilə əylənmək istəyən düşmənə qarşı istiqamətləndirir… Ramiz Duyğun poeziyası səngər, qeyrət, döyüş poeziyasıdır».

Bu gün hər bir qeyrətli Azərbaycan vətəndaşının içində Qarabağ dərdi yaşayır. Şeirimizdə də bu dərd illərdir ki, korun-korun tüstülənməkdədir. Şairlər var ki, o dərdi məhz dərd kimi yaşadırlar. Nisgilli, ağlar misralar şeirləri boyu səpələnir. Onlar «Qarabağ haçan alınacaq?» həsrəti ilə Vətəndən Vətənə boylanan, gözləriylə unutmadıqları kəndlərinə yol çəkən soydaşlarımızdır. O kəndlər, oradakı bulaqlar, otlar, yamaclar, dərələr, ağaclar indi xatirə-xatirə yaddaşlarda yaşamaqdadır. O bulaqlar, o otlar, o ağaclar də qaçqın, köçkün dediyimiz insanların yolunu gözləyir. Amma elə şairlər də var ki, müharibə başlanandan bu günə kimi iki möhtəşəm şairmizin-Məmməd Arazın «Ayağa dur, Azərbaycan!» və Qabilin «Ümid sənədir ancaq, Azərbaycan əsgəri!» çağırışlarını poeziyanını əsl məramına çevirməkdədirldər. O şairlərdən biri də Ramiz Duyğundur.

Sıyrıl qılınc kimi yaqut qınından,

Bil ki, göz yaşları kimləri sevir.

Nifrət vulkanları qopsun qanından,

Sən göz yaşlarını gülləyə çevir.

Biz bu gün Vətənin vuran əliyik,

Yalnız irəliyə ağılla, güclə.

Bu gün döyməliyik, düzəltməliyik,

Qələbə gerbini zindan-çəkiclə.

Müqəddəs bir amal hökm edir qəlbə,

Düşmən niyyətini, səfini pozmaq.

Meydanda ölməyin adı-Qələbə,

Meydandan qaçmağın adı-uduzmaq.

Qara gözlərinin qara giləsi-

Qarabağ

yad yurda heç vaxt qarışmaz.

Götür, bu sətirlər döyüş gülləsi,

Ağlama, ağlamaq bizə yaraşmaz.

Bu şeiri Ramiz Duyğun 1989-cu ildə qələmə alıb. O zaman Azərbaycanın başı üstünü qara buludlar almışdı. Məlum himayədarlarının dəstəyi ilə torpaqlarımıza göz dikən və tədricən kəndlərimizi, şəhərlərimizi işğal etməyə hazırlaşan duşmənlə üz-üzəydik. İçimizdə «yaxın qonşu», «böyük qardaş» məhəbbəti silinib gedirdi. Amma qüvvələr qeyri-bərabər idi. Belə bir zamanda Ramiz Duyğun «Torpaq əldən getdi…qalx», «Özünə arxalan, özünə güvən», «Qarabağımdan əl çək» deyirdi. Doxsanıncı illərin əvvəllərindən ta Atəşkəs dövrünə qədər Ramiz Duyğun, yəni müharibənin ən şiddətli çağlarında öz şair-vətənpərvər missiyasını şərəflə yerinə yetirdi, döyüşən gəncləri daha cəsarətli olmağa səslədi, səfərbərlik ruhunda şeirlər yazdı, eyni zamanda, içindəki nisgili də şeirə çevirdi, xüsusilə, Şuşanın-hər qarışından Natəvanın, Üzeyir bəyin, Xan əminin addım səsləri eşidilən bu gözəllik sərgisinin tarmar olmasına dözəmmədi:

Ürəyimdə Şuşa ağlar,

Buludlarla baş-başa ağlar.

Pəhləvan qayaları para-para,

dəlik-dəlik

Güzgü bulaqları çilik-çilik.

Yalqız, tək-tənha ağlar,

Zirvədə söykənib Allaha ağlar.

Ümumiyyətlə, Ramiz Duyğunun şeirlərində Şuşa ayrıca bir mövzu, ayrıca bir obrazdır. Şuşayla bağlı şeirlərin hər birində böyük, qarşısıalınmaz bir məhəbbətin ifadəsini hiss edirsən.

Babəkimi oyadın, Qazan xanı oyadın,

Koroğlunu oyadın-

Şuşa məni çağırır, Şuşa səni çağırır.

Kişi öz torpağında yağıya baş əyərmi?

Görmürsənmi, korsanmı? Daşın, qayan da mərmi?

Hayqır, Azərbaycanım!

Hayqır, Şuşadan sonra yaşamağa dəyərmi?

Şuşa məni çağırır, Şuşa səni çağırır.

Dili, ağzı «Şuşa, Şuşa» deməkdən yorulmayan şair «Sənə and içirik, Şuşa qalası» şeirində nə qədər nikbindirsə, Şuşaya həsr olunan laylalarda bir o qədər qəmlidir.

İstər Atəşkəsdən öncə, müharibənin qızğın çağlarında, hər günü həm qələbə, həm də məğlubiyyətlə bitən illərdə, istərsə də sonralar-Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidmətinə rəhbərlik etdiyi zaman onun şeirləri libasını dəyişmədi. Müharibə psixologiyası bu şeirlərin ovqatını təyin etdi. İndi də, artıq yetmiş beş yaşına gəlib çatan-istefada olan Azərbaycan ordusunun bu yüksək rütbəli zabiti, polkovnik Ramiz Duyğunu görəndə yadıma düşən ilk iki kəlmə «Döyüş» və «Müharibə» olur. Atəşkəs elan olunub, amma müharibə bitməyib və içində qisas, intiqam hissi ilə alovlanan vətənpərvərlərdən biri kimi görürəm onu. Amma o, vəzifədə olanda da şair idi, məmur deyildi. Lev Tolstoyun «Anna Karenina» romanındakı Karenin kimi (belə adamlar bizim məmləkətdə də az deyil) quru, daş qəlbli, yalnız karyerasını fikirləşən bir məmur olsaydı, «Müharibə veteranı dilənirdi..», «Polkovnik papağı satıram», «Metroda Xocalıdan bir gəlin dilənirdi», «Qeyrətdən danışma» şeirlərini yazmazdı.

«Vətənimdə didərgin..nə yurdum var, nə yuvam,

İstəyirəm yarımın qanını qanla yuyam.

Elə hey yalvarıram, Allaha çatmır duam..»

Bu dünyanın çayları hüsnündə tellənirdi,

MetrodaXocalıdan bir gəlin dilənirdi.

Kədəri hıçqırırdı daranmamış telində,

Bir qom dilənçi payı tutmuşdu sağ əlində.

Bir gəlin dilənirdi Azərbaycan dilində,

Bir ana baxıb ona…Vətəntək yellənirdi-

MetrodaXocalıdan bir gəlin dilənirdi.

Azərbaycan dilində bir gəlin dilənirdi.

Bu şeir 1992-ci ildə yazılıb.. Deyərdim ki, ümumən Ramiz Duyğun ovqat və vaxt şairidir. Yəni yaşadığı günlərin, ayların, illərin ictimi-siyasi, mənəvi ovqatını tuta bilir. Amma onu da unutmayaq ki, müəyyən bir dövrün mənzərəsini, baş verən hadisələri protokol qaydası ilə şeirə çevirənlər də olub və bu şeiriyyətsiz nəzm parçalarının ömrü uzun olmayıb. Amma Ramiz Duyğunun şeirləri müharibə illərinin psixologiyasını və ovqatını həqiqət işığında əks etdirdiyi üçün yaşayacaq şeirlərdir. Həm də və ən başlıcası, bu şeirlər poeziyamızın lirik-publisistik qolunu təmsil edir. İllər keçəcək, sülh yoluylamı, ya müharibə yoluyla torpaqlarımız işğaldan azad olunandan sonra dönüb 1988-ci ildən üzü bu yana baxacayıq, şeirimizin o illərdəki mənzərəsini seyr edəcəyik..Və heç şübhəsiz, Ramiz Duyğunun poetik duyğu ilə yazdığı qəzəb və nisgil dolu şeirləri də bir mənbə, qaynaq rolunu oynayacaq. Görəcəyik ki, R.Duyğun Füzuli uğrunda döyüşlərdə qəhrəmanlıqla həlak olan gizir Etibar İsmayılovu («Etibar nağılı»)..ağır yaralanmış çavuş Cümşüd Əliyevi («Doğra məni, kəs məni) necə vəsf edirmiş. Vətənə xəyanət edən bir xaini necə lənətləyirmiş («Bu torpaq səni götürməz»), bir yaralı əsgərin dadına necə çatırmış («Yaralı əsgər»). Görəcəyik ki, inam və nikbinlik bu şeirlərin ruhuna hopub. «Dilbər xanım göz yaşları içində soruşdu: «Görəsən, Şuşaya gedəcəyimiz günü görəcəyik?» Şair cavab verir ki:

Bu Vətənin hər elində səngər-səngər dursaq əgər,

Bu yurdun hər qarşında bir istehkam qursaq əgər.

Çəkicləri bir nəfərtək bir zindana vursaq əgər-

Biz o günü görəcəyik,

Biz Şuşaya tank üstündə qalib kimi girəcəyik.

İşdir əgər,

biz o günü görəmməsək,

Qarabağa girəmməsək,

nə az, nə çox,

Yaşamağa haqqımız yox!

Qılınc-qalxan qurşamalı-

Yer altında yaşamalı…

Bu yaxınlarda Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin «Natəvan» klubunda Ramiz Duyğunun «Tarixin lənəti» və «Kəllələrin fəryadı» poemalarının (bunlar onun yeni kitabında cəm olub, Azərbaycan, ingilis və rus dillərində oxuculara təqdim olunur) təqdimat mərasimi oldu. Və deyim ki, hər iki poema haqqında gözəl sözlər deyildi və haqlı təriflər səsləndi. Lirik-publisistik səpgidə yazılmış «Tarixin lənəti» («Birlik dastanı») poemasında Zaman daha geniş dairəni əhatə edir. Şair təxminən iki əsrdən artıq bir müddətdə Azərbaycanın başına gələn fəlakətlərdən söz açır. XIX və XX əsrlərdə Azərbaycan torpaqlarının hissə-hissə əldən getməsini ürək ağrısı ilə təsvir edir. Burada günahkarlar da məlumdur: həm torpağımıza göz dikən xarici dövlətlər, həm yurd-yuva anlayışından məhrum olub bizim məmləkətdə yuva quran-dövlət quran ermənilər, həm də içimizdəki «sapı özümüzdən olan baltalar».

Vahid Azərbaycanı

ikiyə böldü yağı.

Xirtdəyimə dirəndi

onun kirli ayağı.

Bir ayağı quzeydə,

Bir ayağı güneydə.

Ağladı yer də, göy də

Qan tökdü tar da, ney də.

Tarixim ləkələndi…

Azərbaycan təkləndi.

Azərbaycanıim təkdi.

Onun bir parasını,

İran dişinə çəkdi,

O biri yarısını,

İvan dişinə çəkdi.

«Tarixin lənəti» poeması oxucuları iki əsrdən artıq Azərbaycan tarixində baş verən hadisələrə (onların bir qismi təkrar olunub) ibrət dərsi kimit yanaşmağa səsləyir. Eyni zamanda, təkcə olub-keçmişlərə münasibəti deyil, həm də günümüzün reallıqlarına da biganə qalmamağı tövsiyə edir. Bunun üçün də içimizi təmizləməli, saflaşmalı və durulaşmalıyıq. «Rüşvət xərçəngi»ndən xilas olmalıyıq, laqeydliyi, karlığı canımızdan qoparıb atmalıyıq, «qohumbazlıq» adlanan qələtdən təmizlənməliyik, «tayfabazlıq» adlanan nifrətdən uzaq dolanmalıyıq. «Mayası «Millət» olan, Ziyası «Vətən» olan – Bir «gen» yaratmalıyıq». Hər iki poemada erməni vəhşiliyinə və vandalizminə dərin bir nifrət duyulur:

Günahsız körpələrə

od, zəhər içirildi.

Azərbaycanlı olan

güllədən keçirildi,

qılıncdan keçirildi.

Qələm-kağıza sığmır,

erməni cəlladlığı,

Daşnak fahişəliyi.

Faşizmdən çox ötə,

Erməni vəhşiliyi.

Qanımız damla-damla,

erməni kaşısında.

Yandırıldı Qarabağ

Avropanın, dünyanın

Gözləri qarşısında.

Bu məlum qəziyyələr xatırlanandan sonra müəllif tarixin ibrət dərslərindən nəticə çıxarmağı tövsiyyə edir. Yeganə əlac isə BİRLİKdir. «Tufanda sarsılmayan, Savaşda qısılmayan, Sınmayan, basılmayan BİRLİK. Birlik tələbimizdi, Birlik QƏLƏBƏMİZDİ. Qarabağda ÜÇRƏNGLİ BAYRAĞIMIZdı Birlik!».

Ramiz Duyğunun «Kəllələrin fəryadı» poeması isə 1918-ci ilin aprel-may ayı ərzində erməni generalı Amazaspın rəhbərlik etdiyi 2 cəza dəstəsi»nin Quba qəzasında törətdiyi vəhşiliklərdən söz açır. Həmin vandalizm nəticəsində 36782 nəfər dinc sakinlərimiz qətlə yetirilmişdir. Bu faciəni şair ürək ağrısı ilə təsvir edir və oxucuları ibrət almağa səsləyir:

Qudyalçayın sahilində,

açıq səma altında

açıq kəllə muzeyi,

açıq sümük muzeyi.

Kədər, qüssə,

qəzəb, nifrət

onun bircə bəzəyi.

Bu muzeydə ağ kəllələr,

sümük qollar, ayaqlar-

Azərbaycan torpağına

sancılmış

ağ bayraqlar

açıq səma altında

gecə-gündüz qan ağlar…

Ey insanlar, ey insanlıq,

Qoca tarix, qoca dünya.

Ayıq olun!

Sayıq olun!

Kəllələrin, sümüklərin

Layiq olun,

Layiq olun…

Ramiz Duyğuna-75 yaşlı bu vətənpərvər şairə yaradıcılıq uğurları diləyirik və Allah qoysa, onunla birgə növbəti ad gününü həsrətimizin paytaxtı Şuşada keçirərik!

Kaspi.-2013.-1-3 iyun.-S.15.